Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar 23. apríl 2024 10:00 Ótímabundið er stórt orð. Þó svo það sé ekki eins ljóðrænt og að eilífu þá er merkingin svipuð. Til dæmis ef einhver væri látinn vinna ótímabundið fyrir annan mann, væri viðkomandi þræll en ekki frjáls maður. Bókasafn sem myndi lána bækur ótímabundið myndi fyrr eða síðar tæmast. Meira að segja stjörnur og svarthol eru tímabundin því að á endanum fuðra þau upp eða fjara út. Engu að síður stendur nú til að afhenda eina af auðlindum Íslands ótímabundið. Í frumvarpi sem er komið til Alþingis stendur að rekstrarleyfi til sjókvíaeldis skuli vera ótímabundið. Það þýðir að fái einhver úthlutað firði til sjókvíaeldis mun sá hinn sami eiga réttinn til eilífðar, þar til sólin brennur út og jafnvel, í ákveðnum lagalegum skilningi, lengur en það. En hver getur gefið slíka gjöf? Skoðanir mínar á fiskeldi eru ekki sterkar í neina átt. Ég myndi ekki vilja þvinga íbúa í Stöðvarfirði og Seyðisfirði til að hafa fiskeldi í bakgarðinum sínum ef þeir eru því mótfallnir, en ég myndi heldur ekki vilja ræna atvinnutækifærum frá Vestfjörðum heldur, þar sem fiskeldisfyrirtæki virðast velkomin. Eflaust gildir það sama um fiskeldið og annan iðnað að skynsamlegt sé að hafa eftirlit með honum og reglur. Í dag mega Íslendingar ráðstafa sjónum í landhelgi sinni eins og þeir vilja. Það kostaði baráttu. Við stóðum í deilum við Breta um réttinn á því að veiða í sjónum í kringum eyjuna okkar og höfðum sigur. Að vísu vorum við heppin að þessi barátta átti sér stað á síðari hluta 20. aldar, þegar sterkari aðilinn hafði ekki ætíð vinningin heldur að hægt væri að treysta á alþjóðlega dómstóla og samninga milli þjóða. Hefðu þorskastríðin átt sér stað á 19. öld hefði Bretland unnið baráttuna með fallbyssubátum, svipað og þegar stórveldið þvingaði Kínverja til að leyfa innflutning á ópíum og afsala sér Hong Kong. Ópíum-stríðið var ein mesta niðurlæging í sögu Kína. En jafnvel eftir að Bretar höfðu gereytt sjóher keisarans og brennt niður sumarhöllina hans þá voru ekki undirritaðir samningar sem giltu ótímabundið. Bretar fengu leyfi til að gera það sem þeim sýndist með eyjarnar þar sem Hong Kong er í dag, reisa þar höfn og herstöð, og leika lausum hala í aðeins meira en öld. Það þótti mikil niðurlæging en tók þó enda, árið 1997 afhentu Bretar Hong Kong aftur þegar „leigusamningurinn‟ rann út. Það sem ég hef sterkar skoðanir á er tíminn, eða öllu heldur skorturinn á honum. Enginn getur lofað neinni auðlind til eilífðarnóns. Umræðan um fiskeldið í dag minnir svolítið á átökin um álverin fyrir meira en áratug, en hvað svo sem manni kann að finnast um orkusamninga við álverin þá gilda þeir ekki til eilífðarnóns. Í framtíðinni geta Íslendingar valið hvað þeir gera við orkuna, hvort hún skuli seld til hæstbjóðanda eða notuð í önnur verkefni. Það er skynsamlegt fyrirkomulag. Við erum nefnilega ekki einu eigendur landsins. Fyrri kynslóðir háðu baráttu fyrir fullveldi, sjálfstæði og landhelgi svo við mættum passa upp á landið í dag. Vatnið sem rennur til sjávar og sjórinn í kringum landið er sameign fyrri kynslóða með okkur og við deilum henni líka með þeim komandi. Þær eiga sama rétt og við á því að ákveða hvort eða hvernig eigi að nýta landið okkar og við ættum ekki að lofa öllu upp í ermina á þeim. En meira að segja við mannfólkið eigum landið ekki ein. Við deilum heiminum með fleiri verum, fuglum, fiskum og mosagróðri svo einhver séu nefnd. Ef að við komumst að því að einhver iðnaður sé að valda þeim skaða á einhvern hátt þá ber okkur skylda til að endurskoða fyrri ákvarðanir jafnvel þó það kunni að valda okkur tímabundnum óþægindum. Vistkerfið sem gerir okkur kleift að anda og nærast er flókið samspil og við erum sífellt að uppgötva hvernig fyrri ákvarðanir hafa umbreytt því, og hvernig þær umbreytingar setja okkur og aðrar verur í hættu. Ég játa að ég veit ekki hvað er skynsamlega langt rekstrarleyfi. Það getur verið há tala eða lág tala, en aðalatriðið er að hún sé endanleg tala og að réttur okkar til að endurskoða fyrri ákvarðanir sé ekki skertur. Eina sem ég bið Alþingisfólk um að skilja er að ekkert sé svo lítilvægt að það megi gefa það frá sér ótímabundið. Enginn má eignast eilífðina. Og það má heldur ekki gefa það sem maður ekki á. Höfundur er safnvörður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Sjókvíaeldi Fiskeldi Mest lesið Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Sjá meira
Ótímabundið er stórt orð. Þó svo það sé ekki eins ljóðrænt og að eilífu þá er merkingin svipuð. Til dæmis ef einhver væri látinn vinna ótímabundið fyrir annan mann, væri viðkomandi þræll en ekki frjáls maður. Bókasafn sem myndi lána bækur ótímabundið myndi fyrr eða síðar tæmast. Meira að segja stjörnur og svarthol eru tímabundin því að á endanum fuðra þau upp eða fjara út. Engu að síður stendur nú til að afhenda eina af auðlindum Íslands ótímabundið. Í frumvarpi sem er komið til Alþingis stendur að rekstrarleyfi til sjókvíaeldis skuli vera ótímabundið. Það þýðir að fái einhver úthlutað firði til sjókvíaeldis mun sá hinn sami eiga réttinn til eilífðar, þar til sólin brennur út og jafnvel, í ákveðnum lagalegum skilningi, lengur en það. En hver getur gefið slíka gjöf? Skoðanir mínar á fiskeldi eru ekki sterkar í neina átt. Ég myndi ekki vilja þvinga íbúa í Stöðvarfirði og Seyðisfirði til að hafa fiskeldi í bakgarðinum sínum ef þeir eru því mótfallnir, en ég myndi heldur ekki vilja ræna atvinnutækifærum frá Vestfjörðum heldur, þar sem fiskeldisfyrirtæki virðast velkomin. Eflaust gildir það sama um fiskeldið og annan iðnað að skynsamlegt sé að hafa eftirlit með honum og reglur. Í dag mega Íslendingar ráðstafa sjónum í landhelgi sinni eins og þeir vilja. Það kostaði baráttu. Við stóðum í deilum við Breta um réttinn á því að veiða í sjónum í kringum eyjuna okkar og höfðum sigur. Að vísu vorum við heppin að þessi barátta átti sér stað á síðari hluta 20. aldar, þegar sterkari aðilinn hafði ekki ætíð vinningin heldur að hægt væri að treysta á alþjóðlega dómstóla og samninga milli þjóða. Hefðu þorskastríðin átt sér stað á 19. öld hefði Bretland unnið baráttuna með fallbyssubátum, svipað og þegar stórveldið þvingaði Kínverja til að leyfa innflutning á ópíum og afsala sér Hong Kong. Ópíum-stríðið var ein mesta niðurlæging í sögu Kína. En jafnvel eftir að Bretar höfðu gereytt sjóher keisarans og brennt niður sumarhöllina hans þá voru ekki undirritaðir samningar sem giltu ótímabundið. Bretar fengu leyfi til að gera það sem þeim sýndist með eyjarnar þar sem Hong Kong er í dag, reisa þar höfn og herstöð, og leika lausum hala í aðeins meira en öld. Það þótti mikil niðurlæging en tók þó enda, árið 1997 afhentu Bretar Hong Kong aftur þegar „leigusamningurinn‟ rann út. Það sem ég hef sterkar skoðanir á er tíminn, eða öllu heldur skorturinn á honum. Enginn getur lofað neinni auðlind til eilífðarnóns. Umræðan um fiskeldið í dag minnir svolítið á átökin um álverin fyrir meira en áratug, en hvað svo sem manni kann að finnast um orkusamninga við álverin þá gilda þeir ekki til eilífðarnóns. Í framtíðinni geta Íslendingar valið hvað þeir gera við orkuna, hvort hún skuli seld til hæstbjóðanda eða notuð í önnur verkefni. Það er skynsamlegt fyrirkomulag. Við erum nefnilega ekki einu eigendur landsins. Fyrri kynslóðir háðu baráttu fyrir fullveldi, sjálfstæði og landhelgi svo við mættum passa upp á landið í dag. Vatnið sem rennur til sjávar og sjórinn í kringum landið er sameign fyrri kynslóða með okkur og við deilum henni líka með þeim komandi. Þær eiga sama rétt og við á því að ákveða hvort eða hvernig eigi að nýta landið okkar og við ættum ekki að lofa öllu upp í ermina á þeim. En meira að segja við mannfólkið eigum landið ekki ein. Við deilum heiminum með fleiri verum, fuglum, fiskum og mosagróðri svo einhver séu nefnd. Ef að við komumst að því að einhver iðnaður sé að valda þeim skaða á einhvern hátt þá ber okkur skylda til að endurskoða fyrri ákvarðanir jafnvel þó það kunni að valda okkur tímabundnum óþægindum. Vistkerfið sem gerir okkur kleift að anda og nærast er flókið samspil og við erum sífellt að uppgötva hvernig fyrri ákvarðanir hafa umbreytt því, og hvernig þær umbreytingar setja okkur og aðrar verur í hættu. Ég játa að ég veit ekki hvað er skynsamlega langt rekstrarleyfi. Það getur verið há tala eða lág tala, en aðalatriðið er að hún sé endanleg tala og að réttur okkar til að endurskoða fyrri ákvarðanir sé ekki skertur. Eina sem ég bið Alþingisfólk um að skilja er að ekkert sé svo lítilvægt að það megi gefa það frá sér ótímabundið. Enginn má eignast eilífðina. Og það má heldur ekki gefa það sem maður ekki á. Höfundur er safnvörður.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar