Vilja breyta orðalagi laganna til að tryggja gagnsæi hjá dómstólum Kolbeinn Tumi Daðason skrifar 27. mars 2023 15:43 Sakborningar í stóra kókaínmálinu eru sakaðir um að hafa staðið að innflutningi á um hundrað kílóum af kókaíni. Vísir Þingmenn Viðreisnar hafa lagt til breytingu á lögum um meðferð einka- og sakamála til að skýra lög sem dómstólar hafa undanfarið vísað til þegar þeir hafa takmarkað fréttaflutning úr dómssal. Þingmennirnir segja samfélagið hafa ríka hagsmuni af því að starfsemi dómstóla sé gagnsæ og fari fram fyrir opnum tjöldum. Um er að ræða orðalagsbreytingu til að skýra þá reglu að fjölmiðlum sé meinað að fjalla í samtíma um það sem einstök vitni greina frá í dómssal. Dómarar við Héraðsdóm Reykjavíkur hafa túlkað lögin á þann veg að ekki megi segja frá neinu sem fram komi í máli vitna fyrr en þau öll sem eitt lokið vitnisburði. Í frumvarpi að breytingum á lögunum er vísað til stóra kókaínsmálsins sem nú er til meðferðar fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Aðalmeðferð hófst 19. janúar en lauk ekki fyrr en í mars. „Er þetta stærsta mál sinnar tegundar sem komið hefur til kasta íslenskra dómstóla. Við upphaf aðalmeðferðar tilkynnti dómari að óheimilt væri að greina frá því sem sakborningur eða vitni segði í skýrslu sinni í þinghaldi meðan á skýrslutökum við aðalmeðferð stæði. Vísaði hann þar til 1. mgr. 11. gr. laga um meðferð sakamála eftir framangreindar breytingar. Skýrslutökur í málinu stóðu yfir í 7 vikur samfleytt og var fjölmiðlum óheimilt að greina frá því sem fram kom við meðferð málsins allan þann tíma,“ segir í greinargerð þingmanna Viðreisnar. Rifjað er upp að í frumvarpi dómsmálaráðherra á sínum tíma var lagt upp með þau nýmæli að óheimilt væri að streyma hljóði eða mynd úr þinghaldi eða greina frá því sem aðili, sakborningur eða vitni skýrði frá við skýrslutöku meðan á henni stæði. Þegar frumvarpið var lagt fram voru þessar breytingar á lögum um meðferð einkamála og lögum um meðferð sakamála gagnrýndar. Þingmenn Viðreisnar, Samfylkingar og Pírata í allsherjar- og menntamálanefnd lögðu fram nefndarálit með breytingartillögu á þessum tilteknu greinum (þskj. 1727). Í nefndarálitinu sagði meðal annars: „Umræðan um hvort eða að hvaða marki hljóðupptökur, myndatökur og samtímaendursagnir í dómsal skuli leyfðar er mjög mikilvæg. Þar vegast á sjónarmið um réttaröryggi og friðhelgi sakborninga, aðstandenda og vitna annars vegar og mikilvægi opinberrar og gegnsærrar dómsýslu og frjálsrar fjölmiðlunar í almannaþágu hins vegar.“ Og enn fremur „að fylgni kunni að vera milli þess trausts sem almenningur ber til grunnstofnana ríkisins og svo hins, hversu opinber og skýr starfsemi þeirra er. Þess vegna kunni aukinn aðgangur fjölmiðla að þinghaldi dómstóla, með upptökum eða samtímaendursögnum, að auka skilning fólks á hlutverki og störfum dómsvaldsins og sé þar af leiðandi til þess fallinn að auka traust almennings í garð dómsvaldsins. Minni hlutinn er fylgjandi þeim almennu sjónarmiðum að starfsemi hins opinbera skuli vera eins skýr og opin og kostur er og að slík tilhögun sé líkleg til þess að auka traust og tiltrú almennings á henni.“ Sigmar Guðmundsson, þingmaður Viðreisnar, er fyrsti flutningsmaður tillögunnar.vísir/Vilhelm Þingmenn Viðreisnar taka undir mat minnihlutans og telja það í samræmi við stjórnarskrána þar sem segir að dómþing skuli háð í heyranda hljóði. „Samfélagið hefur ríka hagsmuni af því að starfsemi dómstóla sé gagnsæ og fari fram fyrir opnum tjöldum nema þegar hagsmunir aðila, öryggi ríkisins eða hætta á sakarspjöllum leiða til annars. Í því ljósi eru hér lagðar til breytingar á ákvæðum 9. gr. laga um meðferð einkamála og 11. gr. laga um meðferð sakamála til að taka af allan vafa um að bann við samtímafrásögn eigi eingöngu við þegar aðili, sakborningur eða vitni gefur skýrslu sína en ekki á meðan skýrslutökur standa yfir í lengri tíma,“ segir í frumvarpi Viðreisnar. „Að mati flutningsmanna er hætta á sakarspjöllum til staðar ef aðili máls eða vitni getur fengið upplýsingar um skýrslugjöf annars áður en viðkomandi gefur sína skýrslu. Þegar skýrslutökur standa yfir í lengri tíma þá geta vitni fengið slíkar upplýsingar með öðrum leiðum en í umfjöllun fjölmiðla. Bann við fjölmiðlaumfjöllun við þær aðstæður dregur því ekki úr líkum á sakarspjöllum og hefur ekki önnur áhrif en að takmarka aðgengi almennings að upplýsingum í annars opnu þinghaldi.“ Því sé lagt til að í stað orðanna „greina frá því sem aðili eða vitni skýrir frá við skýrslutöku meðan á henni stendur“ í lögum um meðferð einkamála og „greina frá því sem sakborningur eða vitni skýrir frá við skýrslutöku meðan á henni stendur“ í lögum um meðferð sakamála komi: „greina frá í samtíma því sem aðili eða vitni skýrir frá á meðan skýrslutaka yfir viðkomandi stendur yfir“ í fyrrgreindu lögunum og „greina frá í samtíma því sem sakborningur eða vitni skýrir frá á meðan skýrslutaka yfir viðkomandi stendur yfir“ í þeim síðargreindu. Með þessum breytingum verði tryggt að bann við samtímafrásögn gildi aðeins meðan skýrslutaka hvers aðila eða vitnis stendur yfir og nái ekki yfir lengra tímabil. „Þannig verður unnt að koma í veg fyrir sakarspjöll án þess að takmarka aðgengi fjölmiðla að dómstólum umfram það sem rétt og eðlilegt getur talist. Frumvarpið gætir þannig betur að frelsi fjölmiðla og styður við mikilvægi þeirra í opinni og lýðræðislegri umræðu.“ Flutningsmenn telja þessa breytingu einnig vera í samræmi við vilja löggjafans þegar frumvarpið sem varð að lögum var samþykkt 2019. Fréttastofa Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar flutti fréttir af málinu nokkrum dögum áður en aðalmeðferðinni lauk. Dómari í málinu boðaði blaðamann og ritstjóra miðilsins fyrir dóm og gaf honum kost á að skýra sitt mál. Dómari ákvað að ekki væri tilefni til að refsa miðlinum fyrir að hafa farið á svig við skilaboð dómara. Dóms er að vænta í stóra kókaínmálinu á næstu einum til tveimur vikum. Fjölmiðlar Alþingi Stóra kókaínmálið 2022 Dómstólar Viðreisn Mest lesið Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Innlent Bílstjórinn þrettán ára Innlent Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Innlent „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ Innlent Orrustuþotur yfir Borgundarhólmi og drónar trufla flug í Noregi Erlent Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Innlent Fjöldi fórnarlamba eftir skothríð og íkveikju í kirkju mormóna Erlent Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Innlent Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Innlent Skora á Snorra að gefa kost á sér Innlent Fleiri fréttir Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Fall Play frá öllum hliðum Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Neyðast til að millilenda, tapaður peningur og rándýr flug heim Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Banaslys á Skagavegi 2024: Drukknaði eftir að hafa misst stjórn í beygju Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Bein útsending: Lýðheilsuvísar 2025 kynntir Ekki erfitt að vera föst í 25 gráðum en ástæðan sorgleg „Óvænt og líka mjög leiðinlegt“ Play hættir að fljúga, hundruð missa vinnuna og strandaglópar í Leifsstöð Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Fara yfir stöðuna vegna Play og skipuleggja sig Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Sjá meira
Um er að ræða orðalagsbreytingu til að skýra þá reglu að fjölmiðlum sé meinað að fjalla í samtíma um það sem einstök vitni greina frá í dómssal. Dómarar við Héraðsdóm Reykjavíkur hafa túlkað lögin á þann veg að ekki megi segja frá neinu sem fram komi í máli vitna fyrr en þau öll sem eitt lokið vitnisburði. Í frumvarpi að breytingum á lögunum er vísað til stóra kókaínsmálsins sem nú er til meðferðar fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Aðalmeðferð hófst 19. janúar en lauk ekki fyrr en í mars. „Er þetta stærsta mál sinnar tegundar sem komið hefur til kasta íslenskra dómstóla. Við upphaf aðalmeðferðar tilkynnti dómari að óheimilt væri að greina frá því sem sakborningur eða vitni segði í skýrslu sinni í þinghaldi meðan á skýrslutökum við aðalmeðferð stæði. Vísaði hann þar til 1. mgr. 11. gr. laga um meðferð sakamála eftir framangreindar breytingar. Skýrslutökur í málinu stóðu yfir í 7 vikur samfleytt og var fjölmiðlum óheimilt að greina frá því sem fram kom við meðferð málsins allan þann tíma,“ segir í greinargerð þingmanna Viðreisnar. Rifjað er upp að í frumvarpi dómsmálaráðherra á sínum tíma var lagt upp með þau nýmæli að óheimilt væri að streyma hljóði eða mynd úr þinghaldi eða greina frá því sem aðili, sakborningur eða vitni skýrði frá við skýrslutöku meðan á henni stæði. Þegar frumvarpið var lagt fram voru þessar breytingar á lögum um meðferð einkamála og lögum um meðferð sakamála gagnrýndar. Þingmenn Viðreisnar, Samfylkingar og Pírata í allsherjar- og menntamálanefnd lögðu fram nefndarálit með breytingartillögu á þessum tilteknu greinum (þskj. 1727). Í nefndarálitinu sagði meðal annars: „Umræðan um hvort eða að hvaða marki hljóðupptökur, myndatökur og samtímaendursagnir í dómsal skuli leyfðar er mjög mikilvæg. Þar vegast á sjónarmið um réttaröryggi og friðhelgi sakborninga, aðstandenda og vitna annars vegar og mikilvægi opinberrar og gegnsærrar dómsýslu og frjálsrar fjölmiðlunar í almannaþágu hins vegar.“ Og enn fremur „að fylgni kunni að vera milli þess trausts sem almenningur ber til grunnstofnana ríkisins og svo hins, hversu opinber og skýr starfsemi þeirra er. Þess vegna kunni aukinn aðgangur fjölmiðla að þinghaldi dómstóla, með upptökum eða samtímaendursögnum, að auka skilning fólks á hlutverki og störfum dómsvaldsins og sé þar af leiðandi til þess fallinn að auka traust almennings í garð dómsvaldsins. Minni hlutinn er fylgjandi þeim almennu sjónarmiðum að starfsemi hins opinbera skuli vera eins skýr og opin og kostur er og að slík tilhögun sé líkleg til þess að auka traust og tiltrú almennings á henni.“ Sigmar Guðmundsson, þingmaður Viðreisnar, er fyrsti flutningsmaður tillögunnar.vísir/Vilhelm Þingmenn Viðreisnar taka undir mat minnihlutans og telja það í samræmi við stjórnarskrána þar sem segir að dómþing skuli háð í heyranda hljóði. „Samfélagið hefur ríka hagsmuni af því að starfsemi dómstóla sé gagnsæ og fari fram fyrir opnum tjöldum nema þegar hagsmunir aðila, öryggi ríkisins eða hætta á sakarspjöllum leiða til annars. Í því ljósi eru hér lagðar til breytingar á ákvæðum 9. gr. laga um meðferð einkamála og 11. gr. laga um meðferð sakamála til að taka af allan vafa um að bann við samtímafrásögn eigi eingöngu við þegar aðili, sakborningur eða vitni gefur skýrslu sína en ekki á meðan skýrslutökur standa yfir í lengri tíma,“ segir í frumvarpi Viðreisnar. „Að mati flutningsmanna er hætta á sakarspjöllum til staðar ef aðili máls eða vitni getur fengið upplýsingar um skýrslugjöf annars áður en viðkomandi gefur sína skýrslu. Þegar skýrslutökur standa yfir í lengri tíma þá geta vitni fengið slíkar upplýsingar með öðrum leiðum en í umfjöllun fjölmiðla. Bann við fjölmiðlaumfjöllun við þær aðstæður dregur því ekki úr líkum á sakarspjöllum og hefur ekki önnur áhrif en að takmarka aðgengi almennings að upplýsingum í annars opnu þinghaldi.“ Því sé lagt til að í stað orðanna „greina frá því sem aðili eða vitni skýrir frá við skýrslutöku meðan á henni stendur“ í lögum um meðferð einkamála og „greina frá því sem sakborningur eða vitni skýrir frá við skýrslutöku meðan á henni stendur“ í lögum um meðferð sakamála komi: „greina frá í samtíma því sem aðili eða vitni skýrir frá á meðan skýrslutaka yfir viðkomandi stendur yfir“ í fyrrgreindu lögunum og „greina frá í samtíma því sem sakborningur eða vitni skýrir frá á meðan skýrslutaka yfir viðkomandi stendur yfir“ í þeim síðargreindu. Með þessum breytingum verði tryggt að bann við samtímafrásögn gildi aðeins meðan skýrslutaka hvers aðila eða vitnis stendur yfir og nái ekki yfir lengra tímabil. „Þannig verður unnt að koma í veg fyrir sakarspjöll án þess að takmarka aðgengi fjölmiðla að dómstólum umfram það sem rétt og eðlilegt getur talist. Frumvarpið gætir þannig betur að frelsi fjölmiðla og styður við mikilvægi þeirra í opinni og lýðræðislegri umræðu.“ Flutningsmenn telja þessa breytingu einnig vera í samræmi við vilja löggjafans þegar frumvarpið sem varð að lögum var samþykkt 2019. Fréttastofa Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar flutti fréttir af málinu nokkrum dögum áður en aðalmeðferðinni lauk. Dómari í málinu boðaði blaðamann og ritstjóra miðilsins fyrir dóm og gaf honum kost á að skýra sitt mál. Dómari ákvað að ekki væri tilefni til að refsa miðlinum fyrir að hafa farið á svig við skilaboð dómara. Dóms er að vænta í stóra kókaínmálinu á næstu einum til tveimur vikum.
Fjölmiðlar Alþingi Stóra kókaínmálið 2022 Dómstólar Viðreisn Mest lesið Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Innlent Bílstjórinn þrettán ára Innlent Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Innlent „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ Innlent Orrustuþotur yfir Borgundarhólmi og drónar trufla flug í Noregi Erlent Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Innlent Fjöldi fórnarlamba eftir skothríð og íkveikju í kirkju mormóna Erlent Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Innlent Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Innlent Skora á Snorra að gefa kost á sér Innlent Fleiri fréttir Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Fall Play frá öllum hliðum Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Neyðast til að millilenda, tapaður peningur og rándýr flug heim Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Banaslys á Skagavegi 2024: Drukknaði eftir að hafa misst stjórn í beygju Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Bein útsending: Lýðheilsuvísar 2025 kynntir Ekki erfitt að vera föst í 25 gráðum en ástæðan sorgleg „Óvænt og líka mjög leiðinlegt“ Play hættir að fljúga, hundruð missa vinnuna og strandaglópar í Leifsstöð Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Fara yfir stöðuna vegna Play og skipuleggja sig Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Sjá meira