Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 20. júní 2025 07:01 Hanna Katrín Friðriksson atvinnuvegaráðherra segir frumvarp um hækkun á veiðigjaldi vera vel og faglega unnið. Sú fullyrðing er í mótsögn við staðreyndir málsins. Það endurspeglast vel í því að áhrif frumvarpsins á hagaðila, sem eru fjölmargir, hafa hvorki verið metin af opinberri stofnun né af hennar eigin ráðuneyti. Þegar gera á stórfelldar breytingar á rekstrarumhverfi einnar helstu undirstöðuatvinnugreinar þjóðarinnar, þá eiga hagaðilar rétt á því að stjórnvöld í það minnsta reyni að gera sér grein fyrir afleiðingunum. Frumvarpið mun hafa áhrif á mörg þúsund manns. Aðrir hafa unnið heimavinnuna Þær greiningar sem þó hafa verið gerðar eru á vegum annarra. Samtök sjávarútvegssveitarfélaga létu KPMG vinna skýrslu um áhrif hækkunarinnar á sveitarfélög innan sinna raða. Að áeggjan ráðherra opnuðu fyrirtæki í sjávarútvegi bækur sínar og Deloitte vann úttekt á áhrifum frumvarpsins á 26 stærstu fyrirtækin, bæði í heild og fyrir hvert þeirra sérstaklega. Þrátt fyrir að úttektin sýni að í sumum tilfellum taki ríkið allan hagnað fyrirtækjanna og ríflega það hreyfir það í engu við ráðherra. Jakobsson Capital vann líka skýrslu um áhrif hækkunar á veiðigjaldi á skráð félög í kauphöll. Þar tapa til dæmis lífeyrissjóðir landsmanna tugum milljarða króna og arðsemi félaganna verður óviðunandi, gangi áform frumvarpsins eftir. Þegar frumvarpið var kynnt opinberlega gáfu ráðherrar atvinnuvega og fjármála sterklega í skyn að fyrirtæki í sjávarútvegi hefðu árum saman starfað með óheiðarlegum hætti. Fyrirtækin stæðu í raun í skuld við þjóðina, þar sem þau hefðu ekki greitt „rétt“ gjald fyrir auðlindina. Í því samhengi kynntu þau hugtakið „leiðrétting á veiðigjaldi“. Þar settu stjórnvöld fram sína eigin útreikninga og forsendur um „rétt“ markaðsverð á þorski, ýsu, síld, kolmunna og makríl. Þessi verð eru í engu samræmi við raunveruleikann og hafa ítrekað verið hrakin af aðilum innan sjávarútvegs, norskum og íslenskum sérfræðingum og fiskmörkuðum beggja vegna hafs. Ekki má heldur gleyma efasemdum sérfræðinga atvinnuvegaráðuneytisins sjálfs í rituðum minnisblöðum sem afhent voru formönnum stjórnarflokkanna í aðdraganda stjórnarmyndunar. Dularfulli Norðmaðurinn Til að réttlæta þessar ásakanir sögðust ráðherrarnir meðal annars hafa látið framkvæma ítarlega samanburðargreiningu í útlöndum. Þar var kynntur til leiks, að sögn, einn helsti sérfræðingur Noregs í verðmyndun á uppsjávartegundum. Honum var einnig teflt fram í frumvarpinu. Staðreyndin er þó sú að enginn slíkur sérfræðingur vann samanburð fyrir íslensk stjórnvöld, hvorki norskur né íslenskur. Því er full ástæða til að hvetja ráðherrana til að lesa skýrslu Trond Bjørndal, prófessors og eins virtasta auðlindahagfræðings Noregs, sem vann raunverulega samanburðargreiningu. Í sem skemmstu máli komst hann að þeirri afdráttarlausu niðurstöðu að verið væri að bera saman epli og appelsínur. Skýrsla hans fylgdi umsögn SFS við frumvarpið. Skatturinn réttir kúrsinn SFS lagði tvívegis mat á áhrif boðaðra breytinga og studdist ávallt við fyrirliggjandi forsendur í frumvarpinu. Fyrst samkvæmt upphaflegu frumvarpsdrögunum og svo samkvæmt breyttri aðferðafræði sem birtist í frumvarpinu þegar það var lagt fyrir þing. Útreikningar ráðuneytisins á hækkun veiðigjaldsins voru hins vegar óbreyttir í báðum tilvikum þrátt fyrir veigamikla breytingu á aðferðafræði. Í báðum tilvikum var talsverður munur á mati SFS og ráðuneytisins. Atvinnuveganefnd vildi útskýringu á þessum mun og fór fram á það við Skattinn, sem er vinnsluaðili útreikninga á veiðigjaldi, að hann reiknaði út áhrifin samkvæmt frumvarpinu. SFS töldu frá upphafi að ráðherra væri á villigötum með sína niðurstöðu um áhrif frumvarpsins og að um verulegt vanmat væri að ræða. Ósk um aðgang að útreikningum ráðuneytisins var neitað og það oftar en einu sinni. Niðurstaða Skattsins staðfesti svo verulegt vanmat og áhrifin voru mun meiri en ráðherra hafði haldið fram. Þetta er ekki til vitnis um vönduð vinnubrögð ráðherra. Þarna kann þó að leynast skýringin á því af hverju ráðherra synjaði SFS um aðgang að útreikningum ráðuneytis hennar. Eftir að atvinnuveganefnd óskaði eftir útreikningi frá Skattinum, samkvæmt fyrirliggjandi frumvarpi, og þar til niðurstaðan var afhent, hafði atvinnuvegaráðuneytið komist í málið. Í einföldu máli svaraði Skatturinn ekki fyrirspurninni í samræmi við fyrirliggjandi frumvarp, heldur virðist hann hafa tekið mið af nýjum upplýsingum frá ráðuneytinu. Gögnin sem voru afhent voru því í ósamræmi við forsendur frumvarpsins, sem glögglega sést í þeim gögnum sem nefndin fékk afhent. Hvað ætli hafi orðið til þess að atvinnuvegaráðherra kom því til leiðar að ríkisstofnun, sem ráðherrann hefur ekki forræði yfir, var falið að breyta forsendum sem frumvarp ráðherrans byggðist á? Ráðherra svarar...ekki Þegar SFS bentu á þetta í grein á heimasíðu sinni brást ráðherra við með allmiklu þjósti í grein á Vísi, án þess að svara í nokkru athugasemdunum sem settar voru fram. Nú sem fyrr vill ráðherra ekki ræða efnisatriði málsins, en kemst þó að þessari niðurstöðu: „Þær gerast varla alvarlegri ásakanirnar og þeim verður svarað á öðrum vettvangi.“ Á hvaða vettvangi ætlar ráðherra að svara þeim ábendingum sem settar voru fram af hálfu SFS? Á öðrum vettvangi, hvað þýðir það? Á öllum stigum málsins hefur ráðherra neitað að hlusta og horfast í augu við gögn og staðreyndir. Það sem ákveðið var við stjórnarmyndunarborðið skal ná fram að ganga hverjar sem afleiðingarnar verða. Engin greining, ekkert áhrifamat og á engan skal hlustað. Eftir situr hins vegar sú áleitna spurning hvernig á því standi að ráðherra hafi unnið málið svo dapurlega, að hækkun á þorski var ekki 59% eins og frumvarp hennar byggðist á, heldur reyndist hún 125% eftir kennslustund Skattsins. Þessa óþægilegu staðreynd, ásamt fjölmörgum öðrum, ætlar ráðherra að reyna að leiða hjá sér með því að veitast að SFS með dylgjum og ósannindum fyrir að benda á hið rétta. Höfundur er framvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Breytingar á veiðigjöldum Sjávarútvegur Mest lesið Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Skoðun Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Hanna Katrín Friðriksson atvinnuvegaráðherra segir frumvarp um hækkun á veiðigjaldi vera vel og faglega unnið. Sú fullyrðing er í mótsögn við staðreyndir málsins. Það endurspeglast vel í því að áhrif frumvarpsins á hagaðila, sem eru fjölmargir, hafa hvorki verið metin af opinberri stofnun né af hennar eigin ráðuneyti. Þegar gera á stórfelldar breytingar á rekstrarumhverfi einnar helstu undirstöðuatvinnugreinar þjóðarinnar, þá eiga hagaðilar rétt á því að stjórnvöld í það minnsta reyni að gera sér grein fyrir afleiðingunum. Frumvarpið mun hafa áhrif á mörg þúsund manns. Aðrir hafa unnið heimavinnuna Þær greiningar sem þó hafa verið gerðar eru á vegum annarra. Samtök sjávarútvegssveitarfélaga létu KPMG vinna skýrslu um áhrif hækkunarinnar á sveitarfélög innan sinna raða. Að áeggjan ráðherra opnuðu fyrirtæki í sjávarútvegi bækur sínar og Deloitte vann úttekt á áhrifum frumvarpsins á 26 stærstu fyrirtækin, bæði í heild og fyrir hvert þeirra sérstaklega. Þrátt fyrir að úttektin sýni að í sumum tilfellum taki ríkið allan hagnað fyrirtækjanna og ríflega það hreyfir það í engu við ráðherra. Jakobsson Capital vann líka skýrslu um áhrif hækkunar á veiðigjaldi á skráð félög í kauphöll. Þar tapa til dæmis lífeyrissjóðir landsmanna tugum milljarða króna og arðsemi félaganna verður óviðunandi, gangi áform frumvarpsins eftir. Þegar frumvarpið var kynnt opinberlega gáfu ráðherrar atvinnuvega og fjármála sterklega í skyn að fyrirtæki í sjávarútvegi hefðu árum saman starfað með óheiðarlegum hætti. Fyrirtækin stæðu í raun í skuld við þjóðina, þar sem þau hefðu ekki greitt „rétt“ gjald fyrir auðlindina. Í því samhengi kynntu þau hugtakið „leiðrétting á veiðigjaldi“. Þar settu stjórnvöld fram sína eigin útreikninga og forsendur um „rétt“ markaðsverð á þorski, ýsu, síld, kolmunna og makríl. Þessi verð eru í engu samræmi við raunveruleikann og hafa ítrekað verið hrakin af aðilum innan sjávarútvegs, norskum og íslenskum sérfræðingum og fiskmörkuðum beggja vegna hafs. Ekki má heldur gleyma efasemdum sérfræðinga atvinnuvegaráðuneytisins sjálfs í rituðum minnisblöðum sem afhent voru formönnum stjórnarflokkanna í aðdraganda stjórnarmyndunar. Dularfulli Norðmaðurinn Til að réttlæta þessar ásakanir sögðust ráðherrarnir meðal annars hafa látið framkvæma ítarlega samanburðargreiningu í útlöndum. Þar var kynntur til leiks, að sögn, einn helsti sérfræðingur Noregs í verðmyndun á uppsjávartegundum. Honum var einnig teflt fram í frumvarpinu. Staðreyndin er þó sú að enginn slíkur sérfræðingur vann samanburð fyrir íslensk stjórnvöld, hvorki norskur né íslenskur. Því er full ástæða til að hvetja ráðherrana til að lesa skýrslu Trond Bjørndal, prófessors og eins virtasta auðlindahagfræðings Noregs, sem vann raunverulega samanburðargreiningu. Í sem skemmstu máli komst hann að þeirri afdráttarlausu niðurstöðu að verið væri að bera saman epli og appelsínur. Skýrsla hans fylgdi umsögn SFS við frumvarpið. Skatturinn réttir kúrsinn SFS lagði tvívegis mat á áhrif boðaðra breytinga og studdist ávallt við fyrirliggjandi forsendur í frumvarpinu. Fyrst samkvæmt upphaflegu frumvarpsdrögunum og svo samkvæmt breyttri aðferðafræði sem birtist í frumvarpinu þegar það var lagt fyrir þing. Útreikningar ráðuneytisins á hækkun veiðigjaldsins voru hins vegar óbreyttir í báðum tilvikum þrátt fyrir veigamikla breytingu á aðferðafræði. Í báðum tilvikum var talsverður munur á mati SFS og ráðuneytisins. Atvinnuveganefnd vildi útskýringu á þessum mun og fór fram á það við Skattinn, sem er vinnsluaðili útreikninga á veiðigjaldi, að hann reiknaði út áhrifin samkvæmt frumvarpinu. SFS töldu frá upphafi að ráðherra væri á villigötum með sína niðurstöðu um áhrif frumvarpsins og að um verulegt vanmat væri að ræða. Ósk um aðgang að útreikningum ráðuneytisins var neitað og það oftar en einu sinni. Niðurstaða Skattsins staðfesti svo verulegt vanmat og áhrifin voru mun meiri en ráðherra hafði haldið fram. Þetta er ekki til vitnis um vönduð vinnubrögð ráðherra. Þarna kann þó að leynast skýringin á því af hverju ráðherra synjaði SFS um aðgang að útreikningum ráðuneytis hennar. Eftir að atvinnuveganefnd óskaði eftir útreikningi frá Skattinum, samkvæmt fyrirliggjandi frumvarpi, og þar til niðurstaðan var afhent, hafði atvinnuvegaráðuneytið komist í málið. Í einföldu máli svaraði Skatturinn ekki fyrirspurninni í samræmi við fyrirliggjandi frumvarp, heldur virðist hann hafa tekið mið af nýjum upplýsingum frá ráðuneytinu. Gögnin sem voru afhent voru því í ósamræmi við forsendur frumvarpsins, sem glögglega sést í þeim gögnum sem nefndin fékk afhent. Hvað ætli hafi orðið til þess að atvinnuvegaráðherra kom því til leiðar að ríkisstofnun, sem ráðherrann hefur ekki forræði yfir, var falið að breyta forsendum sem frumvarp ráðherrans byggðist á? Ráðherra svarar...ekki Þegar SFS bentu á þetta í grein á heimasíðu sinni brást ráðherra við með allmiklu þjósti í grein á Vísi, án þess að svara í nokkru athugasemdunum sem settar voru fram. Nú sem fyrr vill ráðherra ekki ræða efnisatriði málsins, en kemst þó að þessari niðurstöðu: „Þær gerast varla alvarlegri ásakanirnar og þeim verður svarað á öðrum vettvangi.“ Á hvaða vettvangi ætlar ráðherra að svara þeim ábendingum sem settar voru fram af hálfu SFS? Á öðrum vettvangi, hvað þýðir það? Á öllum stigum málsins hefur ráðherra neitað að hlusta og horfast í augu við gögn og staðreyndir. Það sem ákveðið var við stjórnarmyndunarborðið skal ná fram að ganga hverjar sem afleiðingarnar verða. Engin greining, ekkert áhrifamat og á engan skal hlustað. Eftir situr hins vegar sú áleitna spurning hvernig á því standi að ráðherra hafi unnið málið svo dapurlega, að hækkun á þorski var ekki 59% eins og frumvarp hennar byggðist á, heldur reyndist hún 125% eftir kennslustund Skattsins. Þessa óþægilegu staðreynd, ásamt fjölmörgum öðrum, ætlar ráðherra að reyna að leiða hjá sér með því að veitast að SFS með dylgjum og ósannindum fyrir að benda á hið rétta. Höfundur er framvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar