Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir skrifar 12. júní 2024 13:30 Fólk keyrir allt of hratt. Virðir ekki hámarkshraða. Keyrir drukkið. Er þá ekki málið að breyta lögunum, þar sem fólk fer hvort eð er ekkert eftir þeim? Álíka rökstuðningur ómar nú í áfengisumræðunni. Nýr dómsmálaráðherra hefur leyst félaga sína af hólmi í dansinum við Dionysos. Hún kveðst vilja leggja niður ÁTVR með rökum byggðum á endurteknu bergmáli flokksfélaga hennar. Helstu rökin eru þau að áfengislögum hefur verið illa framfylgt í seinni tíð og því best að gefast bara upp. Ekki megum við heldur gleyma rómantísku hjali um frelsi. Vissulega er frelsi af hinu góða en oft þarf að draga mörkin, eins og dæmin um hámarkshraða og áfengisneyslu undir stýri sanna. Helst vildi ég beina sjónum mínum að einhverju jákvæðara, en finn mig enn eina ferðina knúna að benda á mikilvægustu atriðin í tengslum við áfengisforvarnir, og vonast til að fylla á þekkingarbrunn þeirra sem hafa völdin til að stuðla að heilbrigðu samfélagi: Áfengisneysla í samfélaginu kostar skattgreiðendur yfir 100 milljarða á ári. Hingað til hefur hagnaður ÁTVR mætt þessum kostnaði að hluta til, en samhliða aukinni ólöglegri netsölu áfengis sem viðgengst hér á landi hafa arðgreiðslur ÁTVR lækkað um 400 milljónir. Hvar ætla stjórnvöld að finna pening til að standa straum af heilbrigðiskostnaði, sem fellur mikið til á heilsugæslu og spítala, ásamt öðrum útgjöldum vegna áfengisneyslu? Nú þegar fæst ekki fjármagn til að halda meðferðarstöðinni Vík opinni á sumrin. Endursöluaðilar áfengis munu ekki gefa hagnað sinn til ríkisins. Hér er það samfélagið sem tapar. Áfengisneysla hefur aukist úr 4,3L af hreinum vínanda per íbúa árið 1980 í 7,8L árið 2022, þvert á stefnu WHO. Reiknað hefur verið að einn líter í þessu samhengi eykur útgjöld ríkisins um 17 milljarða á ári. Dagdrykkja hefur aukist úr 16,8% í 66,2% meðal skjólstæðinga Vogs og er hlutfall þeirra sem drekka daglega enn hærra meðal 50 ára og eldri, eða 72,7%. Biðlistar eru langir á Vogi og ekki hefur fengist nægilegt fjármagn til að mæta þörf. Árlega látast um 142 vegna áfengisneyslu á Íslandi. Þar vegur þyngst sjálfsvíg, áfengiseitranir, lifrarsjúkdómar, krabbamein og hjarta- og æðasjúkdómar. Áfengisneysla er annar stærsti þáttur sjúkdómsbyrði Evrópu, enda orsakaþáttur í yfir 200 sjúkdómum og áverkum. Áfengi hefur reynst auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum jafnvel í litlu magni, þvert á það sem talið var áður. Líkt og sígarettur er áfengi skaðlegt fyrir aðra en neytandann. Áfengi er beinn orsakaþáttur í ofbeldi, morðum, glæpum, fósturskaða, vanrækslu barna, slysum og áverkum, örorku, sambandserfiðleikum, tapaðri framleiðni vegna veikinda, samfélagslegum og efnahagslegum kostnaður, auknu álagi á löggæslu og dómskerfið, svo dæmi séu tekin. Fyrirkomulaginu með ÁTVR hefur verið líkt við grænmetisverslun landbúnaðarins og mjólkurbúðir, en ólíkt áfengi þá veit ég ekki til þess að grænmetis- og mjólkurneysla samfélagsþegna beri með sér kostnað upp á meira en 100 milljarða. Ætla ekki að leggja meira á ykkur að sinni. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) varar okkur við að sofna ekki á verðinum og bendir á aukna tíðni áfengisneyslu hér á landi, á meðan önnur ríki eru á góðri leið með að draga úr neyslu í þeirri viðleitni að fækka langvinnum sjúkdómum. Í áfengisforvörnum gildir að allar mikilvægustu forvarnirnar eru í höndum stjórnvalda. Mikil ábyrgð hvílir á ráðherra. Ef hún ætlar sér að sveifla okkur í átt að bættri lýðheilsu þá þurfa staðreyndir og þekking að leiða dansinn. Fræðin eru ekki flókin. Til að draga úr skaðsemi áfengisneyslu er þrennt sem mestu skiptir: Að takmarka aðgengi (þ.m.t. ríkiseinokun, fjölda sölustaða, opnunartíma, lágmarksaldur), verðstýring (lágmarks útsöluverð, skattlagning) og bann við markaðssetningu. Fræðsla kemst ekki á listann yfir mikilvægustu aðgerðirnar. Allir sérfræðingar sem vinna að áfengisforvörnum eru sammála um að rikiseinokun sé 100% skynsemi, erlendir sem innlendir. Meðal annars hefur landlæknir látið sig málið varða og varar við þróuninni. Þá vill heilbrigðisráðherra þvert á móti herða reglur um áfengissölu. Með því að leyfa frjálsa sölu áfengis er dómsmálaráðherra að stuðla að aukinni sjúkdómsbyrði og samfélagskostnaði - og mun mesti þunginn lenda á heilbrigðiskerfinu! Bakvið slíka ákvörðun er núll prósent skynsemi. Þegar tíðni lögbrota í umferðinni eykst er því mætt með því að setja upp myndavélar, auka eftirlit og sekta, því markmið umferðarlaga er að vernda líf og heilsu vegfarenda. Höfum í huga að margfalt fleiri látast af völdum áfengis en slysa í umferðinni. Áfengislögum er einmitt ætlað að vernda líf og heilsu allra í samfélaginu. Í stað þess að auka skaðann sem fylgir áfengi með því að afnema lögin um einkasölu ríkis væri skynsamlegra að framfylgja lögum og jafnvel herða, svo hægt sé að snúa aftur þeirri öfugþróun sem átt hefur sér stað síðustu ár. Fyrir mér er annað afglöp í starfi. Brot af þeim sjúkdómum sem áfengi veldur: Taugakerfi: Áfengissýki. Flogaköst. Þunglyndi. Kvíði. Sjálfsvíg. Heilabilun. Tauga- og heilaskemmdir Meltingarkerfi: Lifrarbólga. Skorpulifur. Brisbólga Ónæmiskerfi: Lungnabólga. Berklar. Húðnetjubólga. Heilahimnubólga. Aðrar sýkingar. Hægur gróandi sára Hjarta- og æðakerfi: Háþrýstingur. Heilablóðfall. Gáttatif. Bláæðaseg Fósturskaði: Áfengisheilkenni fósturs. Fyrirburafæðing. Andvana fæðing Krabbamein: Munnkok. Barki. Vélinda. Lifur. Ristill. Endaþarmur. Brjóst. Bris. Líklega fleiri, s.s. blöðruhálskirtill og húðkrabbamein Stoðkerfi: Vöðvarýrnun. Beinþynning Höfundur er læknir og lýðheilsufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Lára G. Sigurðardóttir Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Fólk keyrir allt of hratt. Virðir ekki hámarkshraða. Keyrir drukkið. Er þá ekki málið að breyta lögunum, þar sem fólk fer hvort eð er ekkert eftir þeim? Álíka rökstuðningur ómar nú í áfengisumræðunni. Nýr dómsmálaráðherra hefur leyst félaga sína af hólmi í dansinum við Dionysos. Hún kveðst vilja leggja niður ÁTVR með rökum byggðum á endurteknu bergmáli flokksfélaga hennar. Helstu rökin eru þau að áfengislögum hefur verið illa framfylgt í seinni tíð og því best að gefast bara upp. Ekki megum við heldur gleyma rómantísku hjali um frelsi. Vissulega er frelsi af hinu góða en oft þarf að draga mörkin, eins og dæmin um hámarkshraða og áfengisneyslu undir stýri sanna. Helst vildi ég beina sjónum mínum að einhverju jákvæðara, en finn mig enn eina ferðina knúna að benda á mikilvægustu atriðin í tengslum við áfengisforvarnir, og vonast til að fylla á þekkingarbrunn þeirra sem hafa völdin til að stuðla að heilbrigðu samfélagi: Áfengisneysla í samfélaginu kostar skattgreiðendur yfir 100 milljarða á ári. Hingað til hefur hagnaður ÁTVR mætt þessum kostnaði að hluta til, en samhliða aukinni ólöglegri netsölu áfengis sem viðgengst hér á landi hafa arðgreiðslur ÁTVR lækkað um 400 milljónir. Hvar ætla stjórnvöld að finna pening til að standa straum af heilbrigðiskostnaði, sem fellur mikið til á heilsugæslu og spítala, ásamt öðrum útgjöldum vegna áfengisneyslu? Nú þegar fæst ekki fjármagn til að halda meðferðarstöðinni Vík opinni á sumrin. Endursöluaðilar áfengis munu ekki gefa hagnað sinn til ríkisins. Hér er það samfélagið sem tapar. Áfengisneysla hefur aukist úr 4,3L af hreinum vínanda per íbúa árið 1980 í 7,8L árið 2022, þvert á stefnu WHO. Reiknað hefur verið að einn líter í þessu samhengi eykur útgjöld ríkisins um 17 milljarða á ári. Dagdrykkja hefur aukist úr 16,8% í 66,2% meðal skjólstæðinga Vogs og er hlutfall þeirra sem drekka daglega enn hærra meðal 50 ára og eldri, eða 72,7%. Biðlistar eru langir á Vogi og ekki hefur fengist nægilegt fjármagn til að mæta þörf. Árlega látast um 142 vegna áfengisneyslu á Íslandi. Þar vegur þyngst sjálfsvíg, áfengiseitranir, lifrarsjúkdómar, krabbamein og hjarta- og æðasjúkdómar. Áfengisneysla er annar stærsti þáttur sjúkdómsbyrði Evrópu, enda orsakaþáttur í yfir 200 sjúkdómum og áverkum. Áfengi hefur reynst auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum jafnvel í litlu magni, þvert á það sem talið var áður. Líkt og sígarettur er áfengi skaðlegt fyrir aðra en neytandann. Áfengi er beinn orsakaþáttur í ofbeldi, morðum, glæpum, fósturskaða, vanrækslu barna, slysum og áverkum, örorku, sambandserfiðleikum, tapaðri framleiðni vegna veikinda, samfélagslegum og efnahagslegum kostnaður, auknu álagi á löggæslu og dómskerfið, svo dæmi séu tekin. Fyrirkomulaginu með ÁTVR hefur verið líkt við grænmetisverslun landbúnaðarins og mjólkurbúðir, en ólíkt áfengi þá veit ég ekki til þess að grænmetis- og mjólkurneysla samfélagsþegna beri með sér kostnað upp á meira en 100 milljarða. Ætla ekki að leggja meira á ykkur að sinni. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) varar okkur við að sofna ekki á verðinum og bendir á aukna tíðni áfengisneyslu hér á landi, á meðan önnur ríki eru á góðri leið með að draga úr neyslu í þeirri viðleitni að fækka langvinnum sjúkdómum. Í áfengisforvörnum gildir að allar mikilvægustu forvarnirnar eru í höndum stjórnvalda. Mikil ábyrgð hvílir á ráðherra. Ef hún ætlar sér að sveifla okkur í átt að bættri lýðheilsu þá þurfa staðreyndir og þekking að leiða dansinn. Fræðin eru ekki flókin. Til að draga úr skaðsemi áfengisneyslu er þrennt sem mestu skiptir: Að takmarka aðgengi (þ.m.t. ríkiseinokun, fjölda sölustaða, opnunartíma, lágmarksaldur), verðstýring (lágmarks útsöluverð, skattlagning) og bann við markaðssetningu. Fræðsla kemst ekki á listann yfir mikilvægustu aðgerðirnar. Allir sérfræðingar sem vinna að áfengisforvörnum eru sammála um að rikiseinokun sé 100% skynsemi, erlendir sem innlendir. Meðal annars hefur landlæknir látið sig málið varða og varar við þróuninni. Þá vill heilbrigðisráðherra þvert á móti herða reglur um áfengissölu. Með því að leyfa frjálsa sölu áfengis er dómsmálaráðherra að stuðla að aukinni sjúkdómsbyrði og samfélagskostnaði - og mun mesti þunginn lenda á heilbrigðiskerfinu! Bakvið slíka ákvörðun er núll prósent skynsemi. Þegar tíðni lögbrota í umferðinni eykst er því mætt með því að setja upp myndavélar, auka eftirlit og sekta, því markmið umferðarlaga er að vernda líf og heilsu vegfarenda. Höfum í huga að margfalt fleiri látast af völdum áfengis en slysa í umferðinni. Áfengislögum er einmitt ætlað að vernda líf og heilsu allra í samfélaginu. Í stað þess að auka skaðann sem fylgir áfengi með því að afnema lögin um einkasölu ríkis væri skynsamlegra að framfylgja lögum og jafnvel herða, svo hægt sé að snúa aftur þeirri öfugþróun sem átt hefur sér stað síðustu ár. Fyrir mér er annað afglöp í starfi. Brot af þeim sjúkdómum sem áfengi veldur: Taugakerfi: Áfengissýki. Flogaköst. Þunglyndi. Kvíði. Sjálfsvíg. Heilabilun. Tauga- og heilaskemmdir Meltingarkerfi: Lifrarbólga. Skorpulifur. Brisbólga Ónæmiskerfi: Lungnabólga. Berklar. Húðnetjubólga. Heilahimnubólga. Aðrar sýkingar. Hægur gróandi sára Hjarta- og æðakerfi: Háþrýstingur. Heilablóðfall. Gáttatif. Bláæðaseg Fósturskaði: Áfengisheilkenni fósturs. Fyrirburafæðing. Andvana fæðing Krabbamein: Munnkok. Barki. Vélinda. Lifur. Ristill. Endaþarmur. Brjóst. Bris. Líklega fleiri, s.s. blöðruhálskirtill og húðkrabbamein Stoðkerfi: Vöðvarýrnun. Beinþynning Höfundur er læknir og lýðheilsufræðingur.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar