Verbúðin Ísland Björg Eva Erlendsdóttir skrifar 22. janúar 2024 06:30 Hvað er líkt með fiskinum í íslenskri landhelgi og hálendi Íslands? Bæði fiskurinn og hálendið eru auðlindir þjóðarinnar. Takmarkaðar auðlindir sem þarf að verja svo þær eyðist ekki. Vörnin getur verið aðgangsstýring, sem felur í sér yfirráða- og nýtingarrétt, sem er eftirsóttur af mörgum. En viljum við kvótakerfi sem færir fáum yfirráð og arð af auðlind sem við eigum öll? Eða viljum við eitthvað annað og þá hvað? Sjónvarpsþættirnir vinsælu, Verbúðin, varpa skýru ljósi á hvernig til tókst þegar kvótakerfinu var komið á í sjávarútvegi. Stórútgerðin náði fullum yfirráðum yfir mikilvægustu auðlind þess tíma almenningi að óvörum. Örfáar fjölskyldur eiga fiskinn þótt það heiti annað. Við almúginn sem heyrum í hátíðaávörpum að sjávarauðlindin sé þjóðareign getum með engu móti skilið hvernig sú eign virkar í okkar þágu þegar forríkar stórútgerðir fá arðinn og eiga flest sem hægt er að eignast á Íslandi. Meirihluti þjóðarinnar er ósáttur við hvernig sjávarauðlindinni var ráðstafað í hendur fárra. Hver á að gæta hálendisins? Við skiljum öll að það þarf að verja náttúruna, þótt almannarétturinn um frjálsa för í náttúrunni sé einstakur og mikil forréttindi. En hvað tekur við af almannaréttinum um frjálsa för þegar álag krefst stýringar? Það skiptir miklu. Í drögum að ferðamálastefnu segir að margt sé líkt með ferðamannaiðnaðinum og sjávarútvegi. Beita þurfi aðgangsstýringu til að tryggja arðsemi og sjálfbæra nýtingu. Ef fyrirtæki fá réttinn til að nýta og stjórna umferðinni þarf að borga þeim fyrir aðgang eins og þekkt er. Sá möguleiki að gjöld fyrir aðgang renni í samfélagslega sjóði er líka nefndur í drögum að ferðamálastefnu. En þar heitir slíkt „vasi hins opinbera“. Blönduð leið er talin hugsanleg, en í áætlunum og stefnumörkun stjórnvalda og sveitarfélaga er ekki að sjá að hálendisgarður í eigu þjóðarinnar hafi mikið vægi, þótt minniháttar útgáfu af honum sé að finna í ríkisstjórnarsáttmála. Hætta er á að öðru sinni verði sameiginleg auðlind okkar afhent örfáum, fyrir framan nefið á okkur, án þess að nauðsynleg umræða hafi farið fram í samfélaginu. Íslensk náttúra er á leiðinni í hendur fjárfesta eins og fiskurinn. Hálendisþjóðgarð fyrir okkur öll Hálendi Íslands er auðlind fyrir okkur og heimsbyggðina, að mestu ósnortið og í því liggja verðmæti til framtíðar. En hálendið er líka ríkt af orku og svæðum sem hægt er að úthluta, byggja upp hratt og breyta eða selja fjársterku ferðafólki. Vindurinn, fossarnir, jöklarnir, víðernin, hverirnir, heiðarnar, fjöllin og sandarnir. Nýtingarmöguleikarnir eru óþrjótandi og nýtingarhugmyndirnar líka. Þjónustumiðstöðvar, hótel, vegakerfi, 45 vindorkugarðar, vatnsaflsvirkjanir, flutningur á fjöllum úr landi. Allt er þetta á teikniborðinu og sumt á hálendinu. Ætlunin er að tvöfalda ferðamannafjöldann og auðvelda aðgengi ferðafólks að hálendinu og byggja upp þjónustu. Í skipulagsdrögum sveitarfélaga á um suðurhálendið er stefnt að því að leggja stofnvegi færa fólksbílum í óbyggðum. Hótelkeðjur kæmu í stað fjallakofa á hálendinu og selt yrði inn á náttúruperlur. Kaldidalur, Kjölur, Sprengisandur, Fjallabaksleið nyrðri eiga eftir skipulaginu að vera stofnbrautir. Með því yrðu Landmannalaugar, líkastar Leifsstöð hálendisins. Verndarsamtökin Náttúrugrið unnu í vikunni sigur gegn áformum um stórfellda uppbyggingu í friðlandinu nærri Landmannalaugum. Viðbrögðin gefa von um að niðurstaðan hvetji sveitarstjórnir til endurmats á umgengni sinni við náttúruna og friðuð svæði. Með hálendisþjóðgarði yrði umferð stýrt í þágu náttúrunnar og samfélagsins. Neyð fjárfesta Erindrekar hraðrar alnýtingarstefnu hamra á hagvexti og atvinnutækifærum í ástandi þar sem næst ekki að manna störf sem fyrir hendi eru, öðruvísi en með fjölda innflutts starfsfólks. Talað er um „neyðarástand og kyrrstöðu“ það verði að „einfalda ferla“ og „virkja fyrir orkuskipti og loftslagið.“ Samt fer 80 prósent af allri orku sem við framleiðum til stórnotenda og gagnaver hafa sprottið upp eins og gorkúlur í miðju „neyðarástandi“. Tíminn sem tekur að fara yfir og veita leyfi til framkvæmda hefur ekki skapað „neyð“ fyrir almenning, en ofsala á rafmagni til hvers sem hafa vill hefur leitt til orkuskorts sem mun bitna á heimilunum, ef stjórnmálamenn bregðast þeim skyldum sínum að tryggja forgangsorku til heimila með lögum, eins og hefði átt að gera fyrir löngu. Margumtalað „neyðarástand“ er hinsvegar neyð fjárfesta sem vilja komast hraðar yfir fjöregg þjóðarinnar. Náttúran græðir hvorki á harkalegri nýtingu auðlinda, né stórsókn inn á hálendið. Framtíðin ekki heldur. Vöknum á nýju ári, fyrir náttúruna og okkur sjálf Hvað verður um náttúruna, hverjir fá orkuna, fyrir hverja verður hálendið? Þyrftum við kannski að ræða það, áður en enn frekari stórframkvæmdir breiðast út? Spurningarnar eru langtum fleiri en svörin. Viljum við náttúrukvóta til hálendisgreifa sem stjórna nýtingu á hálendinu? Viljum við að hálendið fyllist af stofnbrautum, fólksbílum, ferðamönnum og þjónustumiðstöðvum? Er tilgangur náttúru Íslands, hámarks arðsemi? Á að úthluta þeirri takmörkuðu auðlind sem íslensk náttúra er til sterkra fyrirtækja á sama hátt og sjávarauðlindinni? Hvert verður auðlindagjaldið. Hvað fær almenningur í sinn hlut, annað en skert aðgengi, raskað umhverfi og dýrari orku? Hvernig samrýmist öll þessi uppbygging loftslagsmarkmiðum? Eigum við að ræða þetta eða sitja þögul í Verbúðinni Íslandi og treysta á að fjárfestar og fyrirtæki hafi hagsmuni náttúrunnar í forgangi, en ekki sína eigin? Höfundur e framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björg Eva Erlendsdóttir Mest lesið Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Stúlka frá Gaza sem að missti allt Asil Jihad Al-Masri Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Sjá meira
Hvað er líkt með fiskinum í íslenskri landhelgi og hálendi Íslands? Bæði fiskurinn og hálendið eru auðlindir þjóðarinnar. Takmarkaðar auðlindir sem þarf að verja svo þær eyðist ekki. Vörnin getur verið aðgangsstýring, sem felur í sér yfirráða- og nýtingarrétt, sem er eftirsóttur af mörgum. En viljum við kvótakerfi sem færir fáum yfirráð og arð af auðlind sem við eigum öll? Eða viljum við eitthvað annað og þá hvað? Sjónvarpsþættirnir vinsælu, Verbúðin, varpa skýru ljósi á hvernig til tókst þegar kvótakerfinu var komið á í sjávarútvegi. Stórútgerðin náði fullum yfirráðum yfir mikilvægustu auðlind þess tíma almenningi að óvörum. Örfáar fjölskyldur eiga fiskinn þótt það heiti annað. Við almúginn sem heyrum í hátíðaávörpum að sjávarauðlindin sé þjóðareign getum með engu móti skilið hvernig sú eign virkar í okkar þágu þegar forríkar stórútgerðir fá arðinn og eiga flest sem hægt er að eignast á Íslandi. Meirihluti þjóðarinnar er ósáttur við hvernig sjávarauðlindinni var ráðstafað í hendur fárra. Hver á að gæta hálendisins? Við skiljum öll að það þarf að verja náttúruna, þótt almannarétturinn um frjálsa för í náttúrunni sé einstakur og mikil forréttindi. En hvað tekur við af almannaréttinum um frjálsa för þegar álag krefst stýringar? Það skiptir miklu. Í drögum að ferðamálastefnu segir að margt sé líkt með ferðamannaiðnaðinum og sjávarútvegi. Beita þurfi aðgangsstýringu til að tryggja arðsemi og sjálfbæra nýtingu. Ef fyrirtæki fá réttinn til að nýta og stjórna umferðinni þarf að borga þeim fyrir aðgang eins og þekkt er. Sá möguleiki að gjöld fyrir aðgang renni í samfélagslega sjóði er líka nefndur í drögum að ferðamálastefnu. En þar heitir slíkt „vasi hins opinbera“. Blönduð leið er talin hugsanleg, en í áætlunum og stefnumörkun stjórnvalda og sveitarfélaga er ekki að sjá að hálendisgarður í eigu þjóðarinnar hafi mikið vægi, þótt minniháttar útgáfu af honum sé að finna í ríkisstjórnarsáttmála. Hætta er á að öðru sinni verði sameiginleg auðlind okkar afhent örfáum, fyrir framan nefið á okkur, án þess að nauðsynleg umræða hafi farið fram í samfélaginu. Íslensk náttúra er á leiðinni í hendur fjárfesta eins og fiskurinn. Hálendisþjóðgarð fyrir okkur öll Hálendi Íslands er auðlind fyrir okkur og heimsbyggðina, að mestu ósnortið og í því liggja verðmæti til framtíðar. En hálendið er líka ríkt af orku og svæðum sem hægt er að úthluta, byggja upp hratt og breyta eða selja fjársterku ferðafólki. Vindurinn, fossarnir, jöklarnir, víðernin, hverirnir, heiðarnar, fjöllin og sandarnir. Nýtingarmöguleikarnir eru óþrjótandi og nýtingarhugmyndirnar líka. Þjónustumiðstöðvar, hótel, vegakerfi, 45 vindorkugarðar, vatnsaflsvirkjanir, flutningur á fjöllum úr landi. Allt er þetta á teikniborðinu og sumt á hálendinu. Ætlunin er að tvöfalda ferðamannafjöldann og auðvelda aðgengi ferðafólks að hálendinu og byggja upp þjónustu. Í skipulagsdrögum sveitarfélaga á um suðurhálendið er stefnt að því að leggja stofnvegi færa fólksbílum í óbyggðum. Hótelkeðjur kæmu í stað fjallakofa á hálendinu og selt yrði inn á náttúruperlur. Kaldidalur, Kjölur, Sprengisandur, Fjallabaksleið nyrðri eiga eftir skipulaginu að vera stofnbrautir. Með því yrðu Landmannalaugar, líkastar Leifsstöð hálendisins. Verndarsamtökin Náttúrugrið unnu í vikunni sigur gegn áformum um stórfellda uppbyggingu í friðlandinu nærri Landmannalaugum. Viðbrögðin gefa von um að niðurstaðan hvetji sveitarstjórnir til endurmats á umgengni sinni við náttúruna og friðuð svæði. Með hálendisþjóðgarði yrði umferð stýrt í þágu náttúrunnar og samfélagsins. Neyð fjárfesta Erindrekar hraðrar alnýtingarstefnu hamra á hagvexti og atvinnutækifærum í ástandi þar sem næst ekki að manna störf sem fyrir hendi eru, öðruvísi en með fjölda innflutts starfsfólks. Talað er um „neyðarástand og kyrrstöðu“ það verði að „einfalda ferla“ og „virkja fyrir orkuskipti og loftslagið.“ Samt fer 80 prósent af allri orku sem við framleiðum til stórnotenda og gagnaver hafa sprottið upp eins og gorkúlur í miðju „neyðarástandi“. Tíminn sem tekur að fara yfir og veita leyfi til framkvæmda hefur ekki skapað „neyð“ fyrir almenning, en ofsala á rafmagni til hvers sem hafa vill hefur leitt til orkuskorts sem mun bitna á heimilunum, ef stjórnmálamenn bregðast þeim skyldum sínum að tryggja forgangsorku til heimila með lögum, eins og hefði átt að gera fyrir löngu. Margumtalað „neyðarástand“ er hinsvegar neyð fjárfesta sem vilja komast hraðar yfir fjöregg þjóðarinnar. Náttúran græðir hvorki á harkalegri nýtingu auðlinda, né stórsókn inn á hálendið. Framtíðin ekki heldur. Vöknum á nýju ári, fyrir náttúruna og okkur sjálf Hvað verður um náttúruna, hverjir fá orkuna, fyrir hverja verður hálendið? Þyrftum við kannski að ræða það, áður en enn frekari stórframkvæmdir breiðast út? Spurningarnar eru langtum fleiri en svörin. Viljum við náttúrukvóta til hálendisgreifa sem stjórna nýtingu á hálendinu? Viljum við að hálendið fyllist af stofnbrautum, fólksbílum, ferðamönnum og þjónustumiðstöðvum? Er tilgangur náttúru Íslands, hámarks arðsemi? Á að úthluta þeirri takmörkuðu auðlind sem íslensk náttúra er til sterkra fyrirtækja á sama hátt og sjávarauðlindinni? Hvert verður auðlindagjaldið. Hvað fær almenningur í sinn hlut, annað en skert aðgengi, raskað umhverfi og dýrari orku? Hvernig samrýmist öll þessi uppbygging loftslagsmarkmiðum? Eigum við að ræða þetta eða sitja þögul í Verbúðinni Íslandi og treysta á að fjárfestar og fyrirtæki hafi hagsmuni náttúrunnar í forgangi, en ekki sína eigin? Höfundur e framkvæmdastjóri Landverndar.
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir Skoðun