Sósíal­istar hefðu ekki komist inn í Noregi og Sví­þjóð

„Já, nú er ég búinn að reikna þetta allt saman,“ segir Ólafur sem er hvergi nærri búinn að fá leið á kosningum og öllu sem þeim viðkemur eftir að hafa staðið vaktina ásamt Boga Ágústssyni á kosninganótt fyrir Ríkisútvarpið sjónvarp.

„Þú vildir tala um dauð atkvæði. Það sem ég get sagt þér er að ...

þau eru 22.064 sem eru 10,3 prósent af gildum atkvæðum. Þetta er það næstmesta af dauðum atkvæðum sem verið hefur á Íslandi. 

Árið 2013 voru 12 prósent dauð og það er Íslandsmet,“ segir Ólafur.

Silfurverðlaun í dauðum atkvæðum

Venjulega hafa dauð atkvæði verið á bilinu 1-2 prósent og svo 5-6 sem eru efri mörkin. Að sögn Ólafs hefur þetta oftast verið á því bilinu og menn ekki talið það sérstakt vandamál hingað til.

Nú hins vegar kvarta einkum þeir sem eru innan Sósíalistaflokksins, sem og Pírata og Vinstri grænna en enginn þessara flokka náði inn á þing. Gunnar Smári Egilsson reiknimeistari Sósíalistaflokksins hefur lýst því yfir á Samstöðinni að við þetta sé vart búandi, en þetta sé kerfið og það þurfi að finna ráð við því.

Haukur Arnþórsson stjórnsýslufræðingur hefur bent á lausn sem gæti verið einskonar kosningabandalag, sem er að mismunandi flokkar sem eru í meginatriðum með sömu lífssýn, myndi kosningabandalag og bjóði þá fram undir sama bókstafnum sem gæti veirð V, VV og VVV.

Þröskuldurinn með því hæsta sem þekkist

Ólafur segir það alveg rétt, og að lýðræðissinnum þyki það vandamál þegar yfir 20 þúsund atkvæði falli dauð. Einn af hverjum tíu kjósendum fái ekki þingmann

„Og það finnst líka ýmsum vandamál að tæplega 20 þúsund kjósendur, sem við vitum frá kosningarannsóknum að hafa mjög líkar skoðanir – bæði á þessum hægri/vinstri ás sem við höfum notað og því sem við höfum kallað menningarás – séu vinstri sinnaðir. 

Það er að segja, þeir eru félagslega frjálslyndir eða „woke“, ef þú vilt frekar nota það orð. Aðalmálið er að þar eru kjósendur þessara þriggja flokka mjög á svipuðum slóðum. Þarna erum við með 20 þúsund kjósendur sem eru svipaðrar skoðunar þó þá greini á um ýmislegt. Núna fær þessi skoðanahópur níu komma þrjú prósent kjósenda en engan fulltrúa á þinginu.“

Ólafur segir menn víða um lönd með þröskuld.

„En okkar þröskuldur er með því hæsta sem gerist í þróuðum lýðræðisríkjum. Fimm prósenta þröskuldur er notaður í Þýskalandi. Í Noregi og Svíþjóð er þröskuldurinn fjögur prósent. Miðað við hann hefðu Sósíalistar samt ekki komist inn þar.“

Sósíalistar náðu ekki fjórum prósentum

Nú? Nei, segir Ólafur því þó menn hafi eðlilega talað um að Sósíalistaflokkurinn hefði komist inn því þeir eru með fjögur prósent, það sé sú tala sem hefur verið á lofti í fjölmiðlum, þá er þar um námundun að ræða.

„Þeir fengu 3,97 prósent. Og það dugar ekki. Og fyrir því eru dómafordæmi,“ segir Ólafur og rekur að árið 2013 þá kom fram í skýrslum hagstofunnar og í niðurstöðum kosninga, að Lýðræðisvaktin hans Þorvaldar Gylfasonar hefði fengið 2,5 prósent í kosningum.

„Það skiptir máli því ef flokkur nær því á hann rétt á ákveðnum stuðningi frá ríkinu. Hins vegar úrskurðaði landskjörstjórn að þeir ættu ekki að fá styrk vegna þess að þeir hefðu ekki náð 2,5 prósentum, þeir hefðu verið örlítið undir 2,5 prósent þó námundað hefði verið í það. 

Þá dygði það ekki. 2,5 prósent þýddi að þú yrðir að fá það en ekki 2,49999 endalaust. Dómurinn féll á þá leið að þegar þú setur 2,5 prósent þröskuld þá þarftu að fá það. Sem til einföldunar er stundum námundað.“

Hefðu komist inn í Danmörku

Ólafur hlær og segir sem sagt að fyrir liggi dómur um þetta efni, sá eini sem fjallar um aukastafi og námundun.

Sé hins vegar sjónum beint til Danmerkur, þá er þröskuldurinn þar 2 prósent.

„Í danska kerfinu hefði Sósíalistaflokkurinn, Píratar og VG öll komist inn á þing. En Lýðræðisflokkurinn hefði ekki komist inn í Danmörku, hann var bara með eitt prósent og Ábyrg framtíð ekki heldur með sín 42 atkvæði. Sem er ekki Íslandsmet, það er Húmanistaflokkurinn 2016, sem fékk 34.“

Lægsti þröskuldur í heimi er í Hollandi en þar er hann 0,67 prósent. Sem er reiknað þannig að það eru 150 þingmenn og sætum úthlutað um landið allt. Til að fá inn þingmann þar þarftu 1 á móti 150 til að ná inn þingmanni og það eru 0,67.

„Menn segja kannski að tvö prósent þröskuldurinn sé ávísun á endalausan fjölda á þinginu. Auðvitað eykur það líkurnar en reyndin í Danmörku alveg eins og í Noregi og Svíþjóð hefur fjöldi flokka yfirleitt verið átta, níu eða tíu.“

Hvernig má sjá við kerfinu?

Ólafur segir að á síðasta þingi hafi verið átta flokkar og litlu munað að níundi flokkurinn kæmist inn. En miðað við þessi kerfi er það eðlilegt hvort sem mönnum líkar það betur eða verr. Átta til tólf flokkar er veruleiki sem nágrönnum okkar hefur gengið prýðilega að lifa með.

Varðandi þann möguleika sem Haukur Arnþórsson fitjar uppá, með að flokkar geti tekið sig saman og boðið undir sama staf, segir Ólafur það alveg möguleika.

„Ég kann ekki alveg tækniatriðin en það væri örugglega hægt að mynda slíkt kosningabandalag. Að bjóða fram eins og athafnamaðurinn Bolli í 17 vildi gera þegar hann vildi fá leyfi til að nota DD.“

Ólafur rekur að þetta hefur verið gert á Íslandi 1983 þegar Ingólfur Guðnason, sem datt út af lista Framsóknarflokksins fékk að bjóða fram undir merkjum BB.

„En Sjálfstæðismennirnir Eggert Haukdal, Jón G. Sólnes og Sigurlaug Bjarnadóttir, sennilega árið 1979; allir þessir vildu bjóða fram DD-lista en flokkurinn hafnaði því.“

Það verður að vera agi í hernum

Flokkurinn getur sem sagt leyft eða hafnað því hvort fleiri en einn eru að sigla undir sama fánanum.

„Hvort það sé xD, xDD og xDDD. Ef þessir þrír flokkar sem ekki náðu inn hefðu myndað kosningabandalag hefðu þau getað boðið fram undir V-, VV- og VVV-lista. Kosturinn við að bjóða fram svona eru öll þessi atkvæði talin saman þegar jöfnunarsætunum er úthlutað.“

Ólafur útskýrir að þegar Sjálfstæðisflokkurinn neitaði sínum mönnum um þetta vegist á tvö sjónarmið.

„Í fyrra lagi, flokkurinn græðir á því við úthlutun jöfnunarlista að leyfa DD-lista. En af hverju vilja þeir ekki leyfa það? Jú, þeir eru hræddir um að það skapi klofning í flokkunum, orsaki agaleysi og mikilvægara sé að hafa sæmilegan aga á sínu liði fremur en að tapa fáeinum atkvæðum, það er þeirra kalkjúlasjón.“

Vúdú-fræði

Í kosningunum núna voru þingmenn að detta inn og út allt fram undir hádegi næsta dags. Framsóknarmaðurinn Sigurður Ingi Jóhannsson datt óvænt inn og Framsóknarmaðurinn Willum Þór Þórsson út. Og síðasti þingmaðurinn inn var aldursforsetinn Jónína Björk Óskarsdóttir fyrir Flokk fólksins. Fólk skilur þetta ekki og talar um vúdúfræði?

„Þessi hringekja er óhjákvæmileg í núverandi kerfi en það stafar fyrst og fremst af því að jöfnunarsætin eru bundin við tiltekin kjördæmi,“ segir Ólafur og rekur að eitt verði að lenda norðvestur kjördæmi, tvö verði að lenda í Kraganum og önnur tvö í Reykjavíkurkjördæmunum…

„Ef við værum ekki með þetta skilyrði, þeir sem eru með flest atkvæði á bak við sig inni í hverjum flokki að þeir verði jöfnunarmenn flokksins sama hvaðan þeir koma værum við laus við þessa hringekju. Talið er að það verði tryggja að einhver jöfnunarsæti lendi í landsbyggðarkjördæmunum, sem eru með of marga þingmenn hvort sem er. Einfalt væri að losna við þessa hringekju ef þessi landsbyggðarsjónarmið væru ekki til staðar.“

Ég tel að þessi sjónarmið séu rót víðtækrar undirliggjandi spillingar á Íslandi, að Alþingi sé sjoppan þar sem góssinu er skipt og hagur heildarinnar sé þar með fyrir borð borinn?

„Jú, margir telja það rétt þó ég vilji ekki kveða upp úr um það. En það er óheppilegt þetta misvægi atkvæða,“ segir Ólafur Þ. Harðarson prófessor emerítus.