Strandveiðar - afvegaleidd umræða Magnús Jónsson skrifar 20. mars 2025 15:03 Allt frá því að núverandi ríkisstjórn var mynduð hefur mikil umræða verið um strandveiðar og svokallaða 48 daga sem þeim tengjast. Er engu líkara að hér sé um svo stórt mál að ræða að jafnvel embættisfærslur Bandaríkjaforseta, stríðið í Úkraínu og varnarmál í Evrópu valda minna hugarangri hjá auðugustu öflum í samfélaginu. Það sem einkennt hefur þessa umræðu er aðallega forhert hagsmunagæsla, fordómar og vanþekking og hafa þeir oft haft hæst sem minnst vita um strandveiðar, eðli þeirra og umfang. Hér verður því vakin athygli á nokkrum atriðum sem þeim tengjast. Sjö ára gömul lög Lög um strandveiðar með allt að 12 daga veiðiheimildir í fjóra mánuði að sumarlagi voru fyrst samþykkt á Alþingi 2018. Allmikill meirihluti þingmanna greiddi þeim atkvæði ekki síst vegna þess að „keppnisþáttur“ í kerfinu fram að því hafði augljósa slysahættu í för með sér. Þá var talið nauðsynlegt að auka fyrirsjáanleika í kerfinu bæði gagnvart útgerðum smábáta, sjómönnum og fiskkaupendum og tryggja jafnræði milli landsvæða. Þessi lög eru því ekki ný á nálinni eins og oft hefur mátt skilja á upphrópandi umræðu síðustu mánuði. Inn í þessi lög var hins vegar sett ákvæði um að færi heildarstrandveiðiafli umfram tiltekið magn sem áætlað var í þessar veiðar skyldi Fiskistofa stöðva þær. Veiðarnar 2018 og 2019 Fyrstu tvö árin sem þessi lög giltu var afli ekki meiri en svo að allur strandveiðiflotinn fékk að róa þessa 48 daga og stóðu veiðarnar því út ágúst bæði árin. Almenn ánægja var með fyrirkomulagið og gilti þá einu hvaðan menn réru enda fengu allir landshlutar þá jafnt aðgengi að sínum miðum á hagstæðum tíma. Þekkt er að besti veiðitíminn fyrir Vesturlandi er í maí meðan ágúst gefur mest af fiski úti fyrir Austurlandi. Fróðlegt er að skoða hvernig sóknin var á flotanum þegar menn höfðu alla 48 dagana til að róa. Meðalróðrafjöldi á bát á þessum vertíðum báðum var rúmlega 26 (tuttugu og sex). Þannig nýttist mönnum að jafnaði innan við 55% af þeim dögum sem menn máttu róa. Skiptu gæftir þar áreiðanleg miklu en einnig sú staða að ekki þurfti að keppast við að ná róðrum áður en veiðar yrðu stöðvaðar. Rétt er að benda á að einungis um 2-3% af öllum flotanum náði að róa alla 48 dagana! Þá var meðalafli í róðri í kringum 600 kg á þessum árum. Keppniskerfið innleitt aftur Frá árinu 2020 og allt fram á árið 2024 hefur verið aukin þorskgengd á miðunum umhverfis landið. Aukning á aflaheimildum til strandveiða fylgdi hins vegar ekki með, afli varð meiri í hverjum róðri og bátum fjölgaði nokkuð. Þetta leiddi til þess að strandveiðar voru stöðvaðar 19. ágúst 2020. Var þá aftur komin keppnisþáttur inn í kerfið þar sem menn sóttu stíft þegar fyrirsjáanleg stöðvun veiðanna varð ljós fljótlega eftir miðja vertíð. Næstu ár versnaði staðan enn frekar með meiri meðalafla í róðri og jafnvel skerðingum á heimildum. Lítilsháttar aukning varð á bátafjölda en þó skipti sóknarkapp og keppni milli svæða og staða mestu máli. Síðustu ár hefur þessi þróun keyrt um þverbak og vertíð lokið um eða fyrir miðjan júlí með tilheyrandi glæfrasjósókn á stundum, mismunun milli svæða og óhagræði fyrir alla. Hvar á að taka aukningu á strandveiðiafla? Ein allra vinsælsta „mantran“ sem kyrjuð er í hagsmunagæsluhópunum og fjölmiðlum er stóra spurningin um hvar eigi að taka hugsanlega aukinn afla í samskonar 48 daga kerfi eins og var árið 2018 og 2019. Til að svara því er rétt að minna á 1. gr. laga um stjórn fiskveiða en þar segir: “Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum”. Samkvæmt þessu ákvæði er augljósa svarið við ofangreindri spurningu sú að strandveiðiaflann á að taka úr sameign þjóðarinnar í sjónum. Núverandi kvótahafar eiga samkvæmt lögum ekki einn einasta fisk á Íslandsmiðum og af þeim verður því ekkert tekið. Minna má á að fyrir tveimur árum var gerð könnun á afstöðu þjóðarinnar til strandveiða og sögðu 72% hennar sig hlynnt því að þær yrðu auknar. Það er því breiður stuðningur við auknar strandveiðar meðal þjóðarinnar, öfugt við það sem er að finna við útgerðir stórfyrirtækjanna. Lokaorð Ég treysti því að stjórnvöld sjái í gegnum málfutning þeirra sem hæst hrópa gegn strandveiðum enda hafa þau mótað skýra stefnu um að festa þessar veiðar í sessi. Það er flestum ljóst að veiðar með handfærum eru umhverfisvænustu veiðar sem til eru, þær geta aldrei ógnað fiskistofnum og þær eru hluti af sögu okkar, menningu og atvinnurétti í meira en 1000 ár. Mikill meirihluti aflans er eftirsótt vara á mörkuðum og er seldur á hæstu fiskverðum hvers sumars. Málflutningur eins og verið hefur á lofti síðustu þrjá mánuði minnir helst á falsfréttir samtímans. Það er mál að linni. Höfundur er veðurfræðingur og formaður Drangeyjar-smábátafélags Skagafjarðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Strandveiðar Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Skoðun Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Sjá meira
Allt frá því að núverandi ríkisstjórn var mynduð hefur mikil umræða verið um strandveiðar og svokallaða 48 daga sem þeim tengjast. Er engu líkara að hér sé um svo stórt mál að ræða að jafnvel embættisfærslur Bandaríkjaforseta, stríðið í Úkraínu og varnarmál í Evrópu valda minna hugarangri hjá auðugustu öflum í samfélaginu. Það sem einkennt hefur þessa umræðu er aðallega forhert hagsmunagæsla, fordómar og vanþekking og hafa þeir oft haft hæst sem minnst vita um strandveiðar, eðli þeirra og umfang. Hér verður því vakin athygli á nokkrum atriðum sem þeim tengjast. Sjö ára gömul lög Lög um strandveiðar með allt að 12 daga veiðiheimildir í fjóra mánuði að sumarlagi voru fyrst samþykkt á Alþingi 2018. Allmikill meirihluti þingmanna greiddi þeim atkvæði ekki síst vegna þess að „keppnisþáttur“ í kerfinu fram að því hafði augljósa slysahættu í för með sér. Þá var talið nauðsynlegt að auka fyrirsjáanleika í kerfinu bæði gagnvart útgerðum smábáta, sjómönnum og fiskkaupendum og tryggja jafnræði milli landsvæða. Þessi lög eru því ekki ný á nálinni eins og oft hefur mátt skilja á upphrópandi umræðu síðustu mánuði. Inn í þessi lög var hins vegar sett ákvæði um að færi heildarstrandveiðiafli umfram tiltekið magn sem áætlað var í þessar veiðar skyldi Fiskistofa stöðva þær. Veiðarnar 2018 og 2019 Fyrstu tvö árin sem þessi lög giltu var afli ekki meiri en svo að allur strandveiðiflotinn fékk að róa þessa 48 daga og stóðu veiðarnar því út ágúst bæði árin. Almenn ánægja var með fyrirkomulagið og gilti þá einu hvaðan menn réru enda fengu allir landshlutar þá jafnt aðgengi að sínum miðum á hagstæðum tíma. Þekkt er að besti veiðitíminn fyrir Vesturlandi er í maí meðan ágúst gefur mest af fiski úti fyrir Austurlandi. Fróðlegt er að skoða hvernig sóknin var á flotanum þegar menn höfðu alla 48 dagana til að róa. Meðalróðrafjöldi á bát á þessum vertíðum báðum var rúmlega 26 (tuttugu og sex). Þannig nýttist mönnum að jafnaði innan við 55% af þeim dögum sem menn máttu róa. Skiptu gæftir þar áreiðanleg miklu en einnig sú staða að ekki þurfti að keppast við að ná róðrum áður en veiðar yrðu stöðvaðar. Rétt er að benda á að einungis um 2-3% af öllum flotanum náði að róa alla 48 dagana! Þá var meðalafli í róðri í kringum 600 kg á þessum árum. Keppniskerfið innleitt aftur Frá árinu 2020 og allt fram á árið 2024 hefur verið aukin þorskgengd á miðunum umhverfis landið. Aukning á aflaheimildum til strandveiða fylgdi hins vegar ekki með, afli varð meiri í hverjum róðri og bátum fjölgaði nokkuð. Þetta leiddi til þess að strandveiðar voru stöðvaðar 19. ágúst 2020. Var þá aftur komin keppnisþáttur inn í kerfið þar sem menn sóttu stíft þegar fyrirsjáanleg stöðvun veiðanna varð ljós fljótlega eftir miðja vertíð. Næstu ár versnaði staðan enn frekar með meiri meðalafla í róðri og jafnvel skerðingum á heimildum. Lítilsháttar aukning varð á bátafjölda en þó skipti sóknarkapp og keppni milli svæða og staða mestu máli. Síðustu ár hefur þessi þróun keyrt um þverbak og vertíð lokið um eða fyrir miðjan júlí með tilheyrandi glæfrasjósókn á stundum, mismunun milli svæða og óhagræði fyrir alla. Hvar á að taka aukningu á strandveiðiafla? Ein allra vinsælsta „mantran“ sem kyrjuð er í hagsmunagæsluhópunum og fjölmiðlum er stóra spurningin um hvar eigi að taka hugsanlega aukinn afla í samskonar 48 daga kerfi eins og var árið 2018 og 2019. Til að svara því er rétt að minna á 1. gr. laga um stjórn fiskveiða en þar segir: “Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum”. Samkvæmt þessu ákvæði er augljósa svarið við ofangreindri spurningu sú að strandveiðiaflann á að taka úr sameign þjóðarinnar í sjónum. Núverandi kvótahafar eiga samkvæmt lögum ekki einn einasta fisk á Íslandsmiðum og af þeim verður því ekkert tekið. Minna má á að fyrir tveimur árum var gerð könnun á afstöðu þjóðarinnar til strandveiða og sögðu 72% hennar sig hlynnt því að þær yrðu auknar. Það er því breiður stuðningur við auknar strandveiðar meðal þjóðarinnar, öfugt við það sem er að finna við útgerðir stórfyrirtækjanna. Lokaorð Ég treysti því að stjórnvöld sjái í gegnum málfutning þeirra sem hæst hrópa gegn strandveiðum enda hafa þau mótað skýra stefnu um að festa þessar veiðar í sessi. Það er flestum ljóst að veiðar með handfærum eru umhverfisvænustu veiðar sem til eru, þær geta aldrei ógnað fiskistofnum og þær eru hluti af sögu okkar, menningu og atvinnurétti í meira en 1000 ár. Mikill meirihluti aflans er eftirsótt vara á mörkuðum og er seldur á hæstu fiskverðum hvers sumars. Málflutningur eins og verið hefur á lofti síðustu þrjá mánuði minnir helst á falsfréttir samtímans. Það er mál að linni. Höfundur er veðurfræðingur og formaður Drangeyjar-smábátafélags Skagafjarðar.
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun