Kvennafrídagurinn – innblástur til breytinga Elva Hrönn Hjartardóttir skrifar 24. október 2022 17:02 Í dag er Kvennafrídagurinn og þó að orðið sjálft hljómi eins og dásamlegt frí fyrir konur með heitri sól, hvítum ströndum og tilheyrandi tásumyndum er raunin hins vegar ekki sú. Kvennafrí er ákall um samstöðu og breytingar, áminning um að á vinnumarkaðnum viðgengst kynbundið (launa)misrétti sem lengi hefur fengið að þrífast, sérstaklega í ákveðnum atvinnugreinum. Kvennafrídagurinn var fyrst haldinn þann 24. október árið 1975 á degi Sameinuðu þjóðanna sem tileinkuðu það ár málefnum kvenna. Þennan dag lögðu langflestar konur niður störf og fjölmenntu baráttufundi sem haldnir voru um land allt og var þátttaka svo mikil að viðburðurinn vakti heimsathygli. Sjálf var ég ekki fædd þennan dag en ég get rétt ímyndað mér samstöðuandann sem þarna hefur ríkt. Síðan þá hefur kvennafrídagurinn verið haldinn fimm sinnum, nú síðast árið 2018 en þá stóð ég með dóttur minni og tengdamóður á Arnarhóli ásamt fjölda fólks sem var mætt til að krefjast jafnréttis á vinnumarkaðnum og samfélaginu öllu. Síðan eru liðin fjögur ár og enn þrífst kynbundið misrétti og -ofbeldi og óútskýrður launamunur kynjanna á íslenskum vinnumarkaði. Konur í sjálfboðavinnu á vinnumarkaðnum Allt frá því að kvennahreyfingin hrærði upp í þjóðfélaginu upp úr 1980 með kröfum sínum um aukin réttindi fyrir konur og börn hefur atvinnuþátttaka kvenna á Íslandi aukist og er nú með þeim hæstu meðal OECD ríkjanna, eða um 87% prósent.[1] Þrátt fyrir þessa mikilvægu þróun á vinnumarkaði og í jafnréttismálum hafa konur alltaf mætt miklu misrétti í atvinnulífinu og þá sérstaklega hvað varðar laun og tækifæri. Samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu Íslands um launamun kynjanna eru konur með 21,9% lægri meðalatvinnutekjur miðað við meðalatvinnutekjur karla. Það þýðir að að konur vinna launalaust eftir kl. 15:15, sé miðað við fullan vinnudag frá kl. 9:00 -17:00. Fyrir þessu er engin ástæða sem hægt er að útskýra, nema kyn fólks og val kynjanna á námi og starfi. Skýrður eða leiðréttur launamunur er sá munur á launum sem orsakast meðal annars af starfshlutfalli, yfirvinnu, menntun og starfsreynslu. Í gegnum tíðina hafa konur frekar sinnt hlutastörfum en karlar og gera enn. Það má meðal annars rekja til þess að konur hafa að mestu haldið utan um önnur störf eins og heimilisstörf og umönnun barna og annarra fjölskyldumeðlima. Þessi störf, sem í dag eru gjarnan kölluð þriðja vaktin, eru með öllu ólaunuð og hafa hingað til ekki fengið þá viðurkenningu sem þau ættu að fá og eru ekki metin til lífeyris. Þar af leiðir að þegar kemur að efri árunum hafa konur lægri lífeyristekjur en karlar. Þetta á líka við um konur sem hafa tekið fæðingarorlof á sinni starfsævi. Misréttið heldur áfram að starfsævinni lokinni. Óútskýrður eða óleiðréttur launamunur er það sem eftir stendur þegar búið er að taka inn í myndina þá þætti sem taldir eru upp hér að ofan og ber hann nafn með rentu. Það er ekkert sem ústkýrir þennan launamun – nema þá kyn fólks líkt og áður sagði. Komast má að þeirri niðurstöðu með því að líta yfir ákveðnar atvinnugreinar á vinnumarkaði. Í þeim atvinnugreinum þar sem konur eru meirihluti starfsfólks, svokölluð hefðbundin kvennastörf, eru laun almennt lægri en í þeim atvinnugreinum þar sem karlar eru í meirihluta. Þó er hefð fyrir því að karlar sem sinna hefðbundnum kvennastörfum fái hærri laun en konur í sambærilegum störfum. Áþreifanleg verðmæti umfram heilsu og vellíðan fólks Hefðbundin kvennastörf eiga það sameiginlegt að þeirra verðmætasköpun er sjaldnast áþreifanleg og þau hafa hingað til verið vametin á kerfislægan hátt. Þeim fylgir mikið áreiti, andlegt og líkamlegt álag og margir boltar sem þarf að halda á lofti í einu, sem leiðir oft til kulnunar í starfi. Undir þessi störf falla til dæmis störf kennara, heilbrigðisstarfsfólks (þá aðallega hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða) og önnur umönnunarstörf, störf verkafólks og störf verslunarfólks. Allt eru þetta þó störf sem þarf að sinna eigi samfélagið okkar að ganga. Innan hefðbundinna karlastarfa þrífast launahækkanir, arð- og bónusgreiðslur og þau einkennast af því að þau skila af sér áþreifanlegum verðmætum sem auðvelt er að meta til fjár. Þetta eru að mestu störf í tækni- og fjármálageiranum og verk- og iðngreinar. Við þurfum líka á þessum störfum að halda í samfélaginu okkar en við hljótum engu að síður að meta menntun, vellíðan og velferð fólks til jafns við-, eða jafnvel meira en peninga eða hvað? Kynbundin störf og -laun eru tímaskekkja sem þarf að leiðrétta Launamismunur kynjanna er raunverulegt vandamál sem hefur fengið að þrífast á vinnumarkaði frá upphafi. Kerfið okkar, staðalmyndir og rík menning launaleyndar á vinnustöðum sjá til þess að svo sé, en launaleynd lifir enn góðu lífi þrátt fyrir að árið 2008 hafi fólki verið gert heimilt með lögum að skýra frá launakjörum sínum ef það kýs að gera svo.[2] Til allrar lukku er kerfið þó ekki óviðráðanlegur mekanismi með sjálfstæða hugsun. Við erum kerfið og við getum breytt því til hins betra. Til þess þarf þó hugarfarsbreytingu og sameiginlegt átak vinnumarkaðarins, stjórnvalda og okkar allra. Látum Kvennafrídaginn verða okkur innblástur til breytinga og útrýmum kynjamisrétti á vinnumarkaði sem og utan hans og leiðréttum skakkt verðmætamat. Höfundur er stjórnmálafræðingur og vinnur hjá stéttarfélagi. [1] https://data.oecd.org/emp/labour-force-participation-rate.htm [2] https://www.althingi.is/lagas/150c/2008010.html Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Í dag er Kvennafrídagurinn og þó að orðið sjálft hljómi eins og dásamlegt frí fyrir konur með heitri sól, hvítum ströndum og tilheyrandi tásumyndum er raunin hins vegar ekki sú. Kvennafrí er ákall um samstöðu og breytingar, áminning um að á vinnumarkaðnum viðgengst kynbundið (launa)misrétti sem lengi hefur fengið að þrífast, sérstaklega í ákveðnum atvinnugreinum. Kvennafrídagurinn var fyrst haldinn þann 24. október árið 1975 á degi Sameinuðu þjóðanna sem tileinkuðu það ár málefnum kvenna. Þennan dag lögðu langflestar konur niður störf og fjölmenntu baráttufundi sem haldnir voru um land allt og var þátttaka svo mikil að viðburðurinn vakti heimsathygli. Sjálf var ég ekki fædd þennan dag en ég get rétt ímyndað mér samstöðuandann sem þarna hefur ríkt. Síðan þá hefur kvennafrídagurinn verið haldinn fimm sinnum, nú síðast árið 2018 en þá stóð ég með dóttur minni og tengdamóður á Arnarhóli ásamt fjölda fólks sem var mætt til að krefjast jafnréttis á vinnumarkaðnum og samfélaginu öllu. Síðan eru liðin fjögur ár og enn þrífst kynbundið misrétti og -ofbeldi og óútskýrður launamunur kynjanna á íslenskum vinnumarkaði. Konur í sjálfboðavinnu á vinnumarkaðnum Allt frá því að kvennahreyfingin hrærði upp í þjóðfélaginu upp úr 1980 með kröfum sínum um aukin réttindi fyrir konur og börn hefur atvinnuþátttaka kvenna á Íslandi aukist og er nú með þeim hæstu meðal OECD ríkjanna, eða um 87% prósent.[1] Þrátt fyrir þessa mikilvægu þróun á vinnumarkaði og í jafnréttismálum hafa konur alltaf mætt miklu misrétti í atvinnulífinu og þá sérstaklega hvað varðar laun og tækifæri. Samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu Íslands um launamun kynjanna eru konur með 21,9% lægri meðalatvinnutekjur miðað við meðalatvinnutekjur karla. Það þýðir að að konur vinna launalaust eftir kl. 15:15, sé miðað við fullan vinnudag frá kl. 9:00 -17:00. Fyrir þessu er engin ástæða sem hægt er að útskýra, nema kyn fólks og val kynjanna á námi og starfi. Skýrður eða leiðréttur launamunur er sá munur á launum sem orsakast meðal annars af starfshlutfalli, yfirvinnu, menntun og starfsreynslu. Í gegnum tíðina hafa konur frekar sinnt hlutastörfum en karlar og gera enn. Það má meðal annars rekja til þess að konur hafa að mestu haldið utan um önnur störf eins og heimilisstörf og umönnun barna og annarra fjölskyldumeðlima. Þessi störf, sem í dag eru gjarnan kölluð þriðja vaktin, eru með öllu ólaunuð og hafa hingað til ekki fengið þá viðurkenningu sem þau ættu að fá og eru ekki metin til lífeyris. Þar af leiðir að þegar kemur að efri árunum hafa konur lægri lífeyristekjur en karlar. Þetta á líka við um konur sem hafa tekið fæðingarorlof á sinni starfsævi. Misréttið heldur áfram að starfsævinni lokinni. Óútskýrður eða óleiðréttur launamunur er það sem eftir stendur þegar búið er að taka inn í myndina þá þætti sem taldir eru upp hér að ofan og ber hann nafn með rentu. Það er ekkert sem ústkýrir þennan launamun – nema þá kyn fólks líkt og áður sagði. Komast má að þeirri niðurstöðu með því að líta yfir ákveðnar atvinnugreinar á vinnumarkaði. Í þeim atvinnugreinum þar sem konur eru meirihluti starfsfólks, svokölluð hefðbundin kvennastörf, eru laun almennt lægri en í þeim atvinnugreinum þar sem karlar eru í meirihluta. Þó er hefð fyrir því að karlar sem sinna hefðbundnum kvennastörfum fái hærri laun en konur í sambærilegum störfum. Áþreifanleg verðmæti umfram heilsu og vellíðan fólks Hefðbundin kvennastörf eiga það sameiginlegt að þeirra verðmætasköpun er sjaldnast áþreifanleg og þau hafa hingað til verið vametin á kerfislægan hátt. Þeim fylgir mikið áreiti, andlegt og líkamlegt álag og margir boltar sem þarf að halda á lofti í einu, sem leiðir oft til kulnunar í starfi. Undir þessi störf falla til dæmis störf kennara, heilbrigðisstarfsfólks (þá aðallega hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða) og önnur umönnunarstörf, störf verkafólks og störf verslunarfólks. Allt eru þetta þó störf sem þarf að sinna eigi samfélagið okkar að ganga. Innan hefðbundinna karlastarfa þrífast launahækkanir, arð- og bónusgreiðslur og þau einkennast af því að þau skila af sér áþreifanlegum verðmætum sem auðvelt er að meta til fjár. Þetta eru að mestu störf í tækni- og fjármálageiranum og verk- og iðngreinar. Við þurfum líka á þessum störfum að halda í samfélaginu okkar en við hljótum engu að síður að meta menntun, vellíðan og velferð fólks til jafns við-, eða jafnvel meira en peninga eða hvað? Kynbundin störf og -laun eru tímaskekkja sem þarf að leiðrétta Launamismunur kynjanna er raunverulegt vandamál sem hefur fengið að þrífast á vinnumarkaði frá upphafi. Kerfið okkar, staðalmyndir og rík menning launaleyndar á vinnustöðum sjá til þess að svo sé, en launaleynd lifir enn góðu lífi þrátt fyrir að árið 2008 hafi fólki verið gert heimilt með lögum að skýra frá launakjörum sínum ef það kýs að gera svo.[2] Til allrar lukku er kerfið þó ekki óviðráðanlegur mekanismi með sjálfstæða hugsun. Við erum kerfið og við getum breytt því til hins betra. Til þess þarf þó hugarfarsbreytingu og sameiginlegt átak vinnumarkaðarins, stjórnvalda og okkar allra. Látum Kvennafrídaginn verða okkur innblástur til breytinga og útrýmum kynjamisrétti á vinnumarkaði sem og utan hans og leiðréttum skakkt verðmætamat. Höfundur er stjórnmálafræðingur og vinnur hjá stéttarfélagi. [1] https://data.oecd.org/emp/labour-force-participation-rate.htm [2] https://www.althingi.is/lagas/150c/2008010.html
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun