Fjólubláir draumar Þórlindur Kjartansson skrifar 29. mars 2019 07:00 Fréttir gærdagsins um gjaldþrot WOW air eru þess eðlis að margir hafa mjög sterkar skoðanir á því hvað hafi gerst, hvernig hefði verið hægt að koma í veg fyrir það og hvað þurfi að gera næst. Þetta er ekki skrýtið og slík umræða getur verið gagnleg. Gjaldþrot WOW er mikið alvörumál; afleiðingarnar eru miklar og djúpstæðar fyrir þúsundir manna og fjölda fyrirtækja. Ferðamannaiðnaðurinn á Íslandi verður fyrir þungu höggi og orðspor Íslands í ferðaheiminum bíður hnekki. Það eykur eflaust á áfall starfsmannanna hversu mikil samstaða hefur ríkt innan fyrirtækisins og hversu mikið stolt og metnað starfsfólkið lagði í vinnuna sína. Margt var augljóslega ákaflega vel gert í rekstri WOW. Vélarnar sjálfar, málaðar í hinum smekklega einkennislit félagsins, voru meðal þeirra fallegustu í flugflota heimsins þegar sólin glampaði á þær á flugbrautinni eða þær þutu gegnum loftin og svifu yfir Esjuna. Og jafnvel þótt WOW hafi ekki alltaf hlotið góða umsögn farþega þá varð ég að minnsta kosti aldrei var við annað en að algjör fagmennska ríkti um borð í vélunum; góð og skemmtileg stemning var oftast hjá áhöfnunum sem hafði smitandi áhrif á farþegana. Það eiga eflaust margir fleiri en ég eftir að minnast með söknuði þessa ævintýris sem lauk í gær.Vöxtur eða gróði Þótt það sé hættuspil fyrir utanaðkomandi að koma sér upp of sterkum skoðunum á flókinni atburðarás þá virðist nærtækast að draga þá ályktun að áhersla á of hraðan vöxt hafi ráðið miklu um afdrif fyrirtækisins. Hið ofurlága verð sem stundum var í boði benti til þess að félagið hygðist borga rekstrarskuldir gærdagsins með aukinni veltu morgundagsins en ekki raunverulegri arðsemi af rekstrinum. Forstjórinn hefur sjálfur lagt áherslu á að ófarirnar megi að miklu leyti rekja annars vegar til þess að félagið hafi vikið of langt frá upprunalegri stefnumörkun lággjaldaflugfélags með því að flækja þjónustuframboðið um of; og hins vegar til þeirrar ákvörðunar að taka breiðþotur inn í flotann. Það er engin ástæða til að draga í efa þessar skýringar og þótt margir séu eflaust reiðir Skúla Mogensen fyrir hvernig þetta fór allt saman þá hefur hann virst býsna heiðarlegur í framkomu sinni og gengist við því sem honum sýnist hafa mistekist. Þar að auki segist hann hafa lagt aleiguna undir í rekstrinum og ef það reynist rétt þá verður hann ekki sakaður um hræsni heldur aðeins óhóflega bjartsýni. Það er reginmunur á þeim skipstjórum sem yfirgefa allra síðastir sökkvandi skip og hinum sem lauma sér fyrstir frá borði. Umfang eða arður Á undanförnum árum hefur ferðaþjónusta fest sig kirfilega í sessi sem umfangsmesta útflutningsgrein þjóðarinnar. Vöxtur WOW er að einhverju leyti afleiðing og að einhverju leyti orsök þeirrar þróunar. Þegar atvinnuvegir vaxa hratt er erfitt að greina með vissu víxlverkun áhrifaþátta. Það virðist þó tiltölulega óhætt að álykta að hinn hraði vöxtur ferðamannaiðnaðarins hafi náð að fela ýmsar viðkvæmar brotalamir í rekstri ferðaþjónustufyrirtækjanna. Kapphlaupið um aukna veltu bitnar á því sem allur rekstur verður fyrr eða síðar að beina augum að—almennilegri arðsemi af starfseminni. Það hlýtur eiginlega að segja sig sjálft að það sé ekki góðs viti fyrir arðsemi flugfélags þegar sæti í millilandaflugi eru boðin til sölu á verði sem er sambærilegt við að fara einn út að borða á sæmilegum veitingastað en neita sér þó um bæði vín og eftirrétt. Þessi áhersla á vöxt umfram arðsemi virðist ekki hafa verið einsdæmi í ferðageiranum og þótt umfang ferðamennskunnar sé óumdeilt þá er erfiðara að leggja mat á hvort, og þá í hversu miklum mæli, þessi veltumikla grein skilar raunverulegri arðsemi. Ef atvinnugrein er umfangsmikil en ekki arðsöm þá er verið að beina kröftum og fjármagni í rangan farveg. Sé þetta reyndin með ferðamennsku á Íslandi um þessar mundir þá er aðlögun og endurstilling óhjákvæmileg og nauðsynleg. Að mistakast eða gera mistök Körfuboltaþjálfari sem verður vitni að því að leikmaður hittir ekki úr skynsamlegu skoti skammast ekki yfir niðurstöðunni en sá sem horfir upp á leikmann grísast til að hitta úr heimskulegu skoti ætti með réttu ekki að fagna niðurstöðunni heldur gagnrýna tilraunina. Burtséð frá því hverjar eru raunverulegar ástæður falls WOW, þá er ákaflega brýnt að í umræðum um efnahagsmál sé gerður greinarmunur á því þegar hlutir mistakast eða þegar það voru mistök að reyna þá. Hagkerfi þar sem misheppnaðar tilraunir eru tortryggðar og jafnvel gerðar glæpsamlegar geta ekki fóstrað nýsköpun og munu missa af mikilli verðmætasköpun. Gjaldþrot WOW er nefnilega ekki endilega sönnun þess að hugmyndin hafi verið slæm heldur einungis að hún hafi misheppnast í þessari atrennu. Við uppbyggingu félagsins varð til mikil og verðmæt þekking sem ætti með réttu að nýtast sem veganesti í nýjar tilraunir og ný ævintýri—sem munu sum enda vel en önnur ekki. Og það er líka mjög mikilvægt í umræðu um atvinnulíf að ólund í gerð hagnaðar og velgengni nái ekki algjörlega yfirhöndinni. Það er nefnilega vandlifað fyrir frumkvöðla og brautryðjendur ef þeir eru gagnrýndir og jafnvel úthrópaðir hvort sem reksturinn hjá þeim fuðrar upp í rjúkandi rústir eða skilar þeim myndarlegum hagnaði og jafnvel auðæfum. Næsta ævintýri Vonandi er þess ekki langt að bíða að ný tilraun verði gerð til þess að byggja upp flugfélag eins og WOW air á Íslandi. Auðvitað verður það ekki nákvæmlega eins og vitaskuld hlýtur margvíslegur lærdómur að vera dreginn af því sem kom í veg fyrir að þessi tilraun gengi upp. Heilbrigð samkeppni og endurnýjun er öllum til gagns nema þeim sem komast í óeðlilega einokunarstöðu. Fyrir alla aðra er samkeppnin mikilsverð jafnvel þótt í henni felist óvissa og stundum tímabundin áföll; jafnvel mjög stór eins og nú blasir við. Viðbrögð við gjaldþroti WOW mega því alls ekki vera á þá leið að draga úr tækifærum annarra aðila til þess að starfa á þessum markaði og veita samkeppni í verði, áfangastöðum og þjónustugæðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu WOW Air Þórlindur Kjartansson Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Fréttir gærdagsins um gjaldþrot WOW air eru þess eðlis að margir hafa mjög sterkar skoðanir á því hvað hafi gerst, hvernig hefði verið hægt að koma í veg fyrir það og hvað þurfi að gera næst. Þetta er ekki skrýtið og slík umræða getur verið gagnleg. Gjaldþrot WOW er mikið alvörumál; afleiðingarnar eru miklar og djúpstæðar fyrir þúsundir manna og fjölda fyrirtækja. Ferðamannaiðnaðurinn á Íslandi verður fyrir þungu höggi og orðspor Íslands í ferðaheiminum bíður hnekki. Það eykur eflaust á áfall starfsmannanna hversu mikil samstaða hefur ríkt innan fyrirtækisins og hversu mikið stolt og metnað starfsfólkið lagði í vinnuna sína. Margt var augljóslega ákaflega vel gert í rekstri WOW. Vélarnar sjálfar, málaðar í hinum smekklega einkennislit félagsins, voru meðal þeirra fallegustu í flugflota heimsins þegar sólin glampaði á þær á flugbrautinni eða þær þutu gegnum loftin og svifu yfir Esjuna. Og jafnvel þótt WOW hafi ekki alltaf hlotið góða umsögn farþega þá varð ég að minnsta kosti aldrei var við annað en að algjör fagmennska ríkti um borð í vélunum; góð og skemmtileg stemning var oftast hjá áhöfnunum sem hafði smitandi áhrif á farþegana. Það eiga eflaust margir fleiri en ég eftir að minnast með söknuði þessa ævintýris sem lauk í gær.Vöxtur eða gróði Þótt það sé hættuspil fyrir utanaðkomandi að koma sér upp of sterkum skoðunum á flókinni atburðarás þá virðist nærtækast að draga þá ályktun að áhersla á of hraðan vöxt hafi ráðið miklu um afdrif fyrirtækisins. Hið ofurlága verð sem stundum var í boði benti til þess að félagið hygðist borga rekstrarskuldir gærdagsins með aukinni veltu morgundagsins en ekki raunverulegri arðsemi af rekstrinum. Forstjórinn hefur sjálfur lagt áherslu á að ófarirnar megi að miklu leyti rekja annars vegar til þess að félagið hafi vikið of langt frá upprunalegri stefnumörkun lággjaldaflugfélags með því að flækja þjónustuframboðið um of; og hins vegar til þeirrar ákvörðunar að taka breiðþotur inn í flotann. Það er engin ástæða til að draga í efa þessar skýringar og þótt margir séu eflaust reiðir Skúla Mogensen fyrir hvernig þetta fór allt saman þá hefur hann virst býsna heiðarlegur í framkomu sinni og gengist við því sem honum sýnist hafa mistekist. Þar að auki segist hann hafa lagt aleiguna undir í rekstrinum og ef það reynist rétt þá verður hann ekki sakaður um hræsni heldur aðeins óhóflega bjartsýni. Það er reginmunur á þeim skipstjórum sem yfirgefa allra síðastir sökkvandi skip og hinum sem lauma sér fyrstir frá borði. Umfang eða arður Á undanförnum árum hefur ferðaþjónusta fest sig kirfilega í sessi sem umfangsmesta útflutningsgrein þjóðarinnar. Vöxtur WOW er að einhverju leyti afleiðing og að einhverju leyti orsök þeirrar þróunar. Þegar atvinnuvegir vaxa hratt er erfitt að greina með vissu víxlverkun áhrifaþátta. Það virðist þó tiltölulega óhætt að álykta að hinn hraði vöxtur ferðamannaiðnaðarins hafi náð að fela ýmsar viðkvæmar brotalamir í rekstri ferðaþjónustufyrirtækjanna. Kapphlaupið um aukna veltu bitnar á því sem allur rekstur verður fyrr eða síðar að beina augum að—almennilegri arðsemi af starfseminni. Það hlýtur eiginlega að segja sig sjálft að það sé ekki góðs viti fyrir arðsemi flugfélags þegar sæti í millilandaflugi eru boðin til sölu á verði sem er sambærilegt við að fara einn út að borða á sæmilegum veitingastað en neita sér þó um bæði vín og eftirrétt. Þessi áhersla á vöxt umfram arðsemi virðist ekki hafa verið einsdæmi í ferðageiranum og þótt umfang ferðamennskunnar sé óumdeilt þá er erfiðara að leggja mat á hvort, og þá í hversu miklum mæli, þessi veltumikla grein skilar raunverulegri arðsemi. Ef atvinnugrein er umfangsmikil en ekki arðsöm þá er verið að beina kröftum og fjármagni í rangan farveg. Sé þetta reyndin með ferðamennsku á Íslandi um þessar mundir þá er aðlögun og endurstilling óhjákvæmileg og nauðsynleg. Að mistakast eða gera mistök Körfuboltaþjálfari sem verður vitni að því að leikmaður hittir ekki úr skynsamlegu skoti skammast ekki yfir niðurstöðunni en sá sem horfir upp á leikmann grísast til að hitta úr heimskulegu skoti ætti með réttu ekki að fagna niðurstöðunni heldur gagnrýna tilraunina. Burtséð frá því hverjar eru raunverulegar ástæður falls WOW, þá er ákaflega brýnt að í umræðum um efnahagsmál sé gerður greinarmunur á því þegar hlutir mistakast eða þegar það voru mistök að reyna þá. Hagkerfi þar sem misheppnaðar tilraunir eru tortryggðar og jafnvel gerðar glæpsamlegar geta ekki fóstrað nýsköpun og munu missa af mikilli verðmætasköpun. Gjaldþrot WOW er nefnilega ekki endilega sönnun þess að hugmyndin hafi verið slæm heldur einungis að hún hafi misheppnast í þessari atrennu. Við uppbyggingu félagsins varð til mikil og verðmæt þekking sem ætti með réttu að nýtast sem veganesti í nýjar tilraunir og ný ævintýri—sem munu sum enda vel en önnur ekki. Og það er líka mjög mikilvægt í umræðu um atvinnulíf að ólund í gerð hagnaðar og velgengni nái ekki algjörlega yfirhöndinni. Það er nefnilega vandlifað fyrir frumkvöðla og brautryðjendur ef þeir eru gagnrýndir og jafnvel úthrópaðir hvort sem reksturinn hjá þeim fuðrar upp í rjúkandi rústir eða skilar þeim myndarlegum hagnaði og jafnvel auðæfum. Næsta ævintýri Vonandi er þess ekki langt að bíða að ný tilraun verði gerð til þess að byggja upp flugfélag eins og WOW air á Íslandi. Auðvitað verður það ekki nákvæmlega eins og vitaskuld hlýtur margvíslegur lærdómur að vera dreginn af því sem kom í veg fyrir að þessi tilraun gengi upp. Heilbrigð samkeppni og endurnýjun er öllum til gagns nema þeim sem komast í óeðlilega einokunarstöðu. Fyrir alla aðra er samkeppnin mikilsverð jafnvel þótt í henni felist óvissa og stundum tímabundin áföll; jafnvel mjög stór eins og nú blasir við. Viðbrögð við gjaldþroti WOW mega því alls ekki vera á þá leið að draga úr tækifærum annarra aðila til þess að starfa á þessum markaði og veita samkeppni í verði, áfangastöðum og þjónustugæðum.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar