Ekki Alþingis að eigna Snorra Egils sögu Óttar Kolbeinsson Proppé skrifar 5. desember 2021 10:00 Frægt málverk Hauks Stefánssonar af Snorra Sturlusyni. vísir/vilhelm/haukur stefánsson Alþingi fer ekki með úrskurðarvald þegar kemur að því að eigna nafnþekktum miðaldamönnum okkar glæstustu bókmenntaverk fyrri alda, að mati Sverris Jakobssonar miðaldasagnfræðings. Hann telur Snorra Sturluson lélegan liðsmann frjálshyggjumanna sem aðhyllast þá stefnu sem Hannes Hólmsteinn Gissurarson stjórnmálafræðiprófessor fjallar um í nýjustu bók sinni sem kom út í fyrra. Í bókinni Twenty-Four Conservative-Liberal Thinkers, eða Tuttugu og fjórir frumkvöðlar frjálslyndrar íhaldsstefnu, rekur Hannes hugmyndir tuttugu og fjögurra sögufrægra manna og færir rök fyrir því að þeir séu frumkvöðlar hinnar frjálslyndu íhaldsstefnu, sem þekkist í nútímanum. Sá fyrsti sem Hannes tekur fyrir í verkinu er 12. og 13. aldar maðurinn Snorri Sturluson. Snorri er fyrsti frjálslyndi íhaldsmaðurinn sem Hannes tekur fyrir í nýrri bók sinni.Forlagið Þetta val hans hefur eflaust farið öfugt ofan í marga miðaldafræðinga en jafnvel orðið einhverjum til endurmats á íslensku samfélagi 13. aldar og þeirri hugmyndafræði sem þessi þekktasti miðaldamaður Íslendinga lifði eftir. Hannes hélt erindi um fyrsta kafla bókarinnar í Háskóla Íslands síðasta fimmtudag og fékk fræðimann úr fyrrnefnda hópnum Sverri Jakobsson, prófessor í miðaldasagnfræði til að andmæla sér. Snorri andvígur alvalda konungi? Hannes færði í erindi sínu rök fyrir því að Snorri hafi aðhyllst frjálslynda íhaldsstefnu og verið helsti frumkvöðull hennar á miðöldum. Þar tekur hann aðallega dæmi úr hugmyndum um konungsvaldið sem fram koma í Heimskringlu, sem er eignuð Snorra, og persónusköpun höfundar Egils sögu á aðalpersónunni Agli Skalla-Grímssyni. Sagan sé um einstaklinginn, skáldið og hetjuna og sé tímamótaverk sem sanni að einstaklingshyggjan hafi ekki fæðst á endurreisnartímanum á Ítalíu. Hannes Hólmsteinn Gissurarson, prófessor í stjórnmálafræði.vísir/vilhelm Þar fer Hannes eftir kenningum sem fóru fyrst að láta kræla á sér á síðustu öld, um að Snorri Sturluson sé höfundur Egils sögu, en margir miðaldafræðingar hafa andmælt harðlega, enda er Snorra hvergi getið sem höfundar sögunnar í miðaldaheimildum. Úr þeim ritum má, að mati Hannesar, greina andstöðu Snorra við konunginn sem alvald, sem þiggur vald sitt frá guði. Hann hafi frekar verið þeirrar skoðunar að vald konunga væri sótt til þjóðarinnar og að þeir ríktu við samþykki þegnanna en ekki af guðs náð. Lögin væru æðsta valdið og ef konungar brytu þau mætti steypa þeim af stóli. Þessar hugmyndir séu grunnur að frjálslyndri íhaldsstefnu nútímans. Guðrún Nordahl skrifaði þessa grein sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins þann 21. desember 2002. Þar gagnrýnir hún nýlega útgáfu ritsafns Snorra Sturlusonar þar sem finna má Egils sögu og segir: „Ef við erum skotin í þeirri hugmynd að Snorri sé höfundur Egils sögu Skallagrímssonar, þá verðum við að viðurkenna að hann skrifaði ekki þá Egils sögu sem við lesum í útgáfum í dag.“Morgunblaðið Snorri og heilög þrenning Sverrir tók síðan til máls og andmælti hugmyndum Hannesar um Snorra. Þar skipti hann þeim Snorra Sturlusyni, sem við þekkjum í dag, upp í þrjá mismunandi menn; Snorra 1, sem er höfundur Heimskringlu, Snorra 2, sem er höfundur Egils sögu og síðast Snorra 3, sem kemur fram í samtímasafnritinu Sturlungu, nánar tiltekið í Hákonar sögu og Íslendinga sögu, sem eignaðar eru Sturlu Þórðarsyni, frænda Snorra. Sverrir var fljótur að benda á að síðastnefnda heimildin, Sturlunga, væri sú langbesta um hinn raunverulega miðaldamann Snorra Sturluson í fræðilegu samhengi og gaf lítið fyrir hugmyndar Hannesar um að þeirri heimild væri ekki treystandi því að Sturla hefði haft horn í síðu Snorra. Sverrir fer yfir Snorrana þrjá í svari sínu við erindi Hannesar.vísir/óttar Þó vissulega væri farið að eigna Snorra Heimskringlu á miðöldum hafi það samt sem áður verið nokkru eftir ritunartíma hennar og þá væru allar hugmyndir um Snorra sem höfund Egils sögu tiltölulega nýjar af nálinni og „enginn miðaldasagnfræðingur myndi samþykkja hana sem góða heimild um Snorra, jafnvel þó að Alþingi hafi gefið söguna út undir hans nafni“. Þar skýtur Sverrir á útgáfu Alþingis á ritsafni Snorra Sturlusonar, sem kom út árið 2002 en Egils saga er þar gefin út í hans nafni. Teikningar norska myndlistarmannsins Christian Krohgs af Snorra Sturlusyni hafa lengi litað hugmyndir Íslendinga af honum. En hvort ætli hann hafi séð fyrir sér Snorra 1, 2 eða 3 þegar hann teiknaði þær?Christian Krohg „Ég vil meina að Snorri 2, sá sem semur Egils sögu, hafi allt aðra afstöðu gagnvart frjálslyndi en Snorri 1, sem semur Heimskringlu. Hann er auðvitað frjálslyndur á sinn hátt en það með allt öðrum hætti en sá sem semur Heimskringlu,“ sagði Sverrir. Það sé ekki einhlítt að Egill sé andsnúinn öllum konungum, þó hann og ætt Haralds hárfagra Noregskonungs eldi sannarlega grátt silfur saman í sögunni. „En hann er ekkert andsnúinn öllum konungum. Til dæmis ekki Aðalsteini Englandskonungi sem gefur Agli gull,“ sagði Sverrir og velti upp þeim líklega möguleika að andstaða söguhetjunnar við Noregskonung gegndi því hlutverki í sögunni að sýna ógæfu Egils, sem gengur illa að fóta sig í samfélaginu. „Ég vil benda á það að svona einstaklingshyggja sem einkennir Egil, hún er í rauninni tengd alls konar fyrirbærum á miðöldum sem eru ekki frjálslynd. Eins og páfaveldinu, sem er að vilja koma á beinu sambandi einstaklingsins við kirkjuna, það er að segja að skerða þessi hefðbundnu fjölskyldubönd,“ sagði Sverrir. Sú einstaklingshyggja væri gjörólík þeirri sem greina má í Heimskringlu, sem boði fremur ídeal samfélag heldur en einstaklinga, sem skera sig úr samfélagi manna eins og Egill. Sverrir Jakobsson, prófessor í miðaldasagnfræði.Háskóli Íslands Mun meira mark sé takandi á Sturlungu, sem sé samtímarit nákomins ættingja Snorra og lýsi gjörðum hans sjálfs, heldur en Heimskringlu og Egils sögu, sem við vitum alls ekki fyrir víst hvort séu samdar af Snorra. „Sturla sakar hann auðvitað um ýmislegt. Frægast er auðvitað það þegar Snorri og Þorvarður Þórðarson voru mættir til að berjast við Sturlu Sighvatsson í Bæjarbardaga þá bara gerist það í upphafi bardaga að Snorri kveður félaga sína og ríður til skips og fer til Noregs. Þetta er svona hámark heigulsháttar Snorra. Og í því ljósi varpa ég fram þeirri spurningu hvort Snorri sé góður liðsmaður fyrir frjálshyggjumenn sem vilja starfa í anda ensku Whig-stefnunnar. Hver vill hafa liðsmann sem flýr fyrstur úr bardaganum?“ spurði Sverrir að lokum og uppskar hlátur áheyrenda. Bókmenntir Háskólar Menning Íslensk fræði Mest lesið Magga Stína handtekin í nótt af Ísraelsher Innlent Langþreyttur á TikTok áreiti og rasískum orðsendingum skólakrakka Innlent Átján sagt upp í Seljahlíð Innlent Dullarfull brotlending nærri Area 51 Erlent Engan óraði fyrir framhaldinu Erlent Ákærður fyrir stunguárás á Seltjarnarnesi Innlent Spá mikilli ölduhæð við Faxaflóa í vestan hvassviðri Veður Spyr hvort aflífa þurfi sig vegna mjaðmaskipta Innlent „Það er sárt að þurfa að horfa á eftir þeim“ Innlent Sást blóðugur fyrir utan fjölbýlishús Innlent Fleiri fréttir Stúlkan komin í leitirnar Bændum verulega brugðið vegna breytinga á búvörulögum Ákærður fyrir stunguárás á Seltjarnarnesi Magga Stína handtekin í nótt af Ísraelsher Átján sagt upp í Seljahlíð Fyrri degi heimsóknar lauk með kvöldverði í forsetahöllinni Sást blóðugur fyrir utan fjölbýlishús Langþreyttur á TikTok áreiti og rasískum orðsendingum skólakrakka „Það er sárt að þurfa að horfa á eftir þeim“ Ekki hlutverk stjórnarandstöðunnar að halda uppi stemmingu Segir réttast að ráðherra dragi drögin í heild sinni til baka Spyr hvort aflífa þurfi sig vegna mjaðmaskipta Þungt símtal bónda í Skagafirði Lögregla lýsir eftir Aylin Dæmi um að aðstandendur beri fíkniefni í börn á Stuðlum Tóku farsíma af unglingum í Hafnarfirði og millifærðu af reikningum Stofna hreyfingu til undirbúnings íslenskum her Fólk hvatt til að setjast og spjalla á spjallbekknum Diljá hlustaði á Bítið með tárin í augunum Kyngreint nautasæði kemur vel út Samþykkt að kortleggja eignarhald sjávarútvegsfyrirtækja „Þýðir ekki bara að moka yfir hlutina“ Segir stöðuna á sjúkrahúsinu á Akureyri grafalvarlega „Það þarf að gera meira og hraðar“ Ekki áfellisdómur yfir kerfinu að farið sé með börn í meðferð í Suður-Afríku Snjór í Esjunni en ekki víst að hann festist Farþegi á bak og burt þegar björgunaraðilar mættu „Munum fagna þegar riðu hefur verið útrýmt á Íslandi“ „Ekki svo að allir bændur séu að kvarta“ Tvö ár liðin frá árásum Hamas og alvarlegt rútuslys á Snæfellsnesi Sjá meira
Í bókinni Twenty-Four Conservative-Liberal Thinkers, eða Tuttugu og fjórir frumkvöðlar frjálslyndrar íhaldsstefnu, rekur Hannes hugmyndir tuttugu og fjögurra sögufrægra manna og færir rök fyrir því að þeir séu frumkvöðlar hinnar frjálslyndu íhaldsstefnu, sem þekkist í nútímanum. Sá fyrsti sem Hannes tekur fyrir í verkinu er 12. og 13. aldar maðurinn Snorri Sturluson. Snorri er fyrsti frjálslyndi íhaldsmaðurinn sem Hannes tekur fyrir í nýrri bók sinni.Forlagið Þetta val hans hefur eflaust farið öfugt ofan í marga miðaldafræðinga en jafnvel orðið einhverjum til endurmats á íslensku samfélagi 13. aldar og þeirri hugmyndafræði sem þessi þekktasti miðaldamaður Íslendinga lifði eftir. Hannes hélt erindi um fyrsta kafla bókarinnar í Háskóla Íslands síðasta fimmtudag og fékk fræðimann úr fyrrnefnda hópnum Sverri Jakobsson, prófessor í miðaldasagnfræði til að andmæla sér. Snorri andvígur alvalda konungi? Hannes færði í erindi sínu rök fyrir því að Snorri hafi aðhyllst frjálslynda íhaldsstefnu og verið helsti frumkvöðull hennar á miðöldum. Þar tekur hann aðallega dæmi úr hugmyndum um konungsvaldið sem fram koma í Heimskringlu, sem er eignuð Snorra, og persónusköpun höfundar Egils sögu á aðalpersónunni Agli Skalla-Grímssyni. Sagan sé um einstaklinginn, skáldið og hetjuna og sé tímamótaverk sem sanni að einstaklingshyggjan hafi ekki fæðst á endurreisnartímanum á Ítalíu. Hannes Hólmsteinn Gissurarson, prófessor í stjórnmálafræði.vísir/vilhelm Þar fer Hannes eftir kenningum sem fóru fyrst að láta kræla á sér á síðustu öld, um að Snorri Sturluson sé höfundur Egils sögu, en margir miðaldafræðingar hafa andmælt harðlega, enda er Snorra hvergi getið sem höfundar sögunnar í miðaldaheimildum. Úr þeim ritum má, að mati Hannesar, greina andstöðu Snorra við konunginn sem alvald, sem þiggur vald sitt frá guði. Hann hafi frekar verið þeirrar skoðunar að vald konunga væri sótt til þjóðarinnar og að þeir ríktu við samþykki þegnanna en ekki af guðs náð. Lögin væru æðsta valdið og ef konungar brytu þau mætti steypa þeim af stóli. Þessar hugmyndir séu grunnur að frjálslyndri íhaldsstefnu nútímans. Guðrún Nordahl skrifaði þessa grein sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins þann 21. desember 2002. Þar gagnrýnir hún nýlega útgáfu ritsafns Snorra Sturlusonar þar sem finna má Egils sögu og segir: „Ef við erum skotin í þeirri hugmynd að Snorri sé höfundur Egils sögu Skallagrímssonar, þá verðum við að viðurkenna að hann skrifaði ekki þá Egils sögu sem við lesum í útgáfum í dag.“Morgunblaðið Snorri og heilög þrenning Sverrir tók síðan til máls og andmælti hugmyndum Hannesar um Snorra. Þar skipti hann þeim Snorra Sturlusyni, sem við þekkjum í dag, upp í þrjá mismunandi menn; Snorra 1, sem er höfundur Heimskringlu, Snorra 2, sem er höfundur Egils sögu og síðast Snorra 3, sem kemur fram í samtímasafnritinu Sturlungu, nánar tiltekið í Hákonar sögu og Íslendinga sögu, sem eignaðar eru Sturlu Þórðarsyni, frænda Snorra. Sverrir var fljótur að benda á að síðastnefnda heimildin, Sturlunga, væri sú langbesta um hinn raunverulega miðaldamann Snorra Sturluson í fræðilegu samhengi og gaf lítið fyrir hugmyndar Hannesar um að þeirri heimild væri ekki treystandi því að Sturla hefði haft horn í síðu Snorra. Sverrir fer yfir Snorrana þrjá í svari sínu við erindi Hannesar.vísir/óttar Þó vissulega væri farið að eigna Snorra Heimskringlu á miðöldum hafi það samt sem áður verið nokkru eftir ritunartíma hennar og þá væru allar hugmyndir um Snorra sem höfund Egils sögu tiltölulega nýjar af nálinni og „enginn miðaldasagnfræðingur myndi samþykkja hana sem góða heimild um Snorra, jafnvel þó að Alþingi hafi gefið söguna út undir hans nafni“. Þar skýtur Sverrir á útgáfu Alþingis á ritsafni Snorra Sturlusonar, sem kom út árið 2002 en Egils saga er þar gefin út í hans nafni. Teikningar norska myndlistarmannsins Christian Krohgs af Snorra Sturlusyni hafa lengi litað hugmyndir Íslendinga af honum. En hvort ætli hann hafi séð fyrir sér Snorra 1, 2 eða 3 þegar hann teiknaði þær?Christian Krohg „Ég vil meina að Snorri 2, sá sem semur Egils sögu, hafi allt aðra afstöðu gagnvart frjálslyndi en Snorri 1, sem semur Heimskringlu. Hann er auðvitað frjálslyndur á sinn hátt en það með allt öðrum hætti en sá sem semur Heimskringlu,“ sagði Sverrir. Það sé ekki einhlítt að Egill sé andsnúinn öllum konungum, þó hann og ætt Haralds hárfagra Noregskonungs eldi sannarlega grátt silfur saman í sögunni. „En hann er ekkert andsnúinn öllum konungum. Til dæmis ekki Aðalsteini Englandskonungi sem gefur Agli gull,“ sagði Sverrir og velti upp þeim líklega möguleika að andstaða söguhetjunnar við Noregskonung gegndi því hlutverki í sögunni að sýna ógæfu Egils, sem gengur illa að fóta sig í samfélaginu. „Ég vil benda á það að svona einstaklingshyggja sem einkennir Egil, hún er í rauninni tengd alls konar fyrirbærum á miðöldum sem eru ekki frjálslynd. Eins og páfaveldinu, sem er að vilja koma á beinu sambandi einstaklingsins við kirkjuna, það er að segja að skerða þessi hefðbundnu fjölskyldubönd,“ sagði Sverrir. Sú einstaklingshyggja væri gjörólík þeirri sem greina má í Heimskringlu, sem boði fremur ídeal samfélag heldur en einstaklinga, sem skera sig úr samfélagi manna eins og Egill. Sverrir Jakobsson, prófessor í miðaldasagnfræði.Háskóli Íslands Mun meira mark sé takandi á Sturlungu, sem sé samtímarit nákomins ættingja Snorra og lýsi gjörðum hans sjálfs, heldur en Heimskringlu og Egils sögu, sem við vitum alls ekki fyrir víst hvort séu samdar af Snorra. „Sturla sakar hann auðvitað um ýmislegt. Frægast er auðvitað það þegar Snorri og Þorvarður Þórðarson voru mættir til að berjast við Sturlu Sighvatsson í Bæjarbardaga þá bara gerist það í upphafi bardaga að Snorri kveður félaga sína og ríður til skips og fer til Noregs. Þetta er svona hámark heigulsháttar Snorra. Og í því ljósi varpa ég fram þeirri spurningu hvort Snorri sé góður liðsmaður fyrir frjálshyggjumenn sem vilja starfa í anda ensku Whig-stefnunnar. Hver vill hafa liðsmann sem flýr fyrstur úr bardaganum?“ spurði Sverrir að lokum og uppskar hlátur áheyrenda.
Bókmenntir Háskólar Menning Íslensk fræði Mest lesið Magga Stína handtekin í nótt af Ísraelsher Innlent Langþreyttur á TikTok áreiti og rasískum orðsendingum skólakrakka Innlent Átján sagt upp í Seljahlíð Innlent Dullarfull brotlending nærri Area 51 Erlent Engan óraði fyrir framhaldinu Erlent Ákærður fyrir stunguárás á Seltjarnarnesi Innlent Spá mikilli ölduhæð við Faxaflóa í vestan hvassviðri Veður Spyr hvort aflífa þurfi sig vegna mjaðmaskipta Innlent „Það er sárt að þurfa að horfa á eftir þeim“ Innlent Sást blóðugur fyrir utan fjölbýlishús Innlent Fleiri fréttir Stúlkan komin í leitirnar Bændum verulega brugðið vegna breytinga á búvörulögum Ákærður fyrir stunguárás á Seltjarnarnesi Magga Stína handtekin í nótt af Ísraelsher Átján sagt upp í Seljahlíð Fyrri degi heimsóknar lauk með kvöldverði í forsetahöllinni Sást blóðugur fyrir utan fjölbýlishús Langþreyttur á TikTok áreiti og rasískum orðsendingum skólakrakka „Það er sárt að þurfa að horfa á eftir þeim“ Ekki hlutverk stjórnarandstöðunnar að halda uppi stemmingu Segir réttast að ráðherra dragi drögin í heild sinni til baka Spyr hvort aflífa þurfi sig vegna mjaðmaskipta Þungt símtal bónda í Skagafirði Lögregla lýsir eftir Aylin Dæmi um að aðstandendur beri fíkniefni í börn á Stuðlum Tóku farsíma af unglingum í Hafnarfirði og millifærðu af reikningum Stofna hreyfingu til undirbúnings íslenskum her Fólk hvatt til að setjast og spjalla á spjallbekknum Diljá hlustaði á Bítið með tárin í augunum Kyngreint nautasæði kemur vel út Samþykkt að kortleggja eignarhald sjávarútvegsfyrirtækja „Þýðir ekki bara að moka yfir hlutina“ Segir stöðuna á sjúkrahúsinu á Akureyri grafalvarlega „Það þarf að gera meira og hraðar“ Ekki áfellisdómur yfir kerfinu að farið sé með börn í meðferð í Suður-Afríku Snjór í Esjunni en ekki víst að hann festist Farþegi á bak og burt þegar björgunaraðilar mættu „Munum fagna þegar riðu hefur verið útrýmt á Íslandi“ „Ekki svo að allir bændur séu að kvarta“ Tvö ár liðin frá árásum Hamas og alvarlegt rútuslys á Snæfellsnesi Sjá meira