„Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar 7. maí 2025 14:45 Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Málefni fatlaðs fólks Leigumarkaður Mest lesið Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Sjá meira
Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun