Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar 5. maí 2024 17:00 Sérhver hlutur sem við hendum eða losum okkur við hefur markað kolefnisspor. Hvort sem það kolefnisspor er lítið eða stórt getum við ekki horft framhjá því að hlutirnir sem við kaupum hafa áhrif á umhverfið okkar. Ein leið til að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum er að kaupa hluti og fatnað notað (e. Second hand) eða að þrifta. Mörg okkar hafa heyrt einkunnarorðin; að neita sér um, nota/kaupa minna, endurnýta, laga og endurvinna (e. refuce, reduce, reuse, repair and recycle) sem gjarnan eru sögð grunngildi sjálfbærs lífsstíls. Þessi einkunnarorð eru einnig í takt við heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um ábyrga neyslu og framleiðslu (númer 12) og aðgerðir í loftlagsmálum (númer 13) og stefnuna Saman gegn sóun - almenn stefna um úrgangsforvarnir 2016 - 2027, þar sem lögð er áhersla á nægjusemi, betri nýtni og minni sóun. Það er því sorglegt að við séum ekki komin lengra hvað varðar ábyrga neyslu og að hver Íslendingur losi sig við um 15 - 20 kg af fatnaði á ári að meðaltali, umtalsvert meira en meðal jarðarbúi. Það er sem mörgum finnist nóg að gefa fatnað og aðra hluti sem það er hætt að nota, eða hefur aldrei notað, til góðgerðarmála og þannig nota nytjasölur og fatagáma eins endurvinnslutunnur þar sem hlutirnir hverfa sjónum og hægt að halda áfram ofneyslunni án samviskubits já eða ofneyslubits. Hvað skyldi í raun verða um allan þennan fatnað sem við losum okkur við? Athyglisvert er að mjög lítill hluti fatnaðar er endurunninn á heimsvísu eða aðeins 10%. Þá fara 8% í endursölu en annað lendir á urðunarstöðum, í landfyllingum, er brennt eða sent erlendis og verður þá gjarnan vandamál annarra þjóða og engum til góða. Á urðunarstöðum tekur það fatnað mjög langan tíma að brotna niður að fullu, oft yfir 200 ár. Sérstaklega brotna gerviefni illa niður. Endursöluverslanir, básaleigur og sölusíður á netinu eru fín leið til að koma fatnaði áfram í umferð og lengja líftíma hans. En vandinn er ekki mestur við þennan enda fatakeðjunnar, rót vandans eru öll þessi nýfatakaup sem ýta undir framleiðslu og ofneyslu með öllum vandamálunum sem þeim fylgja. Það er til mikils að vinna að draga úr neyslu og minnka sóun og við getum öll lagt okkar að mörkum. Í fyrsta lagi ættum við að fækka hlutum sem við kaupum og í öðru lagi ættum við að endurnýta það sem þegar er til í heiminum. Með því að þrifta erum við að draga úr umhverfisáhrifum, fjölga þeim skiptum sem varan er notuð og draga úr framleiðslu og urðun. Það er sífellt vinsælla að lifa umhverfisvænum lífstíl og þar er unga fólkið okkar fremst í flokki sem sannarlega er til fyrirmyndar. Það góða er að nú til dags getum við keypt nánast hvað sem er notað; á nytjamörkuðum, í básaleigum eða á sölusíðum á netinu; bækur, húsgögn, eldhústæki, leikföng, bíla, skreytingar fyrir veislur og raftæki svo dæmi séu tekin. Mögulega allt sem við viljum eða þurfum og stór ávinningur fyrir utan kolefnissporið er að við getum sparað pening enda gerir þetta mörgum kleift að kaupa hluti sem þau annars hefðu ekki efni á. Framleiðsla hvers nýs hlutar hefur áhrif á umhverfið og mengar það á einhvern hátt. Allt frá hráefnisvinnslu til framleiðslu á vörum og flutnings þeirra um allan heim. Til dæmis eru eitruð efni notuð til að búa til litarefni fyrir fötin okkar og þeim síðan skolað út í umhverfið. Framleiðsla nýrra hluta krefst einnig mikillar