Bann gegn guðlasti lögfest á ný Eyjólfur Ármannsson skrifar 7. júní 2022 17:30 Fyrir Alþingi liggur frumvarp forsætisráðherra um breytingu á lögum jafna meðferð óháð kynþætti og þjóðernisuppruna. Lagt er til að fjölga mismununarþáttum þannig að lögin gildi ekki eingöngu um jafna meðferð einstaklinga óháð kynþætti og þjóðernisuppruna heldur einnig um jafna meðferð óháð trú, lífsskoðun, fötlun, aldri, kynhneigð, kynvitund, kyneinkennum eða kyntjáningu á öllum sviðum samfélagsins utan vinnumarkaðar. Það er að réttarbót að tryggja að bann við mismunun taki til mismununar á grundvelli framangreindra atriða, að einu undanskildu þó. Ef lögum er breytt á þann veg að gagnrýni á trúarbrögð kunni að teljast mismunun þá kann það að leiða til skerðingar á tjáningarfrelsi með sama hætti og bann við guðlasti. Hér er verið að gera trú, trúartilfinningu og trúarlíf að verndarhagsmunum laganna og hegðun (áreitni) sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða virðingu fólks og skapa aðstæður sem eru meðal annars móðgandi vegna trúar einstaklings. Ekki er útilokað að Alþingi kunni að lögfesta að nýju bann við guðlasti, fyrir slysni. Árið 2015 var bann gegn guðlasti var numið úr gildi. Ákvæði 125. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 lýsti athöfn refsiverða sem í daglegu tali kallast guðlast og var eftirfarandi: Hver, sem opinberlega dregur dár að eða smánar trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúarbragðafélags, sem er hér á landi, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 3 mánuðum. Mál skal ekki höfða, nema að fyrirlagi saksóknara. Hvað það merkir nákvæmlega, að draga dár eða smána trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúarbragðafélags, var háð mati hverju sinni og einungis dómstóla að skera úr um. Árið 1984 féll hæstaréttardómur um guðlast (125. gr. hegningarlaga) í máli tímaritsins Spegillinn. Í dómsorði sagði að verndarandlag ákvæðisins væri trúartilfinning fólks og réttur þess til að hafa hana í friði. Taldist því brot að smána trú og trúarlíf fólk ef verknaðinum fylgdi ekki framlag til málefnalegrar umræðu. Í athugasemdum við frumvarp það sem felldi á brott bann gegn guðlasti segir að tjáningarfrelsið sé einn af hornsteinum lýðræðis. Það sé grundvallaratriði í frjálsu samfélagi að almenningur geti tjáð sig án ótta við refsingar af nokkru tagi, hvort heldur sem er af völdum yfirvalda eða annarra. Fólk hafi ólíka sýn á lífið og því sé viðbúið að tjáning sem einn telur eðlilega telji annar móðgandi. Verði frumvarpið að lögum mun það falla undir áreitni ef einhver misbýður virðingu viðkomandi vegna trúar og skapar aðstæður sem eru niðurlægjandi, auðmýkjandi eða móðgandi fyrir viðkomandi vegna trúar. Hér er kveðið á um sömu verndarhagsmuni og voru í lögum um bann gegn guðlasti. Hér er því verið að lögfesta bann gegn guðlasti aftur og samhliða því verið að skerða tjáningarfrelsi almennings. Í frjálsu samfélagi er tjáning án ótta við refsingu af nokkru tagi, hvort heldur sem er af völdum yfirvalda eða annarra er grundvallaratriði. Ljóst er af greinargerð frumvarpsins að ekki hefur verið athugað hvort efni þess kunni fela í lögfestingu á banni við guðlasti að nýju. Frumvarpið er því ekki nægjanlega vel unnið og ígrundað. Annað sem er sætir furðu við nefnt frumvarp er að verði það að lögum verða tvenn lög á Íslandi um jafna meðferð fólks, annars vegar lög um jafna meðferð á vinnumarkaði og hins vegar lög um jafna meðferð utan vinnumarkaðar. Ekki liggur fyrir hvort lögin tvenn veiti fólki sömu réttarvernd með því að tryggja því jafna meðferð í samfélagi innan og utan vinnustaðar. Sé um sömu réttarverndina að ræða þarf að svara því hvers vegna verið sé að kveða á um hana í tvennum lögum. Skilin á gildissviði laganna þurfa einnig að vera skýr, það er hvenær lögin um jafna meðferð utan vinnumarkaðar gild og hvenær lögin innan vinnumarkaðar. Engin nauðsyn er á að tvenn lög tryggi fólki jafna meðferð í samfélaginu, ein utan vinnumarkaðar og önnur lög innan vinnumarkaðar. Það getur skapað misræmi í réttarverndinni og leitt til mismunandi réttarverndar í lagaframkvæmd. Forsætisráðherra virðist hafa lagt fram ofangreint frumvarp af kannski meira kappi en forsjá er kemur að því að lögfesta réttinn til jafnrar meðferðar fólks í samfélaginu og án þess að líta til mikilvægis tjáningarfrelsis. Tjáningarfrelsið er hornsteinn allra lýðræðis samfélaga. Þau grundvallarmannréttindi geta falið í sér rétt og frelsi til að móðga aðra, að minnsta kosti þegar kemur að trú líkt og Alþingi féllst á árið 2015. Höfundur er þingmaður fyrir Flokk fólksins og 1. varaformaður Allsherjar- og menntamálanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Flokkur fólksins Eyjólfur Ármannsson Mest lesið Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggur frumvarp forsætisráðherra um breytingu á lögum jafna meðferð óháð kynþætti og þjóðernisuppruna. Lagt er til að fjölga mismununarþáttum þannig að lögin gildi ekki eingöngu um jafna meðferð einstaklinga óháð kynþætti og þjóðernisuppruna heldur einnig um jafna meðferð óháð trú, lífsskoðun, fötlun, aldri, kynhneigð, kynvitund, kyneinkennum eða kyntjáningu á öllum sviðum samfélagsins utan vinnumarkaðar. Það er að réttarbót að tryggja að bann við mismunun taki til mismununar á grundvelli framangreindra atriða, að einu undanskildu þó. Ef lögum er breytt á þann veg að gagnrýni á trúarbrögð kunni að teljast mismunun þá kann það að leiða til skerðingar á tjáningarfrelsi með sama hætti og bann við guðlasti. Hér er verið að gera trú, trúartilfinningu og trúarlíf að verndarhagsmunum laganna og hegðun (áreitni) sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða virðingu fólks og skapa aðstæður sem eru meðal annars móðgandi vegna trúar einstaklings. Ekki er útilokað að Alþingi kunni að lögfesta að nýju bann við guðlasti, fyrir slysni. Árið 2015 var bann gegn guðlasti var numið úr gildi. Ákvæði 125. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 lýsti athöfn refsiverða sem í daglegu tali kallast guðlast og var eftirfarandi: Hver, sem opinberlega dregur dár að eða smánar trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúarbragðafélags, sem er hér á landi, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 3 mánuðum. Mál skal ekki höfða, nema að fyrirlagi saksóknara. Hvað það merkir nákvæmlega, að draga dár eða smána trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúarbragðafélags, var háð mati hverju sinni og einungis dómstóla að skera úr um. Árið 1984 féll hæstaréttardómur um guðlast (125. gr. hegningarlaga) í máli tímaritsins Spegillinn. Í dómsorði sagði að verndarandlag ákvæðisins væri trúartilfinning fólks og réttur þess til að hafa hana í friði. Taldist því brot að smána trú og trúarlíf fólk ef verknaðinum fylgdi ekki framlag til málefnalegrar umræðu. Í athugasemdum við frumvarp það sem felldi á brott bann gegn guðlasti segir að tjáningarfrelsið sé einn af hornsteinum lýðræðis. Það sé grundvallaratriði í frjálsu samfélagi að almenningur geti tjáð sig án ótta við refsingar af nokkru tagi, hvort heldur sem er af völdum yfirvalda eða annarra. Fólk hafi ólíka sýn á lífið og því sé viðbúið að tjáning sem einn telur eðlilega telji annar móðgandi. Verði frumvarpið að lögum mun það falla undir áreitni ef einhver misbýður virðingu viðkomandi vegna trúar og skapar aðstæður sem eru niðurlægjandi, auðmýkjandi eða móðgandi fyrir viðkomandi vegna trúar. Hér er kveðið á um sömu verndarhagsmuni og voru í lögum um bann gegn guðlasti. Hér er því verið að lögfesta bann gegn guðlasti aftur og samhliða því verið að skerða tjáningarfrelsi almennings. Í frjálsu samfélagi er tjáning án ótta við refsingu af nokkru tagi, hvort heldur sem er af völdum yfirvalda eða annarra er grundvallaratriði. Ljóst er af greinargerð frumvarpsins að ekki hefur verið athugað hvort efni þess kunni fela í lögfestingu á banni við guðlasti að nýju. Frumvarpið er því ekki nægjanlega vel unnið og ígrundað. Annað sem er sætir furðu við nefnt frumvarp er að verði það að lögum verða tvenn lög á Íslandi um jafna meðferð fólks, annars vegar lög um jafna meðferð á vinnumarkaði og hins vegar lög um jafna meðferð utan vinnumarkaðar. Ekki liggur fyrir hvort lögin tvenn veiti fólki sömu réttarvernd með því að tryggja því jafna meðferð í samfélagi innan og utan vinnustaðar. Sé um sömu réttarverndina að ræða þarf að svara því hvers vegna verið sé að kveða á um hana í tvennum lögum. Skilin á gildissviði laganna þurfa einnig að vera skýr, það er hvenær lögin um jafna meðferð utan vinnumarkaðar gild og hvenær lögin innan vinnumarkaðar. Engin nauðsyn er á að tvenn lög tryggi fólki jafna meðferð í samfélaginu, ein utan vinnumarkaðar og önnur lög innan vinnumarkaðar. Það getur skapað misræmi í réttarverndinni og leitt til mismunandi réttarverndar í lagaframkvæmd. Forsætisráðherra virðist hafa lagt fram ofangreint frumvarp af kannski meira kappi en forsjá er kemur að því að lögfesta réttinn til jafnrar meðferðar fólks í samfélaginu og án þess að líta til mikilvægis tjáningarfrelsis. Tjáningarfrelsið er hornsteinn allra lýðræðis samfélaga. Þau grundvallarmannréttindi geta falið í sér rétt og frelsi til að móðga aðra, að minnsta kosti þegar kemur að trú líkt og Alþingi féllst á árið 2015. Höfundur er þingmaður fyrir Flokk fólksins og 1. varaformaður Allsherjar- og menntamálanefndar.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar