Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir og Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifa 1. desember 2024 09:01 Leið kvenna inn í heimilisleysi er oftar en ekki afleiðing af ofbeldi í nánum samböndum. Erlendar rannsóknir sýna að 40-100% kvenna sem eru heimilislausar hafa búið við ofbeldi í nánum samböndum. [1] Rannsókn í Massachussetts í Bandaríkjunum sýndi að 92% heimilislausra kvenna hefðu orðið fyrir líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi. Ofbeldi er bæði fyrirboði og afleiðing heimilisleysis kvenna. Rannsóknir á lífi heimilislausra kvenna eru af skornum skammti, ekki síst hér á landi. Erlendar rannsóknir sýna að lífslíkur þeirra eru 42-43 ár, eða hátt í helmingi minni en annarra kynsystra þeirra. Þegar heimilislausar konur eru bornar saman við heimilislausa karla kemur í ljós að þær eru í mun meiri sjálfsvígsáhættu en þeir og þá er langt til jafnað þar sem heimilislaust fólk almennt er 35 sinnum líklegra til sjálfsvígs en þau sem ekki eru heimilislaus. [2] Þær eru líka í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi, bæði andlegu, líkamlegu og kynferðislegu, sem ýtir líka undir sjálfsvígshættu þeirra. Þá eru þær í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi ef þær glíma við alvarlegar geðrænar áskoranir. [3] Sjötta grein alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi kveður á um réttinn til lífs: Sérhver maður hefur meðfæddan rétt til lífs. Þennan rétt skal vernda með lögum. Engan mann má svipta lífi að geðþótta. Leilani Farha, sérstakur skýrslugjafi Sameinuðu þjóðanna um ásættanlegt húsnæði sem hluta af réttinum til viðunandi lífskjara og réttinum til að verða ekki fyrir mismunun að þessu leyti, fjallaði um réttinn til lífs, skv. 6. greininni, á fundi með mannréttindanefnd Sameinuðuþjóðanna í júlí 2016.[4] Þar bendir hún á samband réttarins til lífs og réttarins til húsnæðis og hversu þröngt rétturinn til lífs hefur verið skilgreindur innan stofnana Sþ og vöntun á því að horfa á réttinn til viðunandi húsnæðis í samhengi við réttinn til að lifa í friði, öryggi og með reisn. Farha telur nauðsynlegt að horfa til þess að heimilisleysi og óviðandi búsetuaðstæður hafi ekki verið ávörpuð sem mannréttindabrot sem áríðandi sé að bregðast við. Hún bendir á að þetta eigi ekki bara við í fátækum löndum, lífslíkur heimilislausra kvenna í Bretlandi eru t.d. 43 ár. GREVIO – Nefnd Evrópuráðsins um ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi – gaf út skýrslu sína árið 2022 um stöðuna hér á landi en nefndin hefur eftirlit með framkvæmd Istanbúl-samningsins - Samnings um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi. Þar segir að kerfi hérlendis séu ekki nægilega í stakk búin til að bregðast við ofbeldi gegn jaðarsettum hópum, svo sem konum af erlendum uppruna, konum með fötlun eða konum með vímuefnavanda. Þá er bent á að Konukot er ekki viðunandi úrræði fyrir þolendur ofbeldis en konur sem verða fyrir ofbeldi í nánum samböndum með virkan vímuefnavanda hafa ekki í önnur hús að vernda. Ákvæði 4. gr. 3. mgr. Istanbúl-samningsins um vernd þolenda krefst þess að öllum konum sem búa við eða eru í hættu á að verða fyrir ofbeldi sé veitt án nokkurrar mismununar. [5] Kynbundið ofbeldi á sér stað á skala þar sem kvenmorð eru lokastigið. Heimilislausar konur og konur með virkan vímuefnavanda búa við kerfislægt ofbeldi sem viðheldur kynbundnu ofbeldi í lífi þeirra með viðbragða- og úrræðaleysi. Kerfið er svo vanbúið að margar konur telja sig betur settar að fara aftur til ofbeldismanns þegar hitt valið er að vera heimilislaus. Þær þora heldur ekki að kæra þar sem þær fá enga vernd þegar kemur að eftirfylgni. Þá þurfa þær líka að lifa í stöðugum ótta þó svo að þær finni sér samastað. Staða þeirra kvenna sem eru með virkan vímuefnavanda og slæma reynslu af lögreglu er svo margfalt verri. Rétturinn til lífs er grundvöllur annarra mannréttinda og hann ber fortakslaust að virða. Í réttindum til lífs felst bann við því að taka líf og hins vegar skyldan til að vernda réttinn til lífs. Því er mikilvægt að til staðar sé þekking og úrræði til að vinna að því að uppræta ofbeldi áður en það kemst á síðari stig skalans. Allar konur eiga að búa að réttinum til lífs án ofbeldis. Líka þær konur sem kerfislægt ofbeldi hefur hrakið út á ysta jaðar samfélagsins. Kristín I. Pálsdóttir er talskona Rótarinnar og Halldóra R. Guðmundsdóttir er forstöðukona í Konukoti. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Heimildir: [1] Moss K, Singh P. 2015. Women Rough Sleepers in Europe: Homelessness and Victims of Domestic Abuse. Bristol University Press. [2]Sama heimild, bls. 46 [3]Anju Moni Rabha og Geet Bhuyan. 2024. Suicide Prevention in Homeless Individuals: Review of Current Evidence and Future Directions.Sjá: https://mentalhealthbulletin.org/suicide-prevention-in-homeless-individuals-review-of-current-evidence-and-future-directions/. [4]Sjá: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Housing/TB/HousingPresentation.pdf. [5] GREVIO’s (Baseline) Evaluation Report on legislative and other measures giving effect to the provisions of the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence (Istanbul Convention) ICELAND. 2020. https://rm.coe.int/grevio-inf-2022-26-eng-final-report-on-iceland/1680a8efae. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Málefni heimilislausra Heimilisofbeldi Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Leið kvenna inn í heimilisleysi er oftar en ekki afleiðing af ofbeldi í nánum samböndum. Erlendar rannsóknir sýna að 40-100% kvenna sem eru heimilislausar hafa búið við ofbeldi í nánum samböndum. [1] Rannsókn í Massachussetts í Bandaríkjunum sýndi að 92% heimilislausra kvenna hefðu orðið fyrir líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi. Ofbeldi er bæði fyrirboði og afleiðing heimilisleysis kvenna. Rannsóknir á lífi heimilislausra kvenna eru af skornum skammti, ekki síst hér á landi. Erlendar rannsóknir sýna að lífslíkur þeirra eru 42-43 ár, eða hátt í helmingi minni en annarra kynsystra þeirra. Þegar heimilislausar konur eru bornar saman við heimilislausa karla kemur í ljós að þær eru í mun meiri sjálfsvígsáhættu en þeir og þá er langt til jafnað þar sem heimilislaust fólk almennt er 35 sinnum líklegra til sjálfsvígs en þau sem ekki eru heimilislaus. [2] Þær eru líka í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi, bæði andlegu, líkamlegu og kynferðislegu, sem ýtir líka undir sjálfsvígshættu þeirra. Þá eru þær í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi ef þær glíma við alvarlegar geðrænar áskoranir. [3] Sjötta grein alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi kveður á um réttinn til lífs: Sérhver maður hefur meðfæddan rétt til lífs. Þennan rétt skal vernda með lögum. Engan mann má svipta lífi að geðþótta. Leilani Farha, sérstakur skýrslugjafi Sameinuðu þjóðanna um ásættanlegt húsnæði sem hluta af réttinum til viðunandi lífskjara og réttinum til að verða ekki fyrir mismunun að þessu leyti, fjallaði um réttinn til lífs, skv. 6. greininni, á fundi með mannréttindanefnd Sameinuðuþjóðanna í júlí 2016.[4] Þar bendir hún á samband réttarins til lífs og réttarins til húsnæðis og hversu þröngt rétturinn til lífs hefur verið skilgreindur innan stofnana Sþ og vöntun á því að horfa á réttinn til viðunandi húsnæðis í samhengi við réttinn til að lifa í friði, öryggi og með reisn. Farha telur nauðsynlegt að horfa til þess að heimilisleysi og óviðandi búsetuaðstæður hafi ekki verið ávörpuð sem mannréttindabrot sem áríðandi sé að bregðast við. Hún bendir á að þetta eigi ekki bara við í fátækum löndum, lífslíkur heimilislausra kvenna í Bretlandi eru t.d. 43 ár. GREVIO – Nefnd Evrópuráðsins um ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi – gaf út skýrslu sína árið 2022 um stöðuna hér á landi en nefndin hefur eftirlit með framkvæmd Istanbúl-samningsins - Samnings um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi. Þar segir að kerfi hérlendis séu ekki nægilega í stakk búin til að bregðast við ofbeldi gegn jaðarsettum hópum, svo sem konum af erlendum uppruna, konum með fötlun eða konum með vímuefnavanda. Þá er bent á að Konukot er ekki viðunandi úrræði fyrir þolendur ofbeldis en konur sem verða fyrir ofbeldi í nánum samböndum með virkan vímuefnavanda hafa ekki í önnur hús að vernda. Ákvæði 4. gr. 3. mgr. Istanbúl-samningsins um vernd þolenda krefst þess að öllum konum sem búa við eða eru í hættu á að verða fyrir ofbeldi sé veitt án nokkurrar mismununar. [5] Kynbundið ofbeldi á sér stað á skala þar sem kvenmorð eru lokastigið. Heimilislausar konur og konur með virkan vímuefnavanda búa við kerfislægt ofbeldi sem viðheldur kynbundnu ofbeldi í lífi þeirra með viðbragða- og úrræðaleysi. Kerfið er svo vanbúið að margar konur telja sig betur settar að fara aftur til ofbeldismanns þegar hitt valið er að vera heimilislaus. Þær þora heldur ekki að kæra þar sem þær fá enga vernd þegar kemur að eftirfylgni. Þá þurfa þær líka að lifa í stöðugum ótta þó svo að þær finni sér samastað. Staða þeirra kvenna sem eru með virkan vímuefnavanda og slæma reynslu af lögreglu er svo margfalt verri. Rétturinn til lífs er grundvöllur annarra mannréttinda og hann ber fortakslaust að virða. Í réttindum til lífs felst bann við því að taka líf og hins vegar skyldan til að vernda réttinn til lífs. Því er mikilvægt að til staðar sé þekking og úrræði til að vinna að því að uppræta ofbeldi áður en það kemst á síðari stig skalans. Allar konur eiga að búa að réttinum til lífs án ofbeldis. Líka þær konur sem kerfislægt ofbeldi hefur hrakið út á ysta jaðar samfélagsins. Kristín I. Pálsdóttir er talskona Rótarinnar og Halldóra R. Guðmundsdóttir er forstöðukona í Konukoti. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Heimildir: [1] Moss K, Singh P. 2015. Women Rough Sleepers in Europe: Homelessness and Victims of Domestic Abuse. Bristol University Press. [2]Sama heimild, bls. 46 [3]Anju Moni Rabha og Geet Bhuyan. 2024. Suicide Prevention in Homeless Individuals: Review of Current Evidence and Future Directions.Sjá: https://mentalhealthbulletin.org/suicide-prevention-in-homeless-individuals-review-of-current-evidence-and-future-directions/. [4]Sjá: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Housing/TB/HousingPresentation.pdf. [5] GREVIO’s (Baseline) Evaluation Report on legislative and other measures giving effect to the provisions of the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence (Istanbul Convention) ICELAND. 2020. https://rm.coe.int/grevio-inf-2022-26-eng-final-report-on-iceland/1680a8efae.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun