Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar 26. nóvember 2024 20:32 22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Leigumarkaður Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun