Matarhegðun Íslendinga – hvað hefur breyst? Friðrik Björnsson og Kolbrún Sveinsdóttir skrifar 14. nóvember 2018 10:00 Miklar breytingar hafa orðið á íslenskum matvælamarkaði undanfarinn áratug. Fyrirtæki hafa komið og farið og má þar nefna fjölda kleinuhringjastaða sem hafa skotið upp kollinum, aukna flóru framandi veitingastaða í Reykjavík og brotthvarf McDonald’s. Mikil söluaukning hefur verið á orkudrykkjum, próteinstöngum og fleiri vörum með beina eða óbeina tengingu við íþróttir og þá hefur sala á vörum í umhverfisvænni eða þægilegri umbúðum aukist og þar eru barnamatur í skvísum og fjölnota burðarpokar augljós dæmi.Enginn tími til að elda? Neyslu- og lífsstílskönnun Gallup gefur mikla innsýn í viðhorf og kauphegðun Íslendinga, meðal annars þegar kemur að mat. Þar má meðal annars sjá að hlutfall þeirra sem segjast yfirleitt ekki hafa tíma til að elda hefur minnkað úr 28% árið 2008 í 21% árið 2018, sem kann að vera á skjön við umræður um sífellda hraðaaukningu í íslensku þjóðfélagi. Niðurstöður kannana ber þó ávallt að túlka í samhengi við umhverfið á þeim tíma sem könnunin er gerð. Hraði í íslensku þjóðfélagi er vitaskuld ekki að minnka, en framboð lausna sem auðvelda matseld fyrir fólk hefur aukist. Til að mynda hefur sala tilbúinna rétta í matvöruverslunum margfaldast á undanförnum árum, matvöruverslanir raða saman stoðvörum til að hjálpa viðskiptavinum að fá hugmyndir að máltíðum sem auðvelt er að elda og segja má að nýjasta nýtt séu svokallaðir matarpakkar, þar sem hráefni í ákveðna uppskrift hefur verið forunnið til að auðvelda neytendum matseldina. Til viðbótar hefur aðgengi að upplýsingum tekið miklum framförum með snjallsímum sem gefa fólki kost á að sækja nær hvaða upplýsingar sem er, hvenær sem er og því er til að mynda auðvelt að finna uppskriftir og upplýsingar um næringargildi og hollustu.Áhugi á hollustu? Áhugavert er að sjá að hlutfall Íslendinga sem hafa áhuga á næringarmálum og hollustu er engu hærra en það var fyrir tíu árum. Nú árið 2018 segjast 33% Íslendinga hafa mikinn áhuga á næringarmálum og hollustu, sem er sama hlutfall og árið 2008. Því er ekki að sjá að áhugi á næringarmálum og hollustu hafi aukist með snjallsímavæðingunni og meðfylgjandi vexti í upplýsingaframboði. Meðfram snjallsímavæðingunni má þó segja að Íslendingar hafi orðið samfélagsmiðlavæddir. Í ár nota 94% Íslendinga Facebook en fyrir áratug samanstóð notendahópurinn einungis af litlum hópi nýjungagjarnra Íslendinga. Því hafa samfélagsmiðlar veitt færi á nýjum leiðum til að koma skilaboðum á framfæri við mjög marga með litlum tilkostnaði, sem er á flestan hátt jákvætt fyrir neytendur. Þó er á sama tíma auðveldara að koma á framfæri röngum upplýsingum, enda hafa villandi upplýsingar um næringarmál og hollustu dunið á neytendum á undanförnum árum. Í þessu samhengi má t.d. benda á stimplun kókosolíu sem hollustuvöru, með staðhæfingum um ýmsa jákvæða virkni. Hins vegar herma nýjustu rannsóknir að kókosolía sé ekki sú ofurfæða sem mörgum neytendum var talin trú um. Kókosolíu, eða réttara sagt kókosfeiti (þar sem varan er á föstu formi við herbergishita), ætti þvert á móti að nota hóflega þar sem hún inniheldur mjög hátt hlutfall mettaðrar fitu, en of hátt hlutfall mettaðrar fitu í fæðu getur aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum. Því er almennt ráðlagt að skipta út hluta af mettaðri fitu fyrir hollari fitu, sér í lagi fjölómettaða fitu sem meðal annars má fá úr feitum fiski, lárperum og hnetum, til að minnka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Þrátt fyrir að áhugi á næringarmálum og hollustu sé ekki meiri nú en árið 2008 eru vísbendingar um að neytendur í hollustuhugleiðingum séu að færast frá því að telja kaloríur og kjósi heldur að forðast ákveðnar fæðutegundir. Til að mynda lækkaði hlutfall þeirra sem sögðust alltaf hugsa um kaloríufjöldann í matnum sem þeir borða úr 33% árið 2008 í 20% árið 2018. Á sama tíma hefur ýmiss konar mataræði sem felst í því að útiloka fæðutegundir náð fótfestu og má sem dæmi nefna paleó, vegan, lágkolvetnamataræði og ketó. Í sumum tilvikum liggja þægindasjónarmið að baki þar sem erfiðara og tímafrekara getur verið að telja kaloríur heldur en einfaldlega að sleppa því að borða ákveðnar fæðutegundir. Í öðrum tilfellum eru það umhverfis- og/eða dýravelferðarsjónarmið sem stýra vali fólks, eins og oft er í mataræði grænmetisæta og þeirra sem aðhyllast vegan lífstíl. Meðfram þessum breytingum hefur fjöldi þeirra sem lesa innihaldslýsingar á matvöru til að sjá hvaða aukefni eru í henni aukist úr 48% árið 2008 í 65% árið 2018, en rannsóknir hafa sýnt að algengt er að neytendur forðist matvörur þar sem aukefni, öðru nafni E-efni, koma fram í innihaldslýsingunni, með það fyrir augum að þau séu öll óholl. Sannleikurinn er þó sá að E-efni eru sett í matvörur til að bæta t.d. gæði og öryggi þeirra. Þau efni sem flokkast til E-efna hafa verið mikið rannsökuð með tilliti til áhrifa á heilsu og notkun þeirra ekki leyfð nema sannarlega hafi verið sýnt fram á skaðleysi þeirra. Strangar reglur gilda um í hvaða matvælum þau eru leyfð og í hvaða magni. E-efni hafa ólíka virkni og eru til dæmis stundum notuð sem bragðefni og þráavarnarefni. Dæmi um þráavarnarefni eru C-vítamín (askorbínsýra, E 300) og E-vítamín (tókóferól, E 306), sem bæði eru líkamanum nauðsynleg.Tímar breytinga Breytingar á viðhorfum og matarhegðun neytenda leiða af sér fjölbreyttar áskoranir og tækifæri fyrir fyrirtæki í sölu og framleiðslu matvæla og þurfa jafnvel ekki alltaf að snerta matvöruna sjálfa, heldur hafa breytingar á áhuga neytenda á ýmiss konar upplýsingum um neysluvörur mikil áhrif á matvælamarkað. Til dæmis hefur hlutfall þeirra sem hafa mikinn áhuga á umhverfismálum aukist úr 25% árið 2008 í 36% árið 2018, sem hefur aukið eftirspurn eftir lífrænum matvælum, vörum með lægra kolefnisfótspor og matvörum í umhverfisvænni umbúðum. Til viðbótar kemur sú áskorun að útskýra ágæti vörunnar fyrir neytendum, sem getur verið hægara sagt en gert í upplýsingaflóði nútímans.Friðrik er viðskiptastjóri hjá Gallup. Kolbrún er sérfræðingur hjá MATÍS Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Matur Skoðun Mest lesið Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Miklar breytingar hafa orðið á íslenskum matvælamarkaði undanfarinn áratug. Fyrirtæki hafa komið og farið og má þar nefna fjölda kleinuhringjastaða sem hafa skotið upp kollinum, aukna flóru framandi veitingastaða í Reykjavík og brotthvarf McDonald’s. Mikil söluaukning hefur verið á orkudrykkjum, próteinstöngum og fleiri vörum með beina eða óbeina tengingu við íþróttir og þá hefur sala á vörum í umhverfisvænni eða þægilegri umbúðum aukist og þar eru barnamatur í skvísum og fjölnota burðarpokar augljós dæmi.Enginn tími til að elda? Neyslu- og lífsstílskönnun Gallup gefur mikla innsýn í viðhorf og kauphegðun Íslendinga, meðal annars þegar kemur að mat. Þar má meðal annars sjá að hlutfall þeirra sem segjast yfirleitt ekki hafa tíma til að elda hefur minnkað úr 28% árið 2008 í 21% árið 2018, sem kann að vera á skjön við umræður um sífellda hraðaaukningu í íslensku þjóðfélagi. Niðurstöður kannana ber þó ávallt að túlka í samhengi við umhverfið á þeim tíma sem könnunin er gerð. Hraði í íslensku þjóðfélagi er vitaskuld ekki að minnka, en framboð lausna sem auðvelda matseld fyrir fólk hefur aukist. Til að mynda hefur sala tilbúinna rétta í matvöruverslunum margfaldast á undanförnum árum, matvöruverslanir raða saman stoðvörum til að hjálpa viðskiptavinum að fá hugmyndir að máltíðum sem auðvelt er að elda og segja má að nýjasta nýtt séu svokallaðir matarpakkar, þar sem hráefni í ákveðna uppskrift hefur verið forunnið til að auðvelda neytendum matseldina. Til viðbótar hefur aðgengi að upplýsingum tekið miklum framförum með snjallsímum sem gefa fólki kost á að sækja nær hvaða upplýsingar sem er, hvenær sem er og því er til að mynda auðvelt að finna uppskriftir og upplýsingar um næringargildi og hollustu.Áhugi á hollustu? Áhugavert er að sjá að hlutfall Íslendinga sem hafa áhuga á næringarmálum og hollustu er engu hærra en það var fyrir tíu árum. Nú árið 2018 segjast 33% Íslendinga hafa mikinn áhuga á næringarmálum og hollustu, sem er sama hlutfall og árið 2008. Því er ekki að sjá að áhugi á næringarmálum og hollustu hafi aukist með snjallsímavæðingunni og meðfylgjandi vexti í upplýsingaframboði. Meðfram snjallsímavæðingunni má þó segja að Íslendingar hafi orðið samfélagsmiðlavæddir. Í ár nota 94% Íslendinga Facebook en fyrir áratug samanstóð notendahópurinn einungis af litlum hópi nýjungagjarnra Íslendinga. Því hafa samfélagsmiðlar veitt færi á nýjum leiðum til að koma skilaboðum á framfæri við mjög marga með litlum tilkostnaði, sem er á flestan hátt jákvætt fyrir neytendur. Þó er á sama tíma auðveldara að koma á framfæri röngum upplýsingum, enda hafa villandi upplýsingar um næringarmál og hollustu dunið á neytendum á undanförnum árum. Í þessu samhengi má t.d. benda á stimplun kókosolíu sem hollustuvöru, með staðhæfingum um ýmsa jákvæða virkni. Hins vegar herma nýjustu rannsóknir að kókosolía sé ekki sú ofurfæða sem mörgum neytendum var talin trú um. Kókosolíu, eða réttara sagt kókosfeiti (þar sem varan er á föstu formi við herbergishita), ætti þvert á móti að nota hóflega þar sem hún inniheldur mjög hátt hlutfall mettaðrar fitu, en of hátt hlutfall mettaðrar fitu í fæðu getur aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum. Því er almennt ráðlagt að skipta út hluta af mettaðri fitu fyrir hollari fitu, sér í lagi fjölómettaða fitu sem meðal annars má fá úr feitum fiski, lárperum og hnetum, til að minnka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Þrátt fyrir að áhugi á næringarmálum og hollustu sé ekki meiri nú en árið 2008 eru vísbendingar um að neytendur í hollustuhugleiðingum séu að færast frá því að telja kaloríur og kjósi heldur að forðast ákveðnar fæðutegundir. Til að mynda lækkaði hlutfall þeirra sem sögðust alltaf hugsa um kaloríufjöldann í matnum sem þeir borða úr 33% árið 2008 í 20% árið 2018. Á sama tíma hefur ýmiss konar mataræði sem felst í því að útiloka fæðutegundir náð fótfestu og má sem dæmi nefna paleó, vegan, lágkolvetnamataræði og ketó. Í sumum tilvikum liggja þægindasjónarmið að baki þar sem erfiðara og tímafrekara getur verið að telja kaloríur heldur en einfaldlega að sleppa því að borða ákveðnar fæðutegundir. Í öðrum tilfellum eru það umhverfis- og/eða dýravelferðarsjónarmið sem stýra vali fólks, eins og oft er í mataræði grænmetisæta og þeirra sem aðhyllast vegan lífstíl. Meðfram þessum breytingum hefur fjöldi þeirra sem lesa innihaldslýsingar á matvöru til að sjá hvaða aukefni eru í henni aukist úr 48% árið 2008 í 65% árið 2018, en rannsóknir hafa sýnt að algengt er að neytendur forðist matvörur þar sem aukefni, öðru nafni E-efni, koma fram í innihaldslýsingunni, með það fyrir augum að þau séu öll óholl. Sannleikurinn er þó sá að E-efni eru sett í matvörur til að bæta t.d. gæði og öryggi þeirra. Þau efni sem flokkast til E-efna hafa verið mikið rannsökuð með tilliti til áhrifa á heilsu og notkun þeirra ekki leyfð nema sannarlega hafi verið sýnt fram á skaðleysi þeirra. Strangar reglur gilda um í hvaða matvælum þau eru leyfð og í hvaða magni. E-efni hafa ólíka virkni og eru til dæmis stundum notuð sem bragðefni og þráavarnarefni. Dæmi um þráavarnarefni eru C-vítamín (askorbínsýra, E 300) og E-vítamín (tókóferól, E 306), sem bæði eru líkamanum nauðsynleg.Tímar breytinga Breytingar á viðhorfum og matarhegðun neytenda leiða af sér fjölbreyttar áskoranir og tækifæri fyrir fyrirtæki í sölu og framleiðslu matvæla og þurfa jafnvel ekki alltaf að snerta matvöruna sjálfa, heldur hafa breytingar á áhuga neytenda á ýmiss konar upplýsingum um neysluvörur mikil áhrif á matvælamarkað. Til dæmis hefur hlutfall þeirra sem hafa mikinn áhuga á umhverfismálum aukist úr 25% árið 2008 í 36% árið 2018, sem hefur aukið eftirspurn eftir lífrænum matvælum, vörum með lægra kolefnisfótspor og matvörum í umhverfisvænni umbúðum. Til viðbótar kemur sú áskorun að útskýra ágæti vörunnar fyrir neytendum, sem getur verið hægara sagt en gert í upplýsingaflóði nútímans.Friðrik er viðskiptastjóri hjá Gallup. Kolbrún er sérfræðingur hjá MATÍS
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun