Skjánotkun foreldra - tímarnir breytast og tengslin með? Stefán Þorri Helgason skrifar 19. febrúar 2025 18:03 Ég hef lengi velt því fyrir mér hvernig það hafi verið að ala upp barn fyrir tíð skjátækja. Ég gerist ekki svo einfaldur að halda því fram að grasið hafi verið mikið grænna á þeim tíma því eflaust voru áskoranir foreldra/forráðamanna flóknar. Fjórða iðnbyltingin hófst í kringum 2011, þar sem að tæknin byrjaði að ryðja sér til rúms og með þeim framförum fóru hlutirnir að breytast ansi hratt. Tæknin náði yfir flest, ef ekki öll svið samfélagsins og voru áhrifin eftir því. Ein umræða er hefur komið upp við þá þróun er áhrif skjánotkunar á ungmenni. Sú umræða er af hinu góða en það virðist eins hin hliðin af þeirri umræðu hafi gleymst, skjánotkun foreldra/forráðamanna. Það er erfitt að ímynda sér lífið án þessara tækja í dag þar sem þau eru orðin svo stór partur af okkar daglega lífi. Með þessum tækjum fylgir þó ábyrgð og hafa rannsóknir sýnt að óhófleg skjánotkun foreldra/forráðamanna getur haft neikvæð áhrif á tengslamyndun foreldra/forráðamanna og barna. Mig langar því að fjalla lítillega um hvað rannsóknir á sviðinu hafa sýnt og greina frá gagnlegum aðferðum til að leysa fyrrnefndar áskoranir sem stuðla að bættum samskiptum innan fjölskyldna. Breytt samfélag, áskoranir og afleiðingar Líkt og ég tók fram er ég sannfærður um að aðstæður foreldra/forráðamanna fyrir tíð snjalltækja hafi ekki síður verið flóknar. Það hafa hins vegar orðið hraðar samfélagslegar breytingar með tilkomu snjalltækja þar sem samskipti og upplýsingaflæði hefur aukist til muna. Af þeim ástæðum er ekkert óeðlilegt að finna sig knúinn til að taka upp símann til að taka á móti símtölum, svara skilaboðum og/eða tölvupóstum eða til að fá hvíld frá raunveruleikanum. Það sem skiptir máli er staður og stund fyrir slíkar athafnir, því rangar tímasetningar geta orðið til þess að við missum af dýrmætum augnablikum með börnum okkar. Að auki hafa rannsóknir sýnt að þegar foreldrar/forráðamenn eru of uppteknir fyrir framan skjáinn getur það leitt til þess að þeir hafa minni næmi fyrir áreitum umhverfisins og bregðast því ekki jafn skjótt við þörfum barnsins þegar svo ber undir. Erlendar rannsóknir á þessu sviði hafa því komið með hugtakið „technoference“, sem getur hugsanlega verið þýtt sem tæknitruflun. Niðurstöður hafa leitt í ljós að ítrekuð truflun af völdum snjalltækja geti haft langtímaáhrif á þroska barns þar sem það þarf að leita annara leiða til að upplifa tengslin og/eða samskiptin örugg við fólkið sitt. Að auki eru þau börn sem upplifa fjarveru foreldra/forráðamanna vegna tæknitruflunar í aukinni hættu á að upplifa kvíða- og depurðar einkenni, erfiðleika með tengjast öðu fólki, stjórna eigin tilfinningum og hegðun. Snjalltæki, úlfur í sauðargæru? Það má sannarlega segja að snjalltæki geta verið bæði blessun og bölvun. Ávinningurinn felst í margvíslegum tækifærum, frekara aðgengi að upplýsingum og þægindum í daglegu lífi. Gallinn er hins vegar sá að, þessi tæki hafa einnig dregið okkur í burtu frá því sem mestu skiptir, tengslunum við fólkið okkar. Auðvitað eigum við öll okkar daga og á þeim nótum er mikilvægt að minna á að foreldrar/forráðamenn eru sannarlega ekki að beita neinn ofbeldi ef þeir nota símann sinn of mikið. Það sem mestu máli skiptir er að gera sér grein fyrir áhrifunum, því með slíka vitneskju er hægt að leita leiða til að aðlaga tækni þessa að þörfum allra án þess að það hafi neikvæð áhrif á samskiptin. Tengsl foreldra og barna Það má segja að fyrsta fyrirmynd í lífi barns er foreldri/ar og/eða forráðamaður/menn þess. Tengslamyndunin sem á sér stað á fyrstu æviárunum hefur áhrif á hvernig barn þróar sjálfsmynd sína. Á meðan barn finnur fyrir viðveru foreldri síns skapast tækifæri fyrir það til að taka fyrstu skrefin inn í hið óþekkta og hafa því slíkar aðstæður einnig áhrif á það hvernig seigla barnsins þróast samhliða. Þrátt fyrir að hér sé verið að ræða um fyrstu æviárin á þetta ekki síður við um eldri börn, því þau þurfa einnig á stuðningi foreldra/forráðamanna sinna að halda í krefjandi aðstæðum. Á tímum tækniframfara hefur það reynst mörgum foreldrum/forráðamönnum erfið þraut að viðhafa þeirri orku sem þarf til að vera fullkomlega viðstatt á öllum stundum. Þá er gott að minna sig á að engin er fullkomin og dagsformið mismunandi. Það er staður og stund fyrir allt og litlu augnablikin sem skipta mestu máli; þegar þú hlustar á barnið þitt segja frá deginum, þegar þið deilið saman góðri og/eða erfiðri reynslu eða eigið samtöl um lífið og tilveruna. Nokkrar leiðir til að bæta tengslin og gera snjalltækin í fjölskylduvænni Svo það sé tekið fram, þá eru snjalltæki ekki slæm í sjálfu sér heldur er það óhófleg notkun snjalltækja sem getur haft í för með sér neikvæð áhrif. Lykilatriðið hér er jafnvægið. Hér eru nokkur ráð til að hjálpa foreldrum/forráðamönnum að takast á við fyrrnefndar áskoranirnar, sem og að byggja upp sterkari tengsl við börnin. 1. Staður og stund Þetta snýst allt um jafnvægið og er því staður og stund fyrir allt saman. Gott væri að taka fjölskyldufund og ákveða hvenær snjalltæki eru í boði og hvenær ekki, þar sem allir í fjölskyldunni leggja tækin til hliðar. Þetta gæti til dæmis verið frá og með kvöldmatnum þar til börnin fara að sofa, því sá tími getur verið dýrmætur í að byggja upp tengsl og skapa öruggt umhverfi fyrir börnin. 2. Veittu barninu þínu athygli Þegar þú ert með barninu þínu, reyndu eftir fremsta megni að einbeita þér að þeirri samverustund. Gott er að leggja símann frá sér á ákveðnum stað innan heimilisins, þar sem það getur reynst auðveldara að sleppa því að fara í símann en að slíta sig frá honum. Þegar barnið þitt óskar eftir athygli, reyndu að taka eftir og bregðast við. Það sýnir barninu að það skiptir máli og að þú ert til staðar fyrir það. 3. Láttu tæknina vinna með þér, ekki gegn þér. Tæknin er ekki neikvæð í sjálfu sér. Hún getur verið gagnleg í að styrkja samskipti foreldra og barna. Hægt er að spila leiki eða horfa á myndir og/eða myndbönd saman. Það sem skiptir máli er að tæknin sé notuð sem tæki til að efla tengsl, ekki sem leið til að trufla þau. 4. Taktu þér tíma fyrir sjálfan þig Ef þú hefur átt erfiðan dag, leyfðu þér að eiga erfiðan dag. Reyndu að gefa þér tíma til að slaka á, hvort sem þú gerir það með því að fara í göngutúr, fara á æfingu, taka hugleiðslu, fara í vinahitting eða að sitja með kaffibolla í rólegheitum. 5. Upplýstu barnið um áhrif snjalltækja Upplýstu barnið þitt hvers vegna það er mikilvægt að takmarka skjánotkun. Útskýrðu hvernig tæknin getur verið gagnleg ef hún er notuð rétt en einnig hvernig hún getur truflað samskipti og tengsl ef hún er notuð óhóflega mikið. Það breytir samhenginu og því auðveldara fyrir barnið að skilja forsendur foreldri/forráðamanns. 6. Settu barnið í fyrsta sæti Þegar þú kýst að leggja símann frá þér og einbeita þér að barninu ertu að sýna að það skipti þig máli. Þetta hjálpar barninu að finna fyrir öryggi og nánd, sem er grundvöllur allra góðra tengsla. Að lokum Tilkoma snjalltækja hefur haft víðtæk samfélagsleg áhrif og sú þróun hefur breytt samskiptum foreldra og barna. Þróun þessi hefur gert mörgum foreldrum erfitt að halda jafnvægi milli skjánotkunar og tengsla. Rannsóknir sýna að tæknitruflun getur dregið úr samskiptum og haft áhrif á þroska barns en að því sögðu er hægt að snúa þróuninni við. Þó að það sé áskorun að draga úr skjánotkun eftir amstur dagsins, er það mögulegt með einföldum skrefum: Skapa reglur um skjátíma, vera meðvituð um eigin notkun og nota tæknina með barninu þegar svo ber undir. Það getur engin búist við því að verða fullkomin í þessum efnum en það er ferðalagið þangað sem raunverulegu máli skiptir. Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu Kvíðameðferðarstöðinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Samfélagsmiðlar Stefán Þorri Helgason Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Ég hef lengi velt því fyrir mér hvernig það hafi verið að ala upp barn fyrir tíð skjátækja. Ég gerist ekki svo einfaldur að halda því fram að grasið hafi verið mikið grænna á þeim tíma því eflaust voru áskoranir foreldra/forráðamanna flóknar. Fjórða iðnbyltingin hófst í kringum 2011, þar sem að tæknin byrjaði að ryðja sér til rúms og með þeim framförum fóru hlutirnir að breytast ansi hratt. Tæknin náði yfir flest, ef ekki öll svið samfélagsins og voru áhrifin eftir því. Ein umræða er hefur komið upp við þá þróun er áhrif skjánotkunar á ungmenni. Sú umræða er af hinu góða en það virðist eins hin hliðin af þeirri umræðu hafi gleymst, skjánotkun foreldra/forráðamanna. Það er erfitt að ímynda sér lífið án þessara tækja í dag þar sem þau eru orðin svo stór partur af okkar daglega lífi. Með þessum tækjum fylgir þó ábyrgð og hafa rannsóknir sýnt að óhófleg skjánotkun foreldra/forráðamanna getur haft neikvæð áhrif á tengslamyndun foreldra/forráðamanna og barna. Mig langar því að fjalla lítillega um hvað rannsóknir á sviðinu hafa sýnt og greina frá gagnlegum aðferðum til að leysa fyrrnefndar áskoranir sem stuðla að bættum samskiptum innan fjölskyldna. Breytt samfélag, áskoranir og afleiðingar Líkt og ég tók fram er ég sannfærður um að aðstæður foreldra/forráðamanna fyrir tíð snjalltækja hafi ekki síður verið flóknar. Það hafa hins vegar orðið hraðar samfélagslegar breytingar með tilkomu snjalltækja þar sem samskipti og upplýsingaflæði hefur aukist til muna. Af þeim ástæðum er ekkert óeðlilegt að finna sig knúinn til að taka upp símann til að taka á móti símtölum, svara skilaboðum og/eða tölvupóstum eða til að fá hvíld frá raunveruleikanum. Það sem skiptir máli er staður og stund fyrir slíkar athafnir, því rangar tímasetningar geta orðið til þess að við missum af dýrmætum augnablikum með börnum okkar. Að auki hafa rannsóknir sýnt að þegar foreldrar/forráðamenn eru of uppteknir fyrir framan skjáinn getur það leitt til þess að þeir hafa minni næmi fyrir áreitum umhverfisins og bregðast því ekki jafn skjótt við þörfum barnsins þegar svo ber undir. Erlendar rannsóknir á þessu sviði hafa því komið með hugtakið „technoference“, sem getur hugsanlega verið þýtt sem tæknitruflun. Niðurstöður hafa leitt í ljós að ítrekuð truflun af völdum snjalltækja geti haft langtímaáhrif á þroska barns þar sem það þarf að leita annara leiða til að upplifa tengslin og/eða samskiptin örugg við fólkið sitt. Að auki eru þau börn sem upplifa fjarveru foreldra/forráðamanna vegna tæknitruflunar í aukinni hættu á að upplifa kvíða- og depurðar einkenni, erfiðleika með tengjast öðu fólki, stjórna eigin tilfinningum og hegðun. Snjalltæki, úlfur í sauðargæru? Það má sannarlega segja að snjalltæki geta verið bæði blessun og bölvun. Ávinningurinn felst í margvíslegum tækifærum, frekara aðgengi að upplýsingum og þægindum í daglegu lífi. Gallinn er hins vegar sá að, þessi tæki hafa einnig dregið okkur í burtu frá því sem mestu skiptir, tengslunum við fólkið okkar. Auðvitað eigum við öll okkar daga og á þeim nótum er mikilvægt að minna á að foreldrar/forráðamenn eru sannarlega ekki að beita neinn ofbeldi ef þeir nota símann sinn of mikið. Það sem mestu máli skiptir er að gera sér grein fyrir áhrifunum, því með slíka vitneskju er hægt að leita leiða til að aðlaga tækni þessa að þörfum allra án þess að það hafi neikvæð áhrif á samskiptin. Tengsl foreldra og barna Það má segja að fyrsta fyrirmynd í lífi barns er foreldri/ar og/eða forráðamaður/menn þess. Tengslamyndunin sem á sér stað á fyrstu æviárunum hefur áhrif á hvernig barn þróar sjálfsmynd sína. Á meðan barn finnur fyrir viðveru foreldri síns skapast tækifæri fyrir það til að taka fyrstu skrefin inn í hið óþekkta og hafa því slíkar aðstæður einnig áhrif á það hvernig seigla barnsins þróast samhliða. Þrátt fyrir að hér sé verið að ræða um fyrstu æviárin á þetta ekki síður við um eldri börn, því þau þurfa einnig á stuðningi foreldra/forráðamanna sinna að halda í krefjandi aðstæðum. Á tímum tækniframfara hefur það reynst mörgum foreldrum/forráðamönnum erfið þraut að viðhafa þeirri orku sem þarf til að vera fullkomlega viðstatt á öllum stundum. Þá er gott að minna sig á að engin er fullkomin og dagsformið mismunandi. Það er staður og stund fyrir allt og litlu augnablikin sem skipta mestu máli; þegar þú hlustar á barnið þitt segja frá deginum, þegar þið deilið saman góðri og/eða erfiðri reynslu eða eigið samtöl um lífið og tilveruna. Nokkrar leiðir til að bæta tengslin og gera snjalltækin í fjölskylduvænni Svo það sé tekið fram, þá eru snjalltæki ekki slæm í sjálfu sér heldur er það óhófleg notkun snjalltækja sem getur haft í för með sér neikvæð áhrif. Lykilatriðið hér er jafnvægið. Hér eru nokkur ráð til að hjálpa foreldrum/forráðamönnum að takast á við fyrrnefndar áskoranirnar, sem og að byggja upp sterkari tengsl við börnin. 1. Staður og stund Þetta snýst allt um jafnvægið og er því staður og stund fyrir allt saman. Gott væri að taka fjölskyldufund og ákveða hvenær snjalltæki eru í boði og hvenær ekki, þar sem allir í fjölskyldunni leggja tækin til hliðar. Þetta gæti til dæmis verið frá og með kvöldmatnum þar til börnin fara að sofa, því sá tími getur verið dýrmætur í að byggja upp tengsl og skapa öruggt umhverfi fyrir börnin. 2. Veittu barninu þínu athygli Þegar þú ert með barninu þínu, reyndu eftir fremsta megni að einbeita þér að þeirri samverustund. Gott er að leggja símann frá sér á ákveðnum stað innan heimilisins, þar sem það getur reynst auðveldara að sleppa því að fara í símann en að slíta sig frá honum. Þegar barnið þitt óskar eftir athygli, reyndu að taka eftir og bregðast við. Það sýnir barninu að það skiptir máli og að þú ert til staðar fyrir það. 3. Láttu tæknina vinna með þér, ekki gegn þér. Tæknin er ekki neikvæð í sjálfu sér. Hún getur verið gagnleg í að styrkja samskipti foreldra og barna. Hægt er að spila leiki eða horfa á myndir og/eða myndbönd saman. Það sem skiptir máli er að tæknin sé notuð sem tæki til að efla tengsl, ekki sem leið til að trufla þau. 4. Taktu þér tíma fyrir sjálfan þig Ef þú hefur átt erfiðan dag, leyfðu þér að eiga erfiðan dag. Reyndu að gefa þér tíma til að slaka á, hvort sem þú gerir það með því að fara í göngutúr, fara á æfingu, taka hugleiðslu, fara í vinahitting eða að sitja með kaffibolla í rólegheitum. 5. Upplýstu barnið um áhrif snjalltækja Upplýstu barnið þitt hvers vegna það er mikilvægt að takmarka skjánotkun. Útskýrðu hvernig tæknin getur verið gagnleg ef hún er notuð rétt en einnig hvernig hún getur truflað samskipti og tengsl ef hún er notuð óhóflega mikið. Það breytir samhenginu og því auðveldara fyrir barnið að skilja forsendur foreldri/forráðamanns. 6. Settu barnið í fyrsta sæti Þegar þú kýst að leggja símann frá þér og einbeita þér að barninu ertu að sýna að það skipti þig máli. Þetta hjálpar barninu að finna fyrir öryggi og nánd, sem er grundvöllur allra góðra tengsla. Að lokum Tilkoma snjalltækja hefur haft víðtæk samfélagsleg áhrif og sú þróun hefur breytt samskiptum foreldra og barna. Þróun þessi hefur gert mörgum foreldrum erfitt að halda jafnvægi milli skjánotkunar og tengsla. Rannsóknir sýna að tæknitruflun getur dregið úr samskiptum og haft áhrif á þroska barns en að því sögðu er hægt að snúa þróuninni við. Þó að það sé áskorun að draga úr skjánotkun eftir amstur dagsins, er það mögulegt með einföldum skrefum: Skapa reglur um skjátíma, vera meðvituð um eigin notkun og nota tæknina með barninu þegar svo ber undir. Það getur engin búist við því að verða fullkomin í þessum efnum en það er ferðalagið þangað sem raunverulegu máli skiptir. Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu Kvíðameðferðarstöðinni.
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar