Rétt og rangt um Byrjendalæsi Rannveig Oddsdóttir skrifar 2. nóvember 2022 13:31 Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Rannveig Oddsdóttir Mest lesið Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Sjá meira
Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun