Lilja Alfreðsdóttir úti á túni með seðlabankastjóra Örn Karlsson skrifar 27. nóvember 2023 08:01 Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Örn Karlsson Mest lesið Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson Skoðun Skoðun Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Sjá meira
Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur.
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun