Því miður hefur lítið breyst Áslaug Hulda Jónsdóttir skrifar 8. apríl 2025 07:48 Árangur íslenskra nemenda í PISA er verri en nokkru sinni áður og er undir meðaltali OECD og Norðurlanda í öllum þáttum. Helmingur drengja útskrifast úr grunnskóla án þess að hafa náð grunnfærni í læsi. Námsgögn eru úrelt og standast ekki kröfur samtímans. Í alþjóðlegum samanburði erum við með ágætlega fjármagnað grunnskólakerfi en árangurinn er ekki í neinu samræmi við þá fjármuni sem fara inn í kerfið. Þetta er þróun sem við höfum séð frá aldamótum - og hvernig höfum við brugðist við? Við hættum að mæla árangur með því að leggja samræmd próf af. Við tölum niður alþjóðlegan samanburð hvort sem það eru niðurstöður PISA eða hvað varðar fjármögnun kerfisins. Hvað höfum við gert? Nú er áratugur síðan undirrituð starfaði sem framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og var samhliða formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla. Því miður hefur lítið breyst. Þá, rétt eins og nú, snerist baráttan um tilverurétt sjálfstætt starfandi skóla óháð eftirspurn eða árangri. Sjálfstætt starfandi skólar hafa staðið sig vel. Þegar við mældum árangur á Íslandi með samræmdum prófum voru oftast þrír sjálfstætt starfandi grunnskólar í topp fimm yfir þá skóla sem skoruðu hæst, bæði í íslensku og stærðfræði. Árangurinn sáum við einnig úttektum, þjónustukönnunum, Skólapúlsi og eftirspurn eftir skólavist. Þrátt fyrir ánægju nemenda, foreldra og forráðamanna, kennara og starfsfólks er staða þessara sjálfstætt starfandi grunnskóla slæm. Barnaskóli Hjallastefnunnar í Reykjavík er í húsnæðisvandræðum þrátt fyrir fögur fyrirheit borgarinnar um aðstoð síðan skólinn var stofnaður árið 2008. Rekstur Landakotsskóla er í uppnámi vegna uppbyggingar alþjóðlegrar deildar sem ekki er valkostur í öðrum grunnskólum og mikil eftirspurn er eftir nú þegar alþjóðlegum sérfræðingum sem hér starfa hefur fjölgað svo um munar. Borgin afþakkar líka þjónustu Ásgarðsskóla sem býður upp á fjarnám í elstu bekkjum grunnskóla fyrir nemendur sem eru langveikir, haldnir skólaforðun eða hafa átt erfitt félagslega - og mikil þörf er á. Það er nefnilega oft þannig hjá hinu opinbera að það er ekki sama hvaðan gott kemur. Það er engin tilviljun að 97% íslenskra grunnskóla eru reknir af hinu opinbera en aðeins 3% af einkaaðilum. Sjálfstætt starfandi grunnskólar eiga sér langa sögu á Íslandi. Landakotsskóli var stofnaður árið 1896 og Ísaksskóli árið 1926 og verður því 100 ára á næsta ári. Hjallastefnan er á fertugsaldri og hefur rekið grunnskóla síðan árið 1999. Þessir skólar og aðrir spennandi valkostir eins og NÚ í Hafnarfirði eða Ásgarður - skóli í skýinu hafa orðið að veruleika vegna elju frumkvöðla sem fylgja eftir hugsjón sinni til að bæta menntakerfið og hafa jákvæð áhrif á samfélagið. Þessir skólar eru ekki til vegna hvatningar og stuðnings frá yfirvöldum. Engin framtíð án fólks Meiri fjölbreytni og ólíkari valkosti vantar í íslenskt skólakerfi, ekki aðeins til að auka gæði og efla menntakerfið, sem hefur svo áhrif á verðmætasköpun og lífsgæði okkar, heldur fyrir nemendur og fjölskyldur þeirra. Líka fyrir alla þá sem starfa eða vilja starfa í grunnskóla. Við þurfum fleira öflugt fólk inn í skólakerfið - og við verðum að halda í þann mikla mannauð sem við eigum þar í dag. Staðreyndin er sú að fjórðungur kennara sér ekki fyrir sér framtíð í kennslu. En hvaða kerfisbreytingar eða hvatar eru í kerfinu til að snúa þessari þróun við? Hvernig náum við inn meiri fjölbreytni og ólíkari valkostum? Hvernig gerum við starf kennarans eftirsóknarverðara. Erum við samkeppnishæf í alþjóðlegu samhengi með nýsköpun í kennsluháttum og námsgögnum. Erum við að nýta gervigreind og innleiða nýja tækni af fullum krafti? Grunnskólar á Íslandi eru reknir með fjármagni úr sameiginlegum sjóðum, óháð rekstrarformi. Eini munurinn er sá að sjálfstætt starfandi skólar fá 75% af landsmeðaltali með hverjum nemanda. Hvernig væri að hið opinbera hætti að gera upp á milli rekstrarforma - og léti fé fylgja barni óháð því hver borgar laun kennarans? Þá fyrst verða skólarnir raunverulegt val fyrir alla, óháð efnahag. Samkeppni hefur áhrif á gæði Eins er það þannig að ef skólar fá nemendur alltaf í áskrift, óháð því hvernig þeir standa sig eða hvaða árangri þeir ná því nemendur og fjölskyldur þeirra hafa ekkert val, er hætta á að metnaður og gæði minnki. Hlutverk hins opinbera er ekki að velja fyrir okkur og gera upp á milli rekstrarforma heldur að tryggja að við, skattgreiðendurnir, höfum valið. Treystum fjölskyldum til að velja þann skóla sem þau trúa að sé bestur fyrir barnið sitt. Treystum skólafólki til að velja hvort það starfi hjá einkaaðilum eða hinu opinbera. Treystum þeim líka til að skapa sín eigin tækifæri með nýjungum í íslensku menntakerfi. Lífsgæði byggjast á verðmætasköpun í samfélaginu og þar er menntun í lykilhlutverki. En gleymum aldrei að fyrst og síðast snýst þetta um börn og ungmenni. Þau eru jafn ólík og þau eru mörg - og eiga að fá að vera ólík. Þess vegna þurfum við fjölbreyttari skóla og ólíka valkosti. Framtíð okkar byggir á menntun og tækifærum komandi kynslóða. Höfundur var framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og fyrrum formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áslaug Hulda Jónsdóttir PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal Skoðun Skoðun Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Sjá meira
Árangur íslenskra nemenda í PISA er verri en nokkru sinni áður og er undir meðaltali OECD og Norðurlanda í öllum þáttum. Helmingur drengja útskrifast úr grunnskóla án þess að hafa náð grunnfærni í læsi. Námsgögn eru úrelt og standast ekki kröfur samtímans. Í alþjóðlegum samanburði erum við með ágætlega fjármagnað grunnskólakerfi en árangurinn er ekki í neinu samræmi við þá fjármuni sem fara inn í kerfið. Þetta er þróun sem við höfum séð frá aldamótum - og hvernig höfum við brugðist við? Við hættum að mæla árangur með því að leggja samræmd próf af. Við tölum niður alþjóðlegan samanburð hvort sem það eru niðurstöður PISA eða hvað varðar fjármögnun kerfisins. Hvað höfum við gert? Nú er áratugur síðan undirrituð starfaði sem framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og var samhliða formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla. Því miður hefur lítið breyst. Þá, rétt eins og nú, snerist baráttan um tilverurétt sjálfstætt starfandi skóla óháð eftirspurn eða árangri. Sjálfstætt starfandi skólar hafa staðið sig vel. Þegar við mældum árangur á Íslandi með samræmdum prófum voru oftast þrír sjálfstætt starfandi grunnskólar í topp fimm yfir þá skóla sem skoruðu hæst, bæði í íslensku og stærðfræði. Árangurinn sáum við einnig úttektum, þjónustukönnunum, Skólapúlsi og eftirspurn eftir skólavist. Þrátt fyrir ánægju nemenda, foreldra og forráðamanna, kennara og starfsfólks er staða þessara sjálfstætt starfandi grunnskóla slæm. Barnaskóli Hjallastefnunnar í Reykjavík er í húsnæðisvandræðum þrátt fyrir fögur fyrirheit borgarinnar um aðstoð síðan skólinn var stofnaður árið 2008. Rekstur Landakotsskóla er í uppnámi vegna uppbyggingar alþjóðlegrar deildar sem ekki er valkostur í öðrum grunnskólum og mikil eftirspurn er eftir nú þegar alþjóðlegum sérfræðingum sem hér starfa hefur fjölgað svo um munar. Borgin afþakkar líka þjónustu Ásgarðsskóla sem býður upp á fjarnám í elstu bekkjum grunnskóla fyrir nemendur sem eru langveikir, haldnir skólaforðun eða hafa átt erfitt félagslega - og mikil þörf er á. Það er nefnilega oft þannig hjá hinu opinbera að það er ekki sama hvaðan gott kemur. Það er engin tilviljun að 97% íslenskra grunnskóla eru reknir af hinu opinbera en aðeins 3% af einkaaðilum. Sjálfstætt starfandi grunnskólar eiga sér langa sögu á Íslandi. Landakotsskóli var stofnaður árið 1896 og Ísaksskóli árið 1926 og verður því 100 ára á næsta ári. Hjallastefnan er á fertugsaldri og hefur rekið grunnskóla síðan árið 1999. Þessir skólar og aðrir spennandi valkostir eins og NÚ í Hafnarfirði eða Ásgarður - skóli í skýinu hafa orðið að veruleika vegna elju frumkvöðla sem fylgja eftir hugsjón sinni til að bæta menntakerfið og hafa jákvæð áhrif á samfélagið. Þessir skólar eru ekki til vegna hvatningar og stuðnings frá yfirvöldum. Engin framtíð án fólks Meiri fjölbreytni og ólíkari valkosti vantar í íslenskt skólakerfi, ekki aðeins til að auka gæði og efla menntakerfið, sem hefur svo áhrif á verðmætasköpun og lífsgæði okkar, heldur fyrir nemendur og fjölskyldur þeirra. Líka fyrir alla þá sem starfa eða vilja starfa í grunnskóla. Við þurfum fleira öflugt fólk inn í skólakerfið - og við verðum að halda í þann mikla mannauð sem við eigum þar í dag. Staðreyndin er sú að fjórðungur kennara sér ekki fyrir sér framtíð í kennslu. En hvaða kerfisbreytingar eða hvatar eru í kerfinu til að snúa þessari þróun við? Hvernig náum við inn meiri fjölbreytni og ólíkari valkostum? Hvernig gerum við starf kennarans eftirsóknarverðara. Erum við samkeppnishæf í alþjóðlegu samhengi með nýsköpun í kennsluháttum og námsgögnum. Erum við að nýta gervigreind og innleiða nýja tækni af fullum krafti? Grunnskólar á Íslandi eru reknir með fjármagni úr sameiginlegum sjóðum, óháð rekstrarformi. Eini munurinn er sá að sjálfstætt starfandi skólar fá 75% af landsmeðaltali með hverjum nemanda. Hvernig væri að hið opinbera hætti að gera upp á milli rekstrarforma - og léti fé fylgja barni óháð því hver borgar laun kennarans? Þá fyrst verða skólarnir raunverulegt val fyrir alla, óháð efnahag. Samkeppni hefur áhrif á gæði Eins er það þannig að ef skólar fá nemendur alltaf í áskrift, óháð því hvernig þeir standa sig eða hvaða árangri þeir ná því nemendur og fjölskyldur þeirra hafa ekkert val, er hætta á að metnaður og gæði minnki. Hlutverk hins opinbera er ekki að velja fyrir okkur og gera upp á milli rekstrarforma heldur að tryggja að við, skattgreiðendurnir, höfum valið. Treystum fjölskyldum til að velja þann skóla sem þau trúa að sé bestur fyrir barnið sitt. Treystum skólafólki til að velja hvort það starfi hjá einkaaðilum eða hinu opinbera. Treystum þeim líka til að skapa sín eigin tækifæri með nýjungum í íslensku menntakerfi. Lífsgæði byggjast á verðmætasköpun í samfélaginu og þar er menntun í lykilhlutverki. En gleymum aldrei að fyrst og síðast snýst þetta um börn og ungmenni. Þau eru jafn ólík og þau eru mörg - og eiga að fá að vera ólík. Þess vegna þurfum við fjölbreyttari skóla og ólíka valkosti. Framtíð okkar byggir á menntun og tækifærum komandi kynslóða. Höfundur var framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og fyrrum formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun