Nægjusamur nóvember – Að endurstilla neyslumenningu okkar Guðrún Schmidt skrifar 1. nóvember 2024 07:02 Hversu frábært og valdeflandi er það að við getum með aukinni nægjusemi, minnkað eigið vistspor, stuðlað að eigin hamingju og tekið þátt í að breyta menningu okkar til hins betra? Í nóvember eru Landvernd og Grænfánaverkefnið með hvatningarátak undir heitinu Nægjusamur nóvember. Þar er vakin athygli á kostum nægjuseminnar með viðburðum, greinum, viðtölum, erindum og fræðsluverkefnum. Nóvember er einn neyslumesti mánuður ársins. Áherslur á nægjusemi eru andsvar við neysluhyggju og tilfinningunni um að okkur vanti stöðugt eitthvað. Átakinu er ætlað að ná til þess stóra hluta samfélagsins sem mætir grunnþörfum sínum vel og á frekar á hættu á að falla í freistni ofneyslu og lenda í hamsturshjóli tímaskorts og streitu. Stjórnvöld þyrftu að stuðla að nægjusemi við framleiðslu og neyslu og þau hafa til þess ýmis tæki og tól. Ofneysla og tilfinningin um skort – nægjusemi og tilfinningin um nóg Við erum stöðugt mötuð á því að okkur vanti hitt og þetta og að lífið yrði betra ef við eignumst þetta allt saman. Krafan um endalausan hagvöxt og að framleiða alltaf meira og nýtt er innbyggt í kerfin okkar. Allt er gert til þess að fólk kaupi meira. Það er aldrei nóg, orðið er ekki til í núverandi hagkerfi. Í staðinn kallar kerfið fram í okkur tilfinninguna um að okkur skorti alltaf eitthvað. Við höfum sem betur fer mótefni við ofneyslu og skortstilfinningu og það er nægjusemi. Með henni hverfur þörfin á að eignast stöðugt meira og nýtt. Með nægjusemi finnum við gleði, þakklæti og ánægju yfir því sem við eigum og með stöðu okkar og aðstæðum. Við erum hamingjusöm án þess að þurfa að finna lífsfyllingu í því að eignast fleiri efnislega hluti. Það er vísindalega sannað að slíkur hugsunarháttur minnkar streitu, bætir líðan, slakar á líkamanum og hjálpar okkur að njóta lífsins. Gerfiþarfir – grunnþarfir Markmið með framleiðslu á mörgum vörum er ekki endilega að fullnægja þörfum fólks heldur að safna hagnaði og selja sem mest. Þar með er það beinlínis gott fyrir hagkerfið að framleiða vörur sem nægja ekki til að uppfylla þarfir okkar, þannig að tilfinningunni um skort sé viðhaldið. Tískan breytist stöðugt, símar verða tæknilegri, heimilistæki hafa viljandi styttri endingartíma (planned obsolescence) og auglýsingaáróður viðheldur gerviþörfum og löngun í stöðugt meira og nýtt. Það tekur sinn tíma að vinna fyrir hlutum sem við þurfum ekki eða eins og fræðimaðurinn Henry David Thoreau hefur bent á þá kaupum við ekki hluti fyrir peninga, heldur með klukkustundum úr lífi okkar. Klukkustundir sem við getum annars notað til að gera það sem skiptir okkur máli í lífinu, veitir ánægju og er gefandi. Markmið nægjuseminnar er ekki að fjarlægja löngun okkar í hluti heldur að beina henni í nauðsynlega hluti og finna hamingju þar, vera óháður þeirri pressu sem neyslusamfélagið setur. Að finna frelsi til að vera við sjálf, njóta og lifa lífinu eftir eigin hugmyndum, læra, þroskast, bæta okkur og uppgötva. Hegðun - Aðstæður Mikilvægt er að nægjusemi verði ekki bara leiðarljós einstaklinga til að endurstilla neyslumenningu okkar heldur þarf að breyta kerfinu. Það er verkefni stjórnmálafólks að hanna aðstæðurnar þannig að nægjusemi verði besti kosturinn. Það þýðir róttækar breytingar á hagkerfinu, en hægt væri að byrja á nokkrum einföldum. Aðgerðir stjórnvalda gætu til dæmis verið að koma í veg fyrir fyrirfram ákveðna fyrningu vara (planned obsolescence) með því að setja fyrirtækjum skilyrði um hámarksendingu og stórauka þar með líftíma þessara vara. Innleiða rétt til viðgerða, sem skuldbindur fyrirtæki til þess að framleiða vörur sem hægt er að gera við og hafa tiltæka nauðsynlega varahluti. Nægjusemi á að vera sjálfsögð krafa innan hringrásarhagkerfis og við alla orku- og auðlindanýtingu. Með reglugerðum ættu ríkisstjórnir að takmarka framleiðslu á óþarfa varningi. Með jákvæðri nálgun er hægt að stuðla að minni matarsóun hjá almenningi og með reglugerðum eins og í Frakklandi væri hægt að minnka matarsóun í verslunum, þar er t.d. skylda að gefa afgangs matvæli til bágstaddra. Hér eru örfá dæmi nefnd, fleiri má m.a. finna í evrópska gagnasafninu um pólitískar aðgerðir sem stuðla að meiri nægjusemi/sufficience (European Sufficiency Policy Database). Vandamál - lausnir Ljóst er að mannkynið er ekki eina fornalamb markaðsafla, því náttúran er það ekki síður. Við göngum árlega yfir þolmörk náttúrunnar, áhrif þess birtast okkur í loftslagshamförum, hnignun vistkerfa, minnkun líffræðilegrar fjölbreytni og mengun. Áður en hagkerfið verður búið að éta upp allar náttúruauðlindir verðum við að bregðast við og draga úr sókn á náttúruna með afgerandi hætti. Það liggur í augun uppi að með því að minnka sóun, auka nýtni og innleiða nægjusemi í framleiðslu og neyslu getum við minnkað vistsporið okkar töluvert. Það eykur lífsgæði og bætir samfélagið ef við tryggjum jafnframt meiri jöfnuð og réttlæti. Kjósum nægjusemi í eigin lífi og krefjumst þess að stjórnmálafólk stuðli að nægjusömu samfélagi. Endurstillum neyslumenninguna! Verið velkomin að fylgjast með hvatningarátakinu Nægjusamur nóvember hér og takið þátt. Höfundur er fræðslustjóri og sérfræðingur í menntateymi hjá Landvernd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Sjá meira
Hversu frábært og valdeflandi er það að við getum með aukinni nægjusemi, minnkað eigið vistspor, stuðlað að eigin hamingju og tekið þátt í að breyta menningu okkar til hins betra? Í nóvember eru Landvernd og Grænfánaverkefnið með hvatningarátak undir heitinu Nægjusamur nóvember. Þar er vakin athygli á kostum nægjuseminnar með viðburðum, greinum, viðtölum, erindum og fræðsluverkefnum. Nóvember er einn neyslumesti mánuður ársins. Áherslur á nægjusemi eru andsvar við neysluhyggju og tilfinningunni um að okkur vanti stöðugt eitthvað. Átakinu er ætlað að ná til þess stóra hluta samfélagsins sem mætir grunnþörfum sínum vel og á frekar á hættu á að falla í freistni ofneyslu og lenda í hamsturshjóli tímaskorts og streitu. Stjórnvöld þyrftu að stuðla að nægjusemi við framleiðslu og neyslu og þau hafa til þess ýmis tæki og tól. Ofneysla og tilfinningin um skort – nægjusemi og tilfinningin um nóg Við erum stöðugt mötuð á því að okkur vanti hitt og þetta og að lífið yrði betra ef við eignumst þetta allt saman. Krafan um endalausan hagvöxt og að framleiða alltaf meira og nýtt er innbyggt í kerfin okkar. Allt er gert til þess að fólk kaupi meira. Það er aldrei nóg, orðið er ekki til í núverandi hagkerfi. Í staðinn kallar kerfið fram í okkur tilfinninguna um að okkur skorti alltaf eitthvað. Við höfum sem betur fer mótefni við ofneyslu og skortstilfinningu og það er nægjusemi. Með henni hverfur þörfin á að eignast stöðugt meira og nýtt. Með nægjusemi finnum við gleði, þakklæti og ánægju yfir því sem við eigum og með stöðu okkar og aðstæðum. Við erum hamingjusöm án þess að þurfa að finna lífsfyllingu í því að eignast fleiri efnislega hluti. Það er vísindalega sannað að slíkur hugsunarháttur minnkar streitu, bætir líðan, slakar á líkamanum og hjálpar okkur að njóta lífsins. Gerfiþarfir – grunnþarfir Markmið með framleiðslu á mörgum vörum er ekki endilega að fullnægja þörfum fólks heldur að safna hagnaði og selja sem mest. Þar með er það beinlínis gott fyrir hagkerfið að framleiða vörur sem nægja ekki til að uppfylla þarfir okkar, þannig að tilfinningunni um skort sé viðhaldið. Tískan breytist stöðugt, símar verða tæknilegri, heimilistæki hafa viljandi styttri endingartíma (planned obsolescence) og auglýsingaáróður viðheldur gerviþörfum og löngun í stöðugt meira og nýtt. Það tekur sinn tíma að vinna fyrir hlutum sem við þurfum ekki eða eins og fræðimaðurinn Henry David Thoreau hefur bent á þá kaupum við ekki hluti fyrir peninga, heldur með klukkustundum úr lífi okkar. Klukkustundir sem við getum annars notað til að gera það sem skiptir okkur máli í lífinu, veitir ánægju og er gefandi. Markmið nægjuseminnar er ekki að fjarlægja löngun okkar í hluti heldur að beina henni í nauðsynlega hluti og finna hamingju þar, vera óháður þeirri pressu sem neyslusamfélagið setur. Að finna frelsi til að vera við sjálf, njóta og lifa lífinu eftir eigin hugmyndum, læra, þroskast, bæta okkur og uppgötva. Hegðun - Aðstæður Mikilvægt er að nægjusemi verði ekki bara leiðarljós einstaklinga til að endurstilla neyslumenningu okkar heldur þarf að breyta kerfinu. Það er verkefni stjórnmálafólks að hanna aðstæðurnar þannig að nægjusemi verði besti kosturinn. Það þýðir róttækar breytingar á hagkerfinu, en hægt væri að byrja á nokkrum einföldum. Aðgerðir stjórnvalda gætu til dæmis verið að koma í veg fyrir fyrirfram ákveðna fyrningu vara (planned obsolescence) með því að setja fyrirtækjum skilyrði um hámarksendingu og stórauka þar með líftíma þessara vara. Innleiða rétt til viðgerða, sem skuldbindur fyrirtæki til þess að framleiða vörur sem hægt er að gera við og hafa tiltæka nauðsynlega varahluti. Nægjusemi á að vera sjálfsögð krafa innan hringrásarhagkerfis og við alla orku- og auðlindanýtingu. Með reglugerðum ættu ríkisstjórnir að takmarka framleiðslu á óþarfa varningi. Með jákvæðri nálgun er hægt að stuðla að minni matarsóun hjá almenningi og með reglugerðum eins og í Frakklandi væri hægt að minnka matarsóun í verslunum, þar er t.d. skylda að gefa afgangs matvæli til bágstaddra. Hér eru örfá dæmi nefnd, fleiri má m.a. finna í evrópska gagnasafninu um pólitískar aðgerðir sem stuðla að meiri nægjusemi/sufficience (European Sufficiency Policy Database). Vandamál - lausnir Ljóst er að mannkynið er ekki eina fornalamb markaðsafla, því náttúran er það ekki síður. Við göngum árlega yfir þolmörk náttúrunnar, áhrif þess birtast okkur í loftslagshamförum, hnignun vistkerfa, minnkun líffræðilegrar fjölbreytni og mengun. Áður en hagkerfið verður búið að éta upp allar náttúruauðlindir verðum við að bregðast við og draga úr sókn á náttúruna með afgerandi hætti. Það liggur í augun uppi að með því að minnka sóun, auka nýtni og innleiða nægjusemi í framleiðslu og neyslu getum við minnkað vistsporið okkar töluvert. Það eykur lífsgæði og bætir samfélagið ef við tryggjum jafnframt meiri jöfnuð og réttlæti. Kjósum nægjusemi í eigin lífi og krefjumst þess að stjórnmálafólk stuðli að nægjusömu samfélagi. Endurstillum neyslumenninguna! Verið velkomin að fylgjast með hvatningarátakinu Nægjusamur nóvember hér og takið þátt. Höfundur er fræðslustjóri og sérfræðingur í menntateymi hjá Landvernd.
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar