Nægjusamur nóvember – Að endurstilla neyslumenningu okkar Guðrún Schmidt skrifar 1. nóvember 2024 07:02 Hversu frábært og valdeflandi er það að við getum með aukinni nægjusemi, minnkað eigið vistspor, stuðlað að eigin hamingju og tekið þátt í að breyta menningu okkar til hins betra? Í nóvember eru Landvernd og Grænfánaverkefnið með hvatningarátak undir heitinu Nægjusamur nóvember. Þar er vakin athygli á kostum nægjuseminnar með viðburðum, greinum, viðtölum, erindum og fræðsluverkefnum. Nóvember er einn neyslumesti mánuður ársins. Áherslur á nægjusemi eru andsvar við neysluhyggju og tilfinningunni um að okkur vanti stöðugt eitthvað. Átakinu er ætlað að ná til þess stóra hluta samfélagsins sem mætir grunnþörfum sínum vel og á frekar á hættu á að falla í freistni ofneyslu og lenda í hamsturshjóli tímaskorts og streitu. Stjórnvöld þyrftu að stuðla að nægjusemi við framleiðslu og neyslu og þau hafa til þess ýmis tæki og tól. Ofneysla og tilfinningin um skort – nægjusemi og tilfinningin um nóg Við erum stöðugt mötuð á því að okkur vanti hitt og þetta og að lífið yrði betra ef við eignumst þetta allt saman. Krafan um endalausan hagvöxt og að framleiða alltaf meira og nýtt er innbyggt í kerfin okkar. Allt er gert til þess að fólk kaupi meira. Það er aldrei nóg, orðið er ekki til í núverandi hagkerfi. Í staðinn kallar kerfið fram í okkur tilfinninguna um að okkur skorti alltaf eitthvað. Við höfum sem betur fer mótefni við ofneyslu og skortstilfinningu og það er nægjusemi. Með henni hverfur þörfin á að eignast stöðugt meira og nýtt. Með nægjusemi finnum við gleði, þakklæti og ánægju yfir því sem við eigum og með stöðu okkar og aðstæðum. Við erum hamingjusöm án þess að þurfa að finna lífsfyllingu í því að eignast fleiri efnislega hluti. Það er vísindalega sannað að slíkur hugsunarháttur minnkar streitu, bætir líðan, slakar á líkamanum og hjálpar okkur að njóta lífsins. Gerfiþarfir – grunnþarfir Markmið með framleiðslu á mörgum vörum er ekki endilega að fullnægja þörfum fólks heldur að safna hagnaði og selja sem mest. Þar með er það beinlínis gott fyrir hagkerfið að framleiða vörur sem nægja ekki til að uppfylla þarfir okkar, þannig að tilfinningunni um skort sé viðhaldið. Tískan breytist stöðugt, símar verða tæknilegri, heimilistæki hafa viljandi styttri endingartíma (planned obsolescence) og auglýsingaáróður viðheldur gerviþörfum og löngun í stöðugt meira og nýtt. Það tekur sinn tíma að vinna fyrir hlutum sem við þurfum ekki eða eins og fræðimaðurinn Henry David Thoreau hefur bent á þá kaupum við ekki hluti fyrir peninga, heldur með klukkustundum úr lífi okkar. Klukkustundir sem við getum annars notað til að gera það sem skiptir okkur máli í lífinu, veitir ánægju og er gefandi. Markmið nægjuseminnar er ekki að fjarlægja löngun okkar í hluti heldur að beina henni í nauðsynlega hluti og finna hamingju þar, vera óháður þeirri pressu sem neyslusamfélagið setur. Að finna frelsi til að vera við sjálf, njóta og lifa lífinu eftir eigin hugmyndum, læra, þroskast, bæta okkur og uppgötva. Hegðun - Aðstæður Mikilvægt er að nægjusemi verði ekki bara leiðarljós einstaklinga til að endurstilla neyslumenningu okkar heldur þarf að breyta kerfinu. Það er verkefni stjórnmálafólks að hanna aðstæðurnar þannig að nægjusemi verði besti kosturinn. Það þýðir róttækar breytingar á hagkerfinu, en hægt væri að byrja á nokkrum einföldum. Aðgerðir stjórnvalda gætu til dæmis verið að koma í veg fyrir fyrirfram ákveðna fyrningu vara (planned obsolescence) með því að setja fyrirtækjum skilyrði um hámarksendingu og stórauka þar með líftíma þessara vara. Innleiða rétt til viðgerða, sem skuldbindur fyrirtæki til þess að framleiða vörur sem hægt er að gera við og hafa tiltæka nauðsynlega varahluti. Nægjusemi á að vera sjálfsögð krafa innan hringrásarhagkerfis og við alla orku- og auðlindanýtingu. Með reglugerðum ættu ríkisstjórnir að takmarka framleiðslu á óþarfa varningi. Með jákvæðri nálgun er hægt að stuðla að minni matarsóun hjá almenningi og með reglugerðum eins og í Frakklandi væri hægt að minnka matarsóun í verslunum, þar er t.d. skylda að gefa afgangs matvæli til bágstaddra. Hér eru örfá dæmi nefnd, fleiri má m.a. finna í evrópska gagnasafninu um pólitískar aðgerðir sem stuðla að meiri nægjusemi/sufficience (European Sufficiency Policy Database). Vandamál - lausnir Ljóst er að mannkynið er ekki eina fornalamb markaðsafla, því náttúran er það ekki síður. Við göngum árlega yfir þolmörk náttúrunnar, áhrif þess birtast okkur í loftslagshamförum, hnignun vistkerfa, minnkun líffræðilegrar fjölbreytni og mengun. Áður en hagkerfið verður búið að éta upp allar náttúruauðlindir verðum við að bregðast við og draga úr sókn á náttúruna með afgerandi hætti. Það liggur í augun uppi að með því að minnka sóun, auka nýtni og innleiða nægjusemi í framleiðslu og neyslu getum við minnkað vistsporið okkar töluvert. Það eykur lífsgæði og bætir samfélagið ef við tryggjum jafnframt meiri jöfnuð og réttlæti. Kjósum nægjusemi í eigin lífi og krefjumst þess að stjórnmálafólk stuðli að nægjusömu samfélagi. Endurstillum neyslumenninguna! Verið velkomin að fylgjast með hvatningarátakinu Nægjusamur nóvember hér og takið þátt. Höfundur er fræðslustjóri og sérfræðingur í menntateymi hjá Landvernd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Mest lesið Hversu góð eru laun lækna? Teitur Ari Theodórsson Skoðun Réttlæti Hallgríms Helgasonar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Ég er alveg nógu verðmæt eins og ég er! Ragnheiður Stephensen Skoðun „Ekki í mínum bakgarði, TAKK!“ Davíð Bergmann Skoðun Atvinnubótastarfsemi framboða DIljá Mist Einarsdóttir Skoðun Af hverju ætti ungt fólk að kjósa Sjálfstæðisflokkinn? Anton Berg Sævarsson Skoðun Er Kristófer talsmaður skyndilegrar skattheimtu á ferðaþjónustu? Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Nægjusamur nóvember – Að endurstilla neyslumenningu okkar Guðrún Schmidt Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber Skoðun Stjórnsýsla eða pólitík? Helgi Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir í húsnæðismálum strax! Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun xD frelsi til að halda ungu fólki niðri Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Afstöðuleysi Íslands óþolandi – Stöndum með vistkerfum sjávar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Þess vegna talar ChatGPT íslensku Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar Skoðun Gleðilega töfrandi kosningabaráttu Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samfylkingin óspjallaða Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Árás á fátækasta fólkið í borginni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Fjármögnum háskólana til jafns við hin Norðurlöndin Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Af hverju ætti ungt fólk að kjósa Sjálfstæðisflokkinn? Anton Berg Sævarsson skrifar Skoðun Mennska eða harka í málefnum hælisleitenda Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun „Ekki í mínum bakgarði, TAKK!“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Er Kristófer talsmaður skyndilegrar skattheimtu á ferðaþjónustu? Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Börnin okkar á biðlistunum Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Leiðtogar í grænum umskiptum Nótt Thorberg skrifar Skoðun „Samningana í gildi“ Pjetur St. Arason skrifar Skoðun Ég er alveg nógu verðmæt eins og ég er! Ragnheiður Stephensen skrifar Skoðun Atvinnubótastarfsemi framboða DIljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hversu góð eru laun lækna? Teitur Ari Theodórsson skrifar Skoðun Nægjusamur nóvember – Að endurstilla neyslumenningu okkar Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Stjórnsýsla eða pólitík? Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Réttlæti Hallgríms Helgasonar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Misrétti, vonleysi og baráttan við að halda í bjartsýnina Ari Orrason skrifar Skoðun Börnin okkar eru að deyja – hvernig bregst þjóðin við? Björk Jónsdóttir skrifar Skoðun Hin huldu rándýr í mannslíkömum sem skaða unga fólkið Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson skrifar Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun 10 ára Heilbrigðisstofnun Suðurlands Díana Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Hversu frábært og valdeflandi er það að við getum með aukinni nægjusemi, minnkað eigið vistspor, stuðlað að eigin hamingju og tekið þátt í að breyta menningu okkar til hins betra? Í nóvember eru Landvernd og Grænfánaverkefnið með hvatningarátak undir heitinu Nægjusamur nóvember. Þar er vakin athygli á kostum nægjuseminnar með viðburðum, greinum, viðtölum, erindum og fræðsluverkefnum. Nóvember er einn neyslumesti mánuður ársins. Áherslur á nægjusemi eru andsvar við neysluhyggju og tilfinningunni um að okkur vanti stöðugt eitthvað. Átakinu er ætlað að ná til þess stóra hluta samfélagsins sem mætir grunnþörfum sínum vel og á frekar á hættu á að falla í freistni ofneyslu og lenda í hamsturshjóli tímaskorts og streitu. Stjórnvöld þyrftu að stuðla að nægjusemi við framleiðslu og neyslu og þau hafa til þess ýmis tæki og tól. Ofneysla og tilfinningin um skort – nægjusemi og tilfinningin um nóg Við erum stöðugt mötuð á því að okkur vanti hitt og þetta og að lífið yrði betra ef við eignumst þetta allt saman. Krafan um endalausan hagvöxt og að framleiða alltaf meira og nýtt er innbyggt í kerfin okkar. Allt er gert til þess að fólk kaupi meira. Það er aldrei nóg, orðið er ekki til í núverandi hagkerfi. Í staðinn kallar kerfið fram í okkur tilfinninguna um að okkur skorti alltaf eitthvað. Við höfum sem betur fer mótefni við ofneyslu og skortstilfinningu og það er nægjusemi. Með henni hverfur þörfin á að eignast stöðugt meira og nýtt. Með nægjusemi finnum við gleði, þakklæti og ánægju yfir því sem við eigum og með stöðu okkar og aðstæðum. Við erum hamingjusöm án þess að þurfa að finna lífsfyllingu í því að eignast fleiri efnislega hluti. Það er vísindalega sannað að slíkur hugsunarháttur minnkar streitu, bætir líðan, slakar á líkamanum og hjálpar okkur að njóta lífsins. Gerfiþarfir – grunnþarfir Markmið með framleiðslu á mörgum vörum er ekki endilega að fullnægja þörfum fólks heldur að safna hagnaði og selja sem mest. Þar með er það beinlínis gott fyrir hagkerfið að framleiða vörur sem nægja ekki til að uppfylla þarfir okkar, þannig að tilfinningunni um skort sé viðhaldið. Tískan breytist stöðugt, símar verða tæknilegri, heimilistæki hafa viljandi styttri endingartíma (planned obsolescence) og auglýsingaáróður viðheldur gerviþörfum og löngun í stöðugt meira og nýtt. Það tekur sinn tíma að vinna fyrir hlutum sem við þurfum ekki eða eins og fræðimaðurinn Henry David Thoreau hefur bent á þá kaupum við ekki hluti fyrir peninga, heldur með klukkustundum úr lífi okkar. Klukkustundir sem við getum annars notað til að gera það sem skiptir okkur máli í lífinu, veitir ánægju og er gefandi. Markmið nægjuseminnar er ekki að fjarlægja löngun okkar í hluti heldur að beina henni í nauðsynlega hluti og finna hamingju þar, vera óháður þeirri pressu sem neyslusamfélagið setur. Að finna frelsi til að vera við sjálf, njóta og lifa lífinu eftir eigin hugmyndum, læra, þroskast, bæta okkur og uppgötva. Hegðun - Aðstæður Mikilvægt er að nægjusemi verði ekki bara leiðarljós einstaklinga til að endurstilla neyslumenningu okkar heldur þarf að breyta kerfinu. Það er verkefni stjórnmálafólks að hanna aðstæðurnar þannig að nægjusemi verði besti kosturinn. Það þýðir róttækar breytingar á hagkerfinu, en hægt væri að byrja á nokkrum einföldum. Aðgerðir stjórnvalda gætu til dæmis verið að koma í veg fyrir fyrirfram ákveðna fyrningu vara (planned obsolescence) með því að setja fyrirtækjum skilyrði um hámarksendingu og stórauka þar með líftíma þessara vara. Innleiða rétt til viðgerða, sem skuldbindur fyrirtæki til þess að framleiða vörur sem hægt er að gera við og hafa tiltæka nauðsynlega varahluti. Nægjusemi á að vera sjálfsögð krafa innan hringrásarhagkerfis og við alla orku- og auðlindanýtingu. Með reglugerðum ættu ríkisstjórnir að takmarka framleiðslu á óþarfa varningi. Með jákvæðri nálgun er hægt að stuðla að minni matarsóun hjá almenningi og með reglugerðum eins og í Frakklandi væri hægt að minnka matarsóun í verslunum, þar er t.d. skylda að gefa afgangs matvæli til bágstaddra. Hér eru örfá dæmi nefnd, fleiri má m.a. finna í evrópska gagnasafninu um pólitískar aðgerðir sem stuðla að meiri nægjusemi/sufficience (European Sufficiency Policy Database). Vandamál - lausnir Ljóst er að mannkynið er ekki eina fornalamb markaðsafla, því náttúran er það ekki síður. Við göngum árlega yfir þolmörk náttúrunnar, áhrif þess birtast okkur í loftslagshamförum, hnignun vistkerfa, minnkun líffræðilegrar fjölbreytni og mengun. Áður en hagkerfið verður búið að éta upp allar náttúruauðlindir verðum við að bregðast við og draga úr sókn á náttúruna með afgerandi hætti. Það liggur í augun uppi að með því að minnka sóun, auka nýtni og innleiða nægjusemi í framleiðslu og neyslu getum við minnkað vistsporið okkar töluvert. Það eykur lífsgæði og bætir samfélagið ef við tryggjum jafnframt meiri jöfnuð og réttlæti. Kjósum nægjusemi í eigin lífi og krefjumst þess að stjórnmálafólk stuðli að nægjusömu samfélagi. Endurstillum neyslumenninguna! Verið velkomin að fylgjast með hvatningarátakinu Nægjusamur nóvember hér og takið þátt. Höfundur er fræðslustjóri og sérfræðingur í menntateymi hjá Landvernd.
Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar
Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Er Kristófer talsmaður skyndilegrar skattheimtu á ferðaþjónustu? Ingvar Örn Ingvarsson skrifar