Hefðu getað dregið úr tapi frá útlöndum

Íslandspóstur telur að óheimilt hefði verið að velta kostnaði af erlendum sendingum yfir á neytendur. Póstlagafrumvarp segir aðra sögu.

Vísbendingar eru um að skýringar Íslandspósts ohf. (ÍSP) á lausafjárvanda félagsins séu ekki fullkomlega réttar. Ýmislegt bendir til að fjárfestingar í dótturfélögum, offjárfestingar í byggingum og vanáætlaðar gjaldskrár samkeppnisrekstrar eigi nokkurn þátt í því.

Málefni ÍSP hafa reglulega dúkkað upp eftir að fyrirtækið leitaði á náðir ríkisins til að bregðast við lausafjárskorti. Fyrir jól samþykkti Alþingi 1,5 milljarða neyðarlánsheimild til að forða fyrirtækinu frá þroti. Af þeirri upphæð hefur félagið nú þegar fengið 500 milljónir króna. Alls kostar óvíst er að fyrirtækið muni geta endurgreitt þá upphæð.

Af fundargerðum stjórnar ÍSP, sem Fréttablaðið fékk afrit af, má ráða að vandinn hafi lengi blasað við. Fundargerðirnar sem Fréttablaðið fékk ná aftur til ársbyrjunar 2013 en þá voru opinber fyrirtæki færð undir gildissvið upplýsingalaga. Í fundargerðunum verður stjórn og stjórnendum tíðrætt um sinnuleysi hins opinbera.

„Forstjóri sagði erfitt að koma upplýsingum um alvarlega stöðu ÍSP til skila til þeirra sem fjalla um rekstrarumhverfi félagsins. Stjórn lýsti yfir þungum áhyggjum af alvarlegri rekstrarstöðu fyrirtækisins og óskiljanlegu sinnuleysi eigenda og eftirlitsaðila gagnvart henni,“ segir í fundargerð frá því í ágúst 2013. Á fundi tveimur mánuðum síðar tíundaði forstjórinn Ingimundur Sigurpálsson slæma lausafjárstöðu. Fyrirséð væri að um áramótin 2013-14 þyrfti ÍSP 300 milljóna króna yfirdrátt til að ná endum saman. Slíkt væri „fordæmalaust“ enda væri staða ÍSP jafnan sterkust í lok desember.

Félagið hefur sagt að sökudólgarnir séu fækkun bréfa innan einkaréttar, afgreiðslutregða stjórnvalda á gjaldskrárhækkunum og fjölgun erlendra sendinga. Ársreikningar fyrirtækisins og önnur gögn benda á móti til að þar sé ekki öll sagan sögð.

Hagnaður verið af einkarétti

Á árunum 2013-17 nam hagnaður ÍSP af einkaréttarbréfum minnst 870 milljónum króna. Mögulegt er þó að sú upphæð sé hærri þar sem hluti afkomunnar er færður undir liðnum eignarekstur. Þar er hluti einkaréttarins ekki tíundaður sérstaklega.

Nær allan hluta hagnaðarins má rekja til áranna 2016 og 2017. Svo mikill var hann að Póst- og fjarskiptastofnun (PFS) íhugaði að afturkalla verðskrárákvörðun sína en samkvæmt póstþjónustulögum skal gjaldskráin taka mið af „raunkostnaði við að veita þjónustuna að viðbættum hæfilegum hagnaði“.

Til að gjaldskrár einkaréttar geti tekið gildi þarf PFS að staðfesta þær. Úr fundargerðunum má lesa að það fari verulega í taugarnar á fundarmönnum hve lengi PFS er að bregðast við beiðnum um hækkanir. Í athugasemdum við skýrslu um mat á rekstrarskilyrðum ÍSP, sem er frá desember 2014, segir stofnunin hins vegar að meðalafgreiðslutími hennar sé þrettán virkir dagar. ÍSP hafði á móti haldið því fram að það tæki frá tveimur mánuðum og upp í hálft ár fyrir stofnunina að bregðast við. Í athugasemdum PFS kom fram að þann drátt mætti rekja til þess hve lengi ÍSP væri að skila nauðsynlegum gögnum svo unnt væri að taka ákvörðun.

 

Niðurgreitt frá útlöndum

Að endingu ber að nefna erlendu sendingarnar en ÍSP hefur sagt að óhagstæðir alþjóðlegir endastöðvasamningar geri fyrirtækinu erfitt fyrir. Afkomu þeirra sendinga er að finna undir samkeppni innan alþjónustu og var afkoman árin 2013-17 tæpra 3,2 milljarða tap. Þá hefur ekki verið tekið tillit til þess hluta er færður er undir eigna­rekstur.

Það er þó ekki svo að allt það tap megi rekja til erlendra sendinga. Í yfirliti PFS um bókhaldslegan aðskilnað PFS fyrir árið 2016 kom fram að 649 milljónir af 791 milljónar tapi mætti rekja til erlendra sendinga. Það þýðir að tap á innanlandsmarkaði nam rúmum 142 milljónum.

Þá kemur fram í fundargerð stjórnar frá maí 2016 að áætlað sé að meðgjöf með „Kínasendingum“ muni nema um 400 milljónum króna á árinu. Það gefur vísbendingar um, jafnvel þó gert sé ráð fyrir að sú upphæð hafi verið vanáætluð, að tap hafi verið á sendingum frá löndum sem ekki teljast til þróunarríkja samkvæmt endastöðvasamningnum. Með öðrum orðum, mögulegt er að einhver ríki viðurkenni ekki yfirbyggingarkostnað ÍSP.

Fréttablaðið óskaði eftir sundurliðun á þessu tapi ÍSP niður á þróunarríki, önnur erlend ríki og innanlandsmarkað. Svar fékkst ekki þar sem um samkeppnismarkað er að ræða.

Fréttablaðið spurði einnig af hverju ÍSP hefði ekki brugðist við þessu tapi með því að velta kostnaðinum yfir á þá sem panta sendingar að utan í stað þess að taka kostnaðinn á sig. Í svari ÍSP kom fram að fyrirtækið teldi slíkt í andstöðu við endastöðvasamningana. Sambærilegri fyrirspurn var beint til PFS og samgönguráðuneytisins en svar hefur ekki borist.

Þessi afstaða vekur athygli í ljósi þess að í frumvarpi til nýrra póstþjónustulaga, sem er til meðferðar á Alþingi, er gert ráð fyrir því að skylt verði að líta til þessa kostnaðar við setningu gjaldskrár fyrir alþjónustu. Ákvæðið er að öðru leyti samhljóða eldra ákvæði. Það getur þýtt tvennt, annaðhvort var ÍSP heimilt allan þennan tíma að velta kostnaðinum á neytendur eða að nýja frumvarpið er í andstöðu við alþjóðlegar skuldbindingar Íslands.

Nánar verður fjallað um fjárhag, fjárfestingar og fundargerðir ÍSP í Fréttablaðinu næstu daga.