vatsnotkunar. Sem dæmi þá felur framleiðsla á stuttermabol í sér notkun á um 2.700 lítrum af vatni og talið er að tískuiðnaðurinn sé ábyrgur fyrir 20% mengunar í vatni. Að versla notað dregur því úr mengandi framleiðslu og sparar vatn. Vatn sem er ein af dýrmætustu auðlindum heims og við getum ekki lifað án. Til að framleiða fatnað þarf líka mikla orku. Þó við á Íslandi státum okkur af grænni endurnýtanlegri orku er slíkt ekki uppi á teningnum víða þar sem mesta framleiðsla á fatnaði fer fram. Þar er gjarnan notast við kol, olíu, jarðgas eða kjarnorku sem orkugjafa við að knýja vélar og starfrækja verksmiðjur. Með því að kjósa frekar að þrifta erum við að draga úr þörf á óendurnýjanlegri mengandi orku við framleiðslu á nýjum fatnaði. Um leið spörum við líka orku ef litið er til þess eldsneytis sem notað er til að senda nýja hluti um allan heim. Það þarf líka umbúðir um allan þennan nýja fatnað og með því að draga úr nýkaupum erum við um leið að draga úr aukinni þörf á umbúðaframleiðslu. Þegar nýir hlutir eru framleiddir er þeim því miður nánast alltaf pakkað inn í umbúðir og umbúðaiðnaðurinn er risastór með tilheyrandi mengun. Þegar við þriftum (kaupum eitthvað notað í endursöluverslunum, í básaleigum eða augliti til auglitis) eru engar umbúðir, sem aftur dregur úr sóun. Ef við pöntum notaða vöru á netinu kemur hún að sjálfsögðu í umbúðum. En þær eru oft umfangsminni og innihalda minna plast en þegar um nýjan varning er að ræða. Margir seljendur leggja sig líka fram um að nota endurunnar umbúðir eða margnota. Auðvitað eru vissir hlutir eins og nærföt eða sokkar, sem við viljum síður kaupa notað og við finnum mögulega ekki alltaf nákvæmlega það sem við viljum eða þurfum með því að þrifta. Þá er gott að hafa í huga að versla vörur sem framleiddar eru á sjálfbæran hátt, forðast hraðtískufyrirtæki og hafa í huga að hægt er að selja flíkina aftur. Ódýrar nýjar flíkur eru varhugaverðar og afar líklegt að þær séu framleiddar við mengandi og bágar aðstæður. Margar dýrari merkjavörur eru það reyndar einnig svo það er mikilvægt að vanda sig. Sem betur fer er margt jákvætt að gerast í heimi textílframleiðslu þar sem hönnuðir og framleiðendur horfa til þess að lágmarka vistsporið og bjóða upp á gæðavörur, lífrænt vottaða framleiðslu eða sanngjarna viðskiptahætti (e.fair trade). Hönnuðir tala um „línulausa nálgun” eða „árstíðalausa nálgun” þar sem áhersla er lögð á vandaðan og sígildan fatnað sem endist lengur (e. slow fashion). Einnig hafa vefsíður og smáforrit (t.d. Good On You) sem gefa fyrirtækjum einkunnir út frá aðbúnaði starfsfólks og launakjörum, umhverfisvernd og notkun dýraafurða litið dagsins ljós. Þangað er hægt að líta til að athuga hvort flíkin sem við höfum áhuga á er framleidd í anda hægtísku og á sanngjarnan hátt. En til þess að að haldið verði áfram á þessari braut er mikilvægt að við sýnum í verki og með innkaupum að við sniðgöngum framleiðslu sem er skaðleg umhverfi og náttúru og þar sem mengunarvarnir, launakostnaður og vinnuaðstaða starfsfólks er bágborin. Við verðum líka að kaupa sjaldnar og minna, vera ábyrgir neytendur. Við einfaldlega getum ekki endurunnið okkur í gegn um þetta mikla vandamál sem fataiðnaðurinn og offramleiðsla er en með því að þrifta, nota lengur, kaupa minna, endurnýta og laga erum við að taka skýra afstöðu og sannarlega á réttri leið. Höfundur er umhverfissinni og áhugamanneskja um endurnýtingu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Umhverfismál Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Sérhver hlutur sem við hendum eða losum okkur við hefur markað kolefnisspor. Hvort sem það kolefnisspor er lítið eða stórt getum við ekki horft framhjá því að hlutirnir sem við kaupum hafa áhrif á umhverfið okkar. Ein leið til að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum er að kaupa hluti og fatnað notað (e. Second hand) eða að þrifta. Mörg okkar hafa heyrt einkunnarorðin; að neita sér um, nota/kaupa minna, endurnýta, laga og endurvinna (e. refuce, reduce, reuse, repair and recycle) sem gjarnan eru sögð grunngildi sjálfbærs lífsstíls. Þessi einkunnarorð eru einnig í takt við heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um ábyrga neyslu og framleiðslu (númer 12) og aðgerðir í loftlagsmálum (númer 13) og stefnuna Saman gegn sóun - almenn stefna um úrgangsforvarnir 2016 - 2027, þar sem lögð er áhersla á nægjusemi, betri nýtni og minni sóun. Það er því sorglegt að við séum ekki komin lengra hvað varðar ábyrga neyslu og að hver Íslendingur losi sig við um 15 - 20 kg af fatnaði á ári að meðaltali, umtalsvert meira en meðal jarðarbúi. Það er sem mörgum finnist nóg að gefa fatnað og aðra hluti sem það er hætt að nota, eða hefur aldrei notað, til góðgerðarmála og þannig nota nytjasölur og fatagáma eins endurvinnslutunnur þar sem hlutirnir hverfa sjónum og hægt að halda áfram ofneyslunni án samviskubits já eða ofneyslubits. Hvað skyldi í raun verða um allan þennan fatnað sem við losum okkur við? Athyglisvert er að mjög lítill hluti fatnaðar er endurunninn á heimsvísu eða aðeins 10%. Þá fara 8% í endursölu en annað lendir á urðunarstöðum, í landfyllingum, er brennt eða sent erlendis og verður þá gjarnan vandamál annarra þjóða og engum til góða. Á urðunarstöðum tekur það fatnað mjög langan tíma að brotna niður að fullu, oft yfir 200 ár. Sérstaklega brotna gerviefni illa niður. Endursöluverslanir, básaleigur og sölusíður á netinu eru fín leið til að koma fatnaði áfram í umferð og lengja líftíma hans. En vandinn er ekki mestur við þennan enda fatakeðjunnar, rót vandans eru öll þessi nýfatakaup sem ýta undir framleiðslu og ofneyslu með öllum vandamálunum sem þeim fylgja. Það er til mikils að vinna að draga úr neyslu og minnka sóun og við getum öll lagt okkar að mörkum. Í fyrsta lagi ættum við að fækka hlutum sem við kaupum og í öðru lagi ættum við að endurnýta það sem þegar er til í heiminum. Með því að þrifta erum við að draga úr umhverfisáhrifum, fjölga þeim skiptum sem varan er notuð og draga úr framleiðslu og urðun. Það er sífellt vinsælla að lifa umhverfisvænum lífstíl og þar er unga fólkið okkar fremst í flokki sem sannarlega er til fyrirmyndar. Það góða er að nú til dags getum við keypt nánast hvað sem er notað; á nytjamörkuðum, í básaleigum eða á sölusíðum á netinu; bækur, húsgögn, eldhústæki, leikföng, bíla, skreytingar fyrir veislur og raftæki svo dæmi séu tekin. Mögulega allt sem við viljum eða þurfum og stór ávinningur fyrir utan kolefnissporið er að við getum sparað pening enda gerir þetta mörgum kleift að kaupa hluti sem þau annars hefðu ekki efni á. Framleiðsla hvers nýs hlutar hefur áhrif á umhverfið og mengar það á einhvern hátt. Allt frá hráefnisvinnslu til framleiðslu á vörum og flutnings þeirra um allan heim. Til dæmis eru eitruð efni notuð til að búa til litarefni fyrir fötin okkar og þeim síðan skolað út í umhverfið. Framleiðsla nýrra hluta krefst einnig mikillar vatsnotkunar. Sem dæmi þá felur framleiðsla á stuttermabol í sér notkun á um 2.700 lítrum af vatni og talið er að tískuiðnaðurinn sé ábyrgur fyrir 20% mengunar í vatni. Að versla notað dregur því úr mengandi framleiðslu og sparar vatn. Vatn sem er ein af dýrmætustu auðlindum heims og við getum ekki lifað án. Til að framleiða fatnað þarf líka mikla orku. Þó við á Íslandi státum okkur af grænni endurnýtanlegri orku er slíkt ekki uppi á teningnum víða þar sem mesta framleiðsla á fatnaði fer fram. Þar er gjarnan notast við kol, olíu, jarðgas eða kjarnorku sem orkugjafa við að knýja vélar og starfrækja verksmiðjur. Með því að kjósa frekar að þrifta erum við að draga úr þörf á óendurnýjanlegri mengandi orku við framleiðslu á nýjum fatnaði. Um leið spörum við líka orku ef litið er til þess eldsneytis sem notað er til að senda nýja hluti um allan heim. Það þarf líka umbúðir um allan þennan nýja fatnað og með því að draga úr nýkaupum erum við um leið að draga úr aukinni þörf á umbúðaframleiðslu. Þegar nýir hlutir eru framleiddir er þeim því miður nánast alltaf pakkað inn í umbúðir og umbúðaiðnaðurinn er risastór með tilheyrandi mengun. Þegar við þriftum (kaupum eitthvað notað í endursöluverslunum, í básaleigum eða augliti til auglitis) eru engar umbúðir, sem aftur dregur úr sóun. Ef við pöntum notaða vöru á netinu kemur hún að sjálfsögðu í umbúðum. En þær eru oft umfangsminni og innihalda minna plast en þegar um nýjan varning er að ræða. Margir seljendur leggja sig líka fram um að nota endurunnar umbúðir eða margnota. Auðvitað eru vissir hlutir eins og nærföt eða sokkar, sem við viljum síður kaupa notað og við finnum mögulega ekki alltaf nákvæmlega það sem við viljum eða þurfum með því að þrifta. Þá er gott að hafa í huga að versla vörur sem framleiddar eru á sjálfbæran hátt, forðast hraðtískufyrirtæki og hafa í huga að hægt er að selja flíkina aftur. Ódýrar nýjar flíkur eru varhugaverðar og afar líklegt að þær séu framleiddar við mengandi og bágar aðstæður. Margar dýrari merkjavörur eru það reyndar einnig svo það er mikilvægt að vanda sig. Sem betur fer er margt jákvætt að gerast í heimi textílframleiðslu þar sem hönnuðir og framleiðendur horfa til þess að lágmarka vistsporið og bjóða upp á gæðavörur, lífrænt vottaða framleiðslu eða sanngjarna viðskiptahætti (e.fair trade). Hönnuðir tala um „línulausa nálgun” eða „árstíðalausa nálgun” þar sem áhersla er lögð á vandaðan og sígildan fatnað sem endist lengur (e. slow fashion). Einnig hafa vefsíður og smáforrit (t.d. Good On You) sem gefa fyrirtækjum einkunnir út frá aðbúnaði starfsfólks og launakjörum, umhverfisvernd og notkun dýraafurða litið dagsins ljós. Þangað er hægt að líta til að athuga hvort flíkin sem við höfum áhuga á er framleidd í anda hægtísku og á sanngjarnan hátt. En til þess að að haldið verði áfram á þessari braut er mikilvægt að við sýnum í verki og með innkaupum að við sniðgöngum framleiðslu sem er skaðleg umhverfi og náttúru og þar sem mengunarvarnir, launakostnaður og vinnuaðstaða starfsfólks er bágborin. Við verðum líka að kaupa sjaldnar og minna, vera ábyrgir neytendur. Við einfaldlega getum ekki endurunnið okkur í gegn um þetta mikla vandamál sem fataiðnaðurinn og offramleiðsla er en með því að þrifta, nota lengur, kaupa minna, endurnýta og laga erum við að taka skýra afstöðu og sannarlega á réttri leið. Höfundur er umhverfissinni og áhugamanneskja um endurnýtingu.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun