Sagnaarfur Biblíunnar – Umhverfisvernd og syndaflóð Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 28. nóvember 2024 09:31 Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson Skoðun Halldór 21.06.2025 Halldór Skoðun Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Sjá meira
Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar