Frá rafvæðingu til vitvæðingar – framfaraöldin sem ruddi brautina til farsællar framtíðar Árni Sigurðsson skrifar 15. janúar 2025 09:03 Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Sjá meira
Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar