Varað við svörtum eld­húsáhöldum

Eldamennska með plastáhöldum er hættulegur leikur þar sem að við hitun aukast líkur á að plastagnir og eiturefni sleppi og blandist við það sem snarkar á pönnunni. Hættan er enn meiri þegar eldhúsáhöldin eru úr svörtu plasti. Í nýlegri umfjöllun Wirecutter um málið er lagt til að henda svarta plastinu úr eldhúsinu. 

Leikföng úr svörtu plasti, plastílát undir „take away-mat“, eldhúsáhöld og ílát undir kjöt í matvörubúðum geta mögulega verið að smita út frá sér þar sem þau geta innihaldið hátt hlutfall eldtefjandi efna.

Sum eldtefjandi efni hafa þegar verið bönnuð þar sem þau eru talin auka líkur á því að fólk látist af völdum krabbameins. Einnig hafa fundist tengsl á milli þeirra og áhrifa á innkirtlastarfssemi, skjaldkirtil, þroska barna og taugakerfi þeirra, á æxlunarfæri og ónæmiskerfi.

Rannsóknir hafa þó leitt í ljós að þessi bönnuðu, eldtefjandi efni eru enn að finnast í vörum sem notuð eru til meðhöndlunar og varðveislu matvæla og vakti það rannsakendur til umhugsunar.

Eldtefjandi efni í endurvinnslu

Árið 2018 birti Andrew Turner, lífefnafræðingur við háskólann í Plymouth eina af fyrstu greinunum sem gáfu til kynna að vörur úr svörtu plasti væru mögulega búnar til úr endurunnum raftækjum. Vísbendingin sem vakti grunsemdir var hátt hlutfall eldtefjandi efna í svörtu plasti. Þá fundust efni sem notuð eru til að koma í veg fyrir að kvikni í sjónvörpum og tölvum.

Það virðist vera að flokkun og endurvinnsla á plasti úr slíkum tækjum hafi haft þær afleiðingar að eldtefjandi efni hafi blandast við vörur sem notaðar eru af neytendum við matargerð, í ílátum undir matvöru og svo í leikföngum barna. Ástæðan er talin vera mistök í flokkun raftækja sem hafi blandast við endurunnið plast ætlað til notkunar við geymslu og meðhöndlum matvæla, framleiðslu leikfanga og annars sem ekki á að innihalda slík eiturefni.

Þegar plast er endurunnið kemur það út frekar ljótt á litinn og því er plastið litað til að vera meira aðlaðandi fyrir augað. Vandamálið hefst þegar þessar lituðu vörur koma aftur í endurvinnslu. Svarta litnum tekst að komast fram hjá ljósskynjara sem notaður er til að flokka ólíkar plasttegundir.

Framleiðendur eru farnir að nota annars konar svartan lit sem hægt er að greina í endurvinnslu en því miður er það svo að svart plast sem inniheldur þessi eiturefni eru enn í umferð.

Rótin er mun stærra vandamál

Rannsókn á magni eldtefjandi efna birtist í vísindatímaritinu Chemosphere í október síðastliðnum þar sem kom fram að magn innihalds eldtefjandi efna í eldhúsáhöldum væri nálægt hættumörkum.

Síðar kom þó fram að þau sem að rannsókninni stóðu höfðu misreiknað magnið sem talið var mjög hættulegt í fyrri útgáfu rannsóknar og er hættan því minni en áður var talið. 

Rannsóknin vakti þó athygli á möguleikanum á að í eldhúsinu gætu leynst hættuleg efni og að öryggi við endurvinnslu geti verið ábótavant þegar kemur að hættulegum efnum. 

Aðstandendur rannsóknarinnar segja þó að niðurstöðunni verði ekki hnekkt og að eiturefni geti leynst í eldhúsinu og því þurfi að vera gangsæi og strangar reglur til að tryggja öryggi í endurvinnslu sem ættu koma í veg fyrir að eldtefjandi efni rati í eldhúsáhöld. 

Eilífðarefnin stærsta ógnin

Einnig ber að vara við notkun plastáhalda í öðrum litum þar sem þau geta valdið því að plastagnir og eiturefni blandist við matinn, sérstaklega við hitun eða ef rispur eða agnir eru eru farnar að losna af áhöldunum.

Nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl á milli þessara mengunarvalda og hjartasjúkdóma, lungnasjúkdóma og annara heilsuvandamála.

Guardian kafaði dýpra ofan í málið og skoðaði fleiri hliðar. Þar er rætt við Adam Herriot sem starfar fyrir umhverfissamtökin Wrap. Hann segir að ef henda á öllum svörtum áhöldum á einu bretti geti það haft alvarleg áhrif á umhverfið og leggur til að fólk reyni að nota plastið á skynsamlegri hátt.

Þá er einnig rætt við Mark Miodownik, kennara í efnis- og samfélagsfræðum (e. professor of materials and society) við University College of London sem segir að matvælaumbúðir og framleiðsla á þeim sé stórt vandamál og að skoða þurfi rót vandans í stærra samhengi.

Mark Miodownik segir að hann myndi ekki setja svartar sleifar efst á listann yfir hættuleg efni heldur hefði hann mun meiri áhyggjur af eilífðarefnum (e. forever chemicals) sem bætt er í plastílát undir matvæli, fatnað og snyrtivörur sem finna sér leið inn í líkamann. Vörur sem innihalda þessi efni fer fjölgandi og er þekking okkar en takmörkuð varðandi áhrif þeirra á mannslíkamann. Tilfelli þar sem efnin finnast í fólki fer einnig fjölgandi og það virðist ekki vera jákvætt, hvorki fyrir líkamann né umhverfið.

Hann segir einnig að á sama tíma eru plastagnir í vatnslögum og þó þær hafi mögulega ekki mikil áhrif geta þær innihaldið eiturefni sem hafa slæm áhrif á líkamann. Plastagnir komast meðal annars í vatnslagnir þegar fólk þvær föt úr gerviefnum. Þannig er erfitt að takmarka dreifingu efnanna. Hann leggur til að við reynum að eiga við efnin sem við ekki sjáum, eilífðarefnin og plastagnirnar því þær leynast alls staðar.

Það er næstum ómögulegt að forðast alla plastnotkun. En með því að skipta út spöðum, sleifum og öðrum áhöldum úr plasti er mögulega hægt að forðast það að eiturefni komist í matvæli. En vandamálið eru mun umfangsmeira en tættu, svörtu plastáhöldin í eldhúsinu þínu. 

Allur er þó varinn góður og er öruggast að nota viðaráhöld eða áhöld úr stáli í eldhúsinu.