Lilja Alfreðsdóttir úti á túni með seðlabankastjóra Örn Karlsson skrifar 27. nóvember 2023 08:01 Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Örn Karlsson Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Skoðun Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun