Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar 25. nóvember 2024 13:40 Menntakerfið er undirstaða samfélagsins en undanfarið hafa viðvörunarbjöllur hringt vegna stöðu þess á Íslandi. Skortur á kennurum, lág launakjör og vaxandi álag hafa grafið undan stoðum menntakerfisins hérlendis og ógna framtíð menntunar. Ýmsar töfralausnir hafa verið í umræðunni en það er eitt lykilatriði sem fer sjaldan hátt í þeirri umræðu: með því að greiða kennurum samkeppnishæf laun er hægt að fá menntaða kennara, sem hafa leitað í önnur störf, aftur til starfa í skólana. Laun kennara eru ekki aðeins kjaramál – þau eru jafnréttismál, byggðamál og grundvallarforsenda velgengni íslensks samfélags. Kjaradeila kennara, óvænt afskipti og sérfræðiþekking viðskiptaráðs hafa gert menntamál að mikilvægasta málefni þessara kosninga sem enginn er þó að ræða um, nema kannski örfáir kennarar sem ætla að flýja kennarastéttina fyrir starf á Alþingi Íslendinga. Það er óásættanlegt að menntun barna okkar fái ekki þá athygli sem hún á skilið í pólitískri umræðu og það er tímabært að boða breytingar í rekstri og viðhorfum. Ráða sveitarfélögin við verkefnið? Kennarar eru grunnstoð samfélagsins sem nauðsynlegt er að fjárfesta í. Á Íslandi bera sveitarfélög ábyrgð á rekstri grunnskólanna, að meðtöldum launum kennara. Stór hluti tekna sveitarfélaga fer í rekstur grunnskólanna og víða er fjárhagurinn þröngur. Það eru að verða 30 ár síðan rekstur grunnskólanna var fluttur frá ríkinu til sveitarfélaga. Kröfur til grunnskólanna um þjónustu hafa vaxið og þrátt fyrir góðan ásetning hefur reynslan sýnt að þetta fyrirkomulag gengur ekki upp. Fíllinn í umræðunni hefur verið sá að sveitarfélögin ráða ekki við kostnaðinn, sem leiðir til þess að kennarar fá ekki laun til jafns við sambærilega sérfræðinga á vinnumarkaði. Afleiðingarnar eru kennaraskortur og kerfi sem ógnar framtíð menntunar í landinu. Ríkið þarf að taka ábyrgð Til að tryggja sjálfbært skólakerfi þarf að endurskoða rekstur þess. Sem kennari tel ég að laun og kjör kennara eigi að vera á ábyrgð ríkisins fremur en sveitarfélaga. Ríkið hefur mun öflugri tekjustofna og getur dreift kostnaðinum á landsvísu á meðan sveitarfélög fá svigrúm til að einbeita sér að rekstri skóla, innviðum og stuðningi við nemendur, því slíkri þjónustu er ávallt betur sinnt af nærsamfélaginu. Með því að fjárfesta í menntun, bjóða upp á mannsæmandi kjör og aðstæður og beina sjónum að því að fá menntaða kennara aftur til starfa, getum við tryggt að íslenskt menntakerfi verði í fremstu röð. Menntun er ekki kostnaður; hún er fjárfesting sem borgar sig margfalt. Fyrsta skrefið að raunverulegum breytingum er að fjárfesta í kennurum, halda í þá sem enn starfa á gólfinu og fá kennara sem hafa horfið, aftur inn í skólana. Kennarar bera byrðarnar Kennarar fá ekki laun sem endurspegla menntun þeirra, ábyrgð og mikilvægi starfsins. Þetta hefur dregið úr aðdráttarafli kennarastarfsins og margir menntaðir kennarar hafa yfirgefið skólana. Skólakerfið glímir nú við alvarlegan kennaraskort, sem eykur álag á okkur sem eftir standa og hefur áhrif á gæði kennslunnar á sama tíma og kröfurnar aukast. Hlutfall ófaglærðra í kennslu hefur verið um 20% á síðustu árum sem þýðir að um einn af hverjum fimm á gólfinu er ekki með formlega kennaramenntun, sem getur haft áhrif á gæði kennslunnar og stuðning við nemendur. Engar vísbendingar eru um annað en að þetta hlutfall leiðbeinenda hækki að óbreyttu. Að ríkið stígi inn sem launagreiðandi kennara er líka jafnréttismál. Í jafnréttisparadísinni Íslandi er kvennastéttum enn haldið niðri í launum og kennarastéttin er þar engin undantekning. Í samanburði launa sem finna má á vef Hagstofunnar má sjá að laun kvenna á landsbyggðinni eru mun lægri en á höfuðborgarsvæðinu og munurinn hleypur á hundruðum þúsunda króna á ári. Þessi staða er að hluta skýrð af takmörkuðu atvinnuvali á landsbyggðinni, þar sem störf eins og kennsla og umönnun eru ráðandi, á meðan höfuðborgarsvæðið býður upp á fjölbreyttari atvinnumöguleika. Fjárfestum í börnunum okkar Í orðræðu um að íslenska skólakerfið sé með þeim dýrustu í heimi er ekki litið til þess að kostnaður skýrist meðal annars af skólaakstri í dreifðum sveitum þessa lands, misstórum skólum og því að skólahald byggist ekki á hagkvæmniútreikningum. Ég efa að nokkur vilji hverfa aftur til heimavistarskóla fyrir börn frá yngstu bekkjum, til þess að spara peninga. Skólarnir eru hjarta hvers byggðarkjarna og þegar litlu skólarnir hverfa þá fer lífið úr samfélaginu. Tölfræðin segir okkur að samfélög sem fjárfesta í kennurum uppskera á öllum sviðum. Nemendur standa sig betur, jöfnuður eykst og velferð samfélaga verður meiri. Þetta snýst því ekki um hvort menntun megi kosta, heldur hversu mikið við erum tilbúin að fjárfesta til að tryggja bjarta framtíð fyrir börnin okkar. Við verðum að snúa af þeirri braut að líta á menntun sem kostnað í rekstri sveitarfélaga, menntun er fjárfesting fyrir framtíðina, fyrir börnin okkar og fyrir samfélagið allt. Höfundur er kennari og oddviti VG í Norðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Álfhildur Leifsdóttir Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Skóla- og menntamál Kennaraverkfall 2024 Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Menntakerfið er undirstaða samfélagsins en undanfarið hafa viðvörunarbjöllur hringt vegna stöðu þess á Íslandi. Skortur á kennurum, lág launakjör og vaxandi álag hafa grafið undan stoðum menntakerfisins hérlendis og ógna framtíð menntunar. Ýmsar töfralausnir hafa verið í umræðunni en það er eitt lykilatriði sem fer sjaldan hátt í þeirri umræðu: með því að greiða kennurum samkeppnishæf laun er hægt að fá menntaða kennara, sem hafa leitað í önnur störf, aftur til starfa í skólana. Laun kennara eru ekki aðeins kjaramál – þau eru jafnréttismál, byggðamál og grundvallarforsenda velgengni íslensks samfélags. Kjaradeila kennara, óvænt afskipti og sérfræðiþekking viðskiptaráðs hafa gert menntamál að mikilvægasta málefni þessara kosninga sem enginn er þó að ræða um, nema kannski örfáir kennarar sem ætla að flýja kennarastéttina fyrir starf á Alþingi Íslendinga. Það er óásættanlegt að menntun barna okkar fái ekki þá athygli sem hún á skilið í pólitískri umræðu og það er tímabært að boða breytingar í rekstri og viðhorfum. Ráða sveitarfélögin við verkefnið? Kennarar eru grunnstoð samfélagsins sem nauðsynlegt er að fjárfesta í. Á Íslandi bera sveitarfélög ábyrgð á rekstri grunnskólanna, að meðtöldum launum kennara. Stór hluti tekna sveitarfélaga fer í rekstur grunnskólanna og víða er fjárhagurinn þröngur. Það eru að verða 30 ár síðan rekstur grunnskólanna var fluttur frá ríkinu til sveitarfélaga. Kröfur til grunnskólanna um þjónustu hafa vaxið og þrátt fyrir góðan ásetning hefur reynslan sýnt að þetta fyrirkomulag gengur ekki upp. Fíllinn í umræðunni hefur verið sá að sveitarfélögin ráða ekki við kostnaðinn, sem leiðir til þess að kennarar fá ekki laun til jafns við sambærilega sérfræðinga á vinnumarkaði. Afleiðingarnar eru kennaraskortur og kerfi sem ógnar framtíð menntunar í landinu. Ríkið þarf að taka ábyrgð Til að tryggja sjálfbært skólakerfi þarf að endurskoða rekstur þess. Sem kennari tel ég að laun og kjör kennara eigi að vera á ábyrgð ríkisins fremur en sveitarfélaga. Ríkið hefur mun öflugri tekjustofna og getur dreift kostnaðinum á landsvísu á meðan sveitarfélög fá svigrúm til að einbeita sér að rekstri skóla, innviðum og stuðningi við nemendur, því slíkri þjónustu er ávallt betur sinnt af nærsamfélaginu. Með því að fjárfesta í menntun, bjóða upp á mannsæmandi kjör og aðstæður og beina sjónum að því að fá menntaða kennara aftur til starfa, getum við tryggt að íslenskt menntakerfi verði í fremstu röð. Menntun er ekki kostnaður; hún er fjárfesting sem borgar sig margfalt. Fyrsta skrefið að raunverulegum breytingum er að fjárfesta í kennurum, halda í þá sem enn starfa á gólfinu og fá kennara sem hafa horfið, aftur inn í skólana. Kennarar bera byrðarnar Kennarar fá ekki laun sem endurspegla menntun þeirra, ábyrgð og mikilvægi starfsins. Þetta hefur dregið úr aðdráttarafli kennarastarfsins og margir menntaðir kennarar hafa yfirgefið skólana. Skólakerfið glímir nú við alvarlegan kennaraskort, sem eykur álag á okkur sem eftir standa og hefur áhrif á gæði kennslunnar á sama tíma og kröfurnar aukast. Hlutfall ófaglærðra í kennslu hefur verið um 20% á síðustu árum sem þýðir að um einn af hverjum fimm á gólfinu er ekki með formlega kennaramenntun, sem getur haft áhrif á gæði kennslunnar og stuðning við nemendur. Engar vísbendingar eru um annað en að þetta hlutfall leiðbeinenda hækki að óbreyttu. Að ríkið stígi inn sem launagreiðandi kennara er líka jafnréttismál. Í jafnréttisparadísinni Íslandi er kvennastéttum enn haldið niðri í launum og kennarastéttin er þar engin undantekning. Í samanburði launa sem finna má á vef Hagstofunnar má sjá að laun kvenna á landsbyggðinni eru mun lægri en á höfuðborgarsvæðinu og munurinn hleypur á hundruðum þúsunda króna á ári. Þessi staða er að hluta skýrð af takmörkuðu atvinnuvali á landsbyggðinni, þar sem störf eins og kennsla og umönnun eru ráðandi, á meðan höfuðborgarsvæðið býður upp á fjölbreyttari atvinnumöguleika. Fjárfestum í börnunum okkar Í orðræðu um að íslenska skólakerfið sé með þeim dýrustu í heimi er ekki litið til þess að kostnaður skýrist meðal annars af skólaakstri í dreifðum sveitum þessa lands, misstórum skólum og því að skólahald byggist ekki á hagkvæmniútreikningum. Ég efa að nokkur vilji hverfa aftur til heimavistarskóla fyrir börn frá yngstu bekkjum, til þess að spara peninga. Skólarnir eru hjarta hvers byggðarkjarna og þegar litlu skólarnir hverfa þá fer lífið úr samfélaginu. Tölfræðin segir okkur að samfélög sem fjárfesta í kennurum uppskera á öllum sviðum. Nemendur standa sig betur, jöfnuður eykst og velferð samfélaga verður meiri. Þetta snýst því ekki um hvort menntun megi kosta, heldur hversu mikið við erum tilbúin að fjárfesta til að tryggja bjarta framtíð fyrir börnin okkar. Við verðum að snúa af þeirri braut að líta á menntun sem kostnað í rekstri sveitarfélaga, menntun er fjárfesting fyrir framtíðina, fyrir börnin okkar og fyrir samfélagið allt. Höfundur er kennari og oddviti VG í Norðvesturkjördæmi.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun