Ósanngjarnar samkomulagsbætur tryggingafélaga Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 3. júlí 2023 06:00 Í útvarpsþættinum Bítið á Bylgjunni hringdi nýlega inn hlustandi sem taldi sig hlunnfarinn af tryggingarfélagi sínu[1]. Hann hafði lent í tjóni á vinnubíl sínum en var í rétti og átti því að fá fullar bætur, en raunin var svo að tryggingarfélagið hans ætlaði ekki að bæta honum fyrir þann virðisaukaskatt sem þurfti að greiða vegna viðgerðarinnar. Næsta dag var svo viðtal við skattalögfræðing í Bítinu sem útskýrði að þarna væri allt með felldu[2]. Raunin væri einfaldlega að um virðisaukaskattskylda atvinnustarfssemi væri að ræða þannig að greiddi virðisaukaskatturinn vegna viðgerðanna kæmi á móti innheimtum virðisaukaskatti af starfssemi mannsins á vinnubílnum og því félli engin auka kostnaður á manninn. Heildarniðurstaðan væri rétt, hann fengi tjón sitt akkurat bætt að fullu. En þýðir það að tryggingarfélögin geri alltaf rétt upp við tjónþola í málum sem þessum? Virðisaukaskattur og launatengd gjöld – Að hagnast af tjóni Ef umræddur tjónþoli að ofan hefði ekki verið í virðisaukaskattskyldum rekstri, þ.e. hann væri bara venjulegur einstaklingur að lenda í tjóni á bílnum sínum, hefði tryggingarfélaginu hans borið að greiða honum allan kostnað vegna viðgerðanna með virðisaukaskatti inniföldum. Um það er engin vafi, enda hefur Ríkisskattstjóri sagt það skýrum orðum í ákvörðunarbréfi 786/97[3]. En engu að síður hefur borið á því að tryggingarfélög bjóði tjónþolum samkomulagsbætur sem oft eru aðeins 20-30% af hinum fullu bótum sem tjónþoli á rétt á. Til að rökstyðja þessar skertu bætur vísa tryggingafélögin gjarnan til þess að ef greiddar eru bætur fyrir tjón[4] þá sé engin vinna unnin og þar af leiðandi ber að draga virðisaukaskatt og launatengd gjöld frá bótafjárhæðinni. Vitanlega halda þessi rök engu vatni. Samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar á tjónþoli rétt á fullum bótum fyrir fjártjón sitt. Lög númer 30/2004 um vátryggingastarfsemi segja jafnframt að tjónþoli eigi rétt á fullum bótum óháð því hvort hann láti gera við tjónið eða ekki[5]. Augljóst er því að fái tjónþoli ekki bætt sem nemur virðisaukaskatti eða öðrum gjöldum er verið að fara á svig við lög. Tjónþolinn getur einfaldlega ekki notað bótaupphæðina til þess að láta gera við tjónið. Virði eigna hans hefur minnkað og tryggingarfélagið hefur hagnast á hans hlut. Þegar að tryggingarfélög bjóða tjónþolum lægri samkomulagsbætur en duga til þess að bæta tjón tjónþolans að fullu er verið að nýta sér aðstöðumun aðilanna. Tryggingarfélagið veðjar þannig vísvitandi á að tjónþoli þekki ekki lögin fyllilega til þess að átta sig á því að hann sé ekki að fá fullar bætur. Ég hef t.d. tilfelli á borðinu hjá mér þar sem tryggingarfélag notaði ofantalin rök fyrir að bjóða samkomulagsbætur upp á 80.000kr þrátt fyrir að tjón væri metið upp á 300-350.000kr af óháðu réttingarverkstæði. Tryggingarfélagið stóð fast á sínu boði og sagði að samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar eigi tjónþoli ekki að hagnast á tjóni. Þá var athugavert að í útreikningum tryggingafélagsins fylgdi jafnframt að sjálfsábyrgð tjónvalds var 80.000kr. Tryggingarfélagið ætlaði sem sagt að hagnast sjálft um öll iðgjöld sem það innheimtir frá tjónvaldinum en að láta hann sjálfan greiða allan sinn kostnað af tjóninu í gegnum sjálfsábyrgð sína, og á sama tíma að fá tjónþola til þess að tapa mismuninum af raun tapinu sem hann varð fyrir og brotinu sem hann fengi bætt! Ótrúleg ósvífni að detta svo til hugar að ýja að því að það sé tjónþoli sem sé að reyna koma út í plús! Þegar gildi samninga er skoðað með hliðsjón af ógildingarástæðum samningaréttar er stöðu samningsaðila gefið mikið vægi, en ljóst er að mikill munur er á fjárhagsstöðu, stærð og þekkingu á tryggingarmálum þegar tryggingarfélög og hefðbundnir einstaklingar semja. Það er því mjög áhugaverð spurning hversu margir hafa fallið í þessa gildru og hversu margir gætu gert kröfu um hærri bætur afturvirkt með dráttarvöxtum? Þá er ágætt að hafa í huga að þessi háttsemi nær vafalaust til fleiri sviða en eingöngu tjóna á bifreiðum einstaklinga. T.a.m. féll hæstarréttardómur í brunabótamáli fyrir um ári þar sem tryggingarfélagi var gert að greiða 120% hærri bætur en það hafði upprunalega ætlað sér, en tryggingarfélagið hafði m.a. notað þau rök að ekki bæri að greiða bætur sem jafngiltu hlutfalli virðisaukaskatts sem var svo rekið ofan í það[6]. Höfundur er doktorsnemi í Hagfræði [1] Hefst á mínútu 58, má nálgast hér: https://www.visir.is/k/8fecf3bf-f7ad-41fe-bbd9-8cca0680384f-1687428008813 [2] Má nálgast hér : https://www.visir.is/k/810ea0f2-3099-421c-b142-61772a7da226-1687513473951 [3] Má t.d. nálgast hér : http://haraldsson.is/virdisaukaskattur-greidsla-skadabota-vegna-bifreidatjons/ [4] Tjónþoli fær sem sagt greidda fjárhæð í stað þess að bíll hans sé lagfærður. [5] Sjá fyrstu og aðra málsgrein 35. greinar laga 30/2004 auk greinargerðar með frumvarpi sömu laga. [6] Hér má sjá stutta umfjöllun um málið frá lögmannstofunni sem rak málið frá Héraðsdómi til Hæstaréttar : https://www.landslog.is/domur-haestarettar-um-rett-vatryggds-til-brunabota/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Tryggingar Mest lesið Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Í útvarpsþættinum Bítið á Bylgjunni hringdi nýlega inn hlustandi sem taldi sig hlunnfarinn af tryggingarfélagi sínu[1]. Hann hafði lent í tjóni á vinnubíl sínum en var í rétti og átti því að fá fullar bætur, en raunin var svo að tryggingarfélagið hans ætlaði ekki að bæta honum fyrir þann virðisaukaskatt sem þurfti að greiða vegna viðgerðarinnar. Næsta dag var svo viðtal við skattalögfræðing í Bítinu sem útskýrði að þarna væri allt með felldu[2]. Raunin væri einfaldlega að um virðisaukaskattskylda atvinnustarfssemi væri að ræða þannig að greiddi virðisaukaskatturinn vegna viðgerðanna kæmi á móti innheimtum virðisaukaskatti af starfssemi mannsins á vinnubílnum og því félli engin auka kostnaður á manninn. Heildarniðurstaðan væri rétt, hann fengi tjón sitt akkurat bætt að fullu. En þýðir það að tryggingarfélögin geri alltaf rétt upp við tjónþola í málum sem þessum? Virðisaukaskattur og launatengd gjöld – Að hagnast af tjóni Ef umræddur tjónþoli að ofan hefði ekki verið í virðisaukaskattskyldum rekstri, þ.e. hann væri bara venjulegur einstaklingur að lenda í tjóni á bílnum sínum, hefði tryggingarfélaginu hans borið að greiða honum allan kostnað vegna viðgerðanna með virðisaukaskatti inniföldum. Um það er engin vafi, enda hefur Ríkisskattstjóri sagt það skýrum orðum í ákvörðunarbréfi 786/97[3]. En engu að síður hefur borið á því að tryggingarfélög bjóði tjónþolum samkomulagsbætur sem oft eru aðeins 20-30% af hinum fullu bótum sem tjónþoli á rétt á. Til að rökstyðja þessar skertu bætur vísa tryggingafélögin gjarnan til þess að ef greiddar eru bætur fyrir tjón[4] þá sé engin vinna unnin og þar af leiðandi ber að draga virðisaukaskatt og launatengd gjöld frá bótafjárhæðinni. Vitanlega halda þessi rök engu vatni. Samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar á tjónþoli rétt á fullum bótum fyrir fjártjón sitt. Lög númer 30/2004 um vátryggingastarfsemi segja jafnframt að tjónþoli eigi rétt á fullum bótum óháð því hvort hann láti gera við tjónið eða ekki[5]. Augljóst er því að fái tjónþoli ekki bætt sem nemur virðisaukaskatti eða öðrum gjöldum er verið að fara á svig við lög. Tjónþolinn getur einfaldlega ekki notað bótaupphæðina til þess að láta gera við tjónið. Virði eigna hans hefur minnkað og tryggingarfélagið hefur hagnast á hans hlut. Þegar að tryggingarfélög bjóða tjónþolum lægri samkomulagsbætur en duga til þess að bæta tjón tjónþolans að fullu er verið að nýta sér aðstöðumun aðilanna. Tryggingarfélagið veðjar þannig vísvitandi á að tjónþoli þekki ekki lögin fyllilega til þess að átta sig á því að hann sé ekki að fá fullar bætur. Ég hef t.d. tilfelli á borðinu hjá mér þar sem tryggingarfélag notaði ofantalin rök fyrir að bjóða samkomulagsbætur upp á 80.000kr þrátt fyrir að tjón væri metið upp á 300-350.000kr af óháðu réttingarverkstæði. Tryggingarfélagið stóð fast á sínu boði og sagði að samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar eigi tjónþoli ekki að hagnast á tjóni. Þá var athugavert að í útreikningum tryggingafélagsins fylgdi jafnframt að sjálfsábyrgð tjónvalds var 80.000kr. Tryggingarfélagið ætlaði sem sagt að hagnast sjálft um öll iðgjöld sem það innheimtir frá tjónvaldinum en að láta hann sjálfan greiða allan sinn kostnað af tjóninu í gegnum sjálfsábyrgð sína, og á sama tíma að fá tjónþola til þess að tapa mismuninum af raun tapinu sem hann varð fyrir og brotinu sem hann fengi bætt! Ótrúleg ósvífni að detta svo til hugar að ýja að því að það sé tjónþoli sem sé að reyna koma út í plús! Þegar gildi samninga er skoðað með hliðsjón af ógildingarástæðum samningaréttar er stöðu samningsaðila gefið mikið vægi, en ljóst er að mikill munur er á fjárhagsstöðu, stærð og þekkingu á tryggingarmálum þegar tryggingarfélög og hefðbundnir einstaklingar semja. Það er því mjög áhugaverð spurning hversu margir hafa fallið í þessa gildru og hversu margir gætu gert kröfu um hærri bætur afturvirkt með dráttarvöxtum? Þá er ágætt að hafa í huga að þessi háttsemi nær vafalaust til fleiri sviða en eingöngu tjóna á bifreiðum einstaklinga. T.a.m. féll hæstarréttardómur í brunabótamáli fyrir um ári þar sem tryggingarfélagi var gert að greiða 120% hærri bætur en það hafði upprunalega ætlað sér, en tryggingarfélagið hafði m.a. notað þau rök að ekki bæri að greiða bætur sem jafngiltu hlutfalli virðisaukaskatts sem var svo rekið ofan í það[6]. Höfundur er doktorsnemi í Hagfræði [1] Hefst á mínútu 58, má nálgast hér: https://www.visir.is/k/8fecf3bf-f7ad-41fe-bbd9-8cca0680384f-1687428008813 [2] Má nálgast hér : https://www.visir.is/k/810ea0f2-3099-421c-b142-61772a7da226-1687513473951 [3] Má t.d. nálgast hér : http://haraldsson.is/virdisaukaskattur-greidsla-skadabota-vegna-bifreidatjons/ [4] Tjónþoli fær sem sagt greidda fjárhæð í stað þess að bíll hans sé lagfærður. [5] Sjá fyrstu og aðra málsgrein 35. greinar laga 30/2004 auk greinargerðar með frumvarpi sömu laga. [6] Hér má sjá stutta umfjöllun um málið frá lögmannstofunni sem rak málið frá Héraðsdómi til Hæstaréttar : https://www.landslog.is/domur-haestarettar-um-rett-vatryggds-til-brunabota/
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun