Skoðun

Við höfum ekki efni á norsku leiðinni

Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar

Auglýsingar SFS um tvöföldun á veiðigjaldi hafa strokið sumum öfugt. Atvinnuvegaráðherra sagðist í viðtali við RÚV á miðvikudaginn ekki skilja auglýsinguna og að ekkert sé í frumvarpi um tvöföldun á veiðigjaldi sem komi í veg fyrir áframhaldandi verðmætasköpun í sjávarútvegi. Hún segir stjórnvöld alls ekki vera að fara neina norska leið. Því er rétt að fara lauslega yfir hvað felst í norsku leiðinni, sem stjórnvöld eru sannanlega að leggja grunn að, og af hverju hún mun draga úr verðmætasköpun.

Norska leiðin hefur gefist vel – en ekki í Noregi

Gagnrýni á auglýsingu SFS hefur ekki snúið að innihaldi hennar, heldur leikaravali, eins undarlega og það kann að hljóma. Það er miður, þar sem nær ómögulegt hefur reynst að fá stjórnvöld til að ræða efni máls, aðferðafræði skattheimtunnar og afleiðingarnar af tvöföldun hennar. Auglýsingunni var ætlað að varpa ljósi á að norskur veruleiki er ekki vænlegur fyrir íslenskan sjávarútveg eða þjóðarhag.

Norska kerfið er gjörólíkt því íslenska. Rekstur fiskvinnslu stendur ekki undir sér og verðmætasköpun í fullvinnslu á fiski er vandfundin. Íslenskur sjávarútvegur er sjálfbær og ein helsta stoð efnahagslegrar velsældar á Íslandi. Það er ekki síst vegna öflugrar fiskvinnslu – fullvinnslu afurða hér heima. Það er þess vegna vandséð að aukin verðmætasköpun verði á Íslandi ef feta á norsku leiðina og í raun má fullyrða að við sem þjóð höfum ekki efni á að fara hana. Hún er með öðrum orðum efnahagslega óskynsamleg.

Norskur fiskur er seldur hæstbjóðanda og hafnar æði oft í vinnslum í löndum þar sem launakostnaður er brot af því sem hann er á Íslandi og fjárfestingar í tækjum og markaðsstarfi njóta ríkulegra opinberra styrkja. Norskur sjávarútvegur skapar rúmlega tvöfalt fleiri störf í Evrópusambandslöndum en í Noregi. Það er varla eftirsóknarvert fyrir íslenskan efnahag.

Íslenska kerfið skapar verðmæti – á Íslandi

Íslenska kerfið er hugsað sem ein heild svo hægt sé að skapa sem mest verðmæti í veiðum og vinnslu, með fullnýtingu, nýsköpun og markaðssetningu. Verðið er ákveðið með aðkomu Verðlagsstofu skiptaverðs sem er opinber stofnun sem hefur eftirlit með því að verðmætum sé rétt skipt og milli sjávarútvegsfyrirtækja og sjómanna. Þar hefur Verðlagsstofa ríkar rannsóknarheimildir. Þá gilda aukinheldur skýr ákvæði tekjuskattslaga um milliverðlagningu í viðskiptum tengdra aðila. Eftir öllu þessu er eðli máls samkvæmt farið.

Villandi fullyrðingar um leiðréttingu eru rangar. Fyrirkomulag viðskipta á milli skips og vinnslu er þekkt, öllum ljóst, og miðar að því að skapa sem mest verðmæti sem seitla um allt samfélagið. Þetta er matvælaráðherra vel kunnugt um.

Árangurinn af fyrirkomulaginu er sá að íslenskur þorskur er nær allur unninn á Íslandi. Hér skapast þúsundir starfa í kringum greinina og tækifærin til að búa til enn frekari verðmæti eru endalaus. Þar nægir að nefna Marel, Kerecis, ótal tækni- og þjónustuaðila og alla þá nýsköpun sem byggist á aukaafurðum tengdum fiskvinnslu. Tæplega 90 milljarða skattspor sjávarútvegsins árið 2023 grundvallast á þessu fyrirkomulagi, ekki bara fiskveiðunum.

Með því að tvöfalda veiðigjald er augljóst að keðjan mun sums staðar slitna því vinnslurnar ráða ekki við verðhækkun á hráefni. Ef fiskurinn er unninn erlendis verður Ísland af miklum verðmætum í formi beinna starfa, afleiddra starfa og skatttekna, auk þess sem grundvöllurinn fyrir nýsköpun veikist mjög. Þetta hefur þegar gerst í Noregi. Áðurnefnd auglýsing dró einmitt fram þessa staðreynd og var ætlað að vekja umræðu um hvort þetta væri skynsamleg leið að fara.

Norska leiðin mun hafa áhrif - á landsbyggðinni og í öllu samfélaginu

Atvinnuvegaráðherra hefur orðið tíðrætt um að greinin sem heild standi vel og sé því aflögufær. Þar má í fyrsta lagi nefna að arðsemi í sjávarútvegi er rétt í meðallagi miðað við aðrar stórar atvinnugreinar. Þá er staða fyrirtækja æði misjöfn.

Þrjú stór sjávarútvegsfyrirtæki eru á hlutabréfamarkaði og nú þegar sjást afleiðingar vegna boðaðrar tvöföldunar á veiðigjaldi. Þetta skiptir máli fyrir almenning því lífeyrissjóðir eiga stóra hluti í þeim félögum fyrir utan hlutabréfaeign einstaklinga. Þetta hefur því strax áhrif á mjög marga.

Áhrif á landsbyggðina verða hins vegar mun sýnilegri. Fyrirtæki sem greiða veiðigjald en teljast ekki í hópi þeirra stærstu telja hátt í hundrað. Þau eru öll á landsbyggðinni og eru grunnstoð í hagkerfi sjávarbyggða. Sum þeirra munu ekki þola hækkunina, það verða sameiningar, önnur munu þurfa að draga saman seglin.

Loksins erum við að tala um kerfið í heild

Það er skiljanlegt að mörgum verði hverft við að sjá tvo Norðmenn furða sig á því hvers vegna íslensk stjórnvöld vilji fara þá leið sem Norðmenn hafa farið. Norskir sérfræðingar hafa í mörg ár talað fyrir því að kerfinu verði breytt svo að vinnslan haldist í landi með þeirri beinu og óbeinu verðmætasköpun sem henni fylgir. Margir þeirra hafa einmitt bent á Ísland sem fyrirmynd.

Það hefur reynst nánast ómögulegt að eiga samtal við stjórnvöld um þetta. Því miður mun engin gleði fylgja því að benda á afleiðingarnar síðar meir og minna á að við þeim var varað.

Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.




Skoðun

Sjá meira


×