Skoðun

Af hverju úti­loka Ís­rael frá Euro­vision eins og Rúss­land?

Stefán Jón Hafstein skrifar

Þegar Evrópusamband útvarpsstöðva (EBU) kemur saman í London dagana 3.–4. júlí stendur stjórn þess frammi fyrir afdrifaríkri ákvörðun: Ætti ríki sem situr undir trúverðugum ásökunum um stríðsglæpi að fá að vera áfram þátttakandi á menningarhátíð Evrópu?

Austurríski söngvarinn JJ, sigurvegari Eurovision 2026, hefur þegar dregið línuna: „Ég vil að næsta Eurovision fari fram í Vín án Ísraels,“ sagði hann.

Fordæmið frá Rússlandi

Árið 2022, strax eftir að Rússland hóf innrás í Úkraínu, tók EBU siðferðislega ákvörðun: að útiloka Rússland frá Eurovision. Evrópuríki á borð við Svíþjóð, Finnland, Pólland og Ísland kröfðust þess í nafni friðar og samstöðu. EBU sagði: „Ákvörðunin endurspeglar áhyggjur af því að, í ljósi fordæmalausrar kreppu í Úkraínu, myndi þátttaka rússnesks atriðis í keppninni þetta árið vanvirða keppnina.“ Síðan var sagt í yfirlýsingu: „Framkvæmdastjórn EBU tók ákvörðunina með hliðsjón af reglum keppninnar og gildi EBU, eftir víðtækt samráð meðal aðildarlanda.“

Nú þarf að beita sömu viðmiðum gagnvart Ísrael. Hernaðaraðgerðir þess í Gasasvæðinu hafa verið harðlega fordæmdar af alþjóðasamfélaginu fyrir alvarleg brot á alþjóðalögum. EBU getur ekki haft eitt siðferðisviðmið fyrir evrópsk fórnarlömb og annað fyrir Palestínumenn.

7. október skiptir máli en er ekki afsökun

Aðgerðir Hamas þann 7. október 2023, morð, hryðjuverk og mannrán, voru glæpir af alvarlegustu gerð. Þeir hafa réttilega verið fordæmdir.

En glæpur réttlætir aldrei annan glæp. Alþjóðalög eru sett einmitt til að takmarka hvernig ríki megi bregðast við, jafnvel í ætlaðri sjálfsvörn. Viðbrögð Ísraels hafa lagt líf meira en tveggja milljóna saklausra íbúa Gasa í rúst, fólks sem flest átti engan hlut í árás Hamas.

Gasa: Mannúðarkreppa án fordæma

Yfir 50.000 Palestínumenn hafa verið drepnir, samkvæmt heimildum sem Sameinuðu þjóðirnar styðjast við, þar af meirihluti konur og börn. Heilu hverfin hafa verið jöfnuð við jörðu. Sjúkrahús og skólar hafa verið sprengdir. Mannúðaraðstoð hefur verið stöðvuð og jafnvel ráðist á hjálparfólk. Þegar maður hélt að ástandið gæti ekki versnað fann Ísraelsstjórn leið til þess, skaut á örvæntingarfullt fólk sem leitaði matargjafa. Læknar án landamæra kalla þessa aðferð „slátrun undir yfirskyni mannúðar.”

Í maí 2024 gaf Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn (ICC) út handtökuskipun á hendur Benjamin Netanyahu, forsætisráðherra Ísraels, og varnarmálaráðherra hans, Yoav Gallant, auk leiðtoga Hamas vegna stríðsglæpa og glæpa gegn mannkyni, þar með talið árás á óbreytta borgara og hungur sem hernaðaraðferð.

Alþjóða Rauði krossinn lýsir stöðunni sem „óþolandi“. UNICEF varar við því að börn á Gasa þjáist af „óafturkræfu sálrænu áfalli“. Human Rights Watch segir Ísrael „brjóta alþjóðalög“. Mannréttindaskrifstofa Sameinuðu þjóðanna segir Ísrael nota hungur sem vopn gegn almenningi sem skýrt brot á Genfarsáttmálunum.

Leiðtogar sameinast

Í maí 2025 gáfu sjö forsætisráðherrar frá Íslandi, Írlandi, Lúxemborg, Möltu, Slóveníu, Spáni og Noregi út sameiginlega yfirlýsingu þar sem þeir kröfðust þess að Ísrael hætti tafarlaust hernaðaraðgerðum sínum á Gasa.

Þeir sögðu: „Við munum ekki þegja gagnvart þeirri manngerðu mannúðarkrísu sem á sér stað fyrir augum okkar í Gasa. Meira en 50.000 karlar, konur og börn hafa látið lífið.“

Leiðtogarnir kröfðust þess að Ísrael hætti hernaðaraðgerðum, aflétti umsátrinu um Gasa og tryggi öruggan, tafarlausan og óhindraðan aðgang mannúðaraðstoðar á öllu svæðinu undir stjórn alþjóðlegra stofnana.

Þessi óvenjulega yfirlýsing endurspeglar djúpar áhyggjur víða meðal evrópskra stjórnvalda og markar skýra gagnrýnisrödd þessara aðildarríkja að EBU í garð aðgerða Ísraels í Gasa.

Ef Eurovision-hátíðin á að hafa einhverja merkingu getum við ekki leyft þátttöku ríkis sem hegðar sér eins og forsætisráðherrar sjö EBU-ríkja lýsa. Hvað þýðir raunverulega: „Við munum ekki þegja“?

Jeremy Bowen frá BBC: „Jafnvel stríð fylgja reglum.“

Jeremy Bowen, alþjóðaritstjóri BBC og einn virtasti blaðamaður heims, skrifaði á vef BBC þann 8. júní hrollvekjandi greiningu: Ísrael er sakað um alvarlegustu stríðsglæpi „… hvernig ríkisstjórnir bregðast við getur ásótt þær um ókomna tíð.”

Hann skrifar: „Jafnvel stríð hafa reglur... Þótt annað ríki hafi orðið fyrir skyndilegri árás veitir það ekki undantekningu frá lögum... þessi mörk hafa verið rofin af Ísrael, aftur og aftur.“

Bowen gagnrýnir einnig upplýsingaþöggun Ísraels gegn fjölmiðlum:

„Af hverju fáum við ekki að fara inn í Gasa? Vegna þess að þar er eitthvað sem þeir vilja ekki að við sjáum.“

Hann hefur rétt fyrir sér. Yfir 180 blaðamenn hafa verið drepnir í Gasa, flestir heimamenn. Þetta er árás á fjölmiðlafrelsi og tilvistarrétt opinbers útvarps sem er grunnurinn að starfi EBU. Hlustar BBC, ein virtasta útvarpsstöðin innan EBU, á sinn eigin mann?

EBU, sem hefur að grunngildi sínu bæði sannleika og ábyrgð gagnvart almenningi getur ekki þagað yfir aðför að eigin tilvist. Ég hvet lesendur til að lesa þessa fréttaskýringu á vef þeirrar almenningsstöðvar sem nú hýsir EBU þing.

Menningarleg heilindi eða áróðursvettvangur?

Sumir halda því fram að Eurovision eigi að vera ópólitískt, en Ísrael sjálft hefur afmáð þá aðgreiningu.

KAN, opinbera útvarpsstöðin Ísraels, sér um þátttöku landsins í Eurovision. Þótt hún sé lagalega sjálfstæð virkar hún í reynd sem málpípa ríkisins, sérstaklega á átakatímum. Í byrjun árs 2025 staðfesti utanríkisráðuneyti Ísraels að það fjármagnaði alþjóðlega kynningarherferð fyrir framlag landsins í Eurovision það ár: Ríkisrekinn áróður.

Í dag er ekkert til sem kallast má ópólitísk söngvakeppni. Ísrael hefur lengi notað Eurovision til að útmála sig sem frjálslynt og fjölbreytt ríki á sama tíma og það stendur fyrir hernaðaraðgerðum sem hafa verið fordæmdar af alþjóðastofnunum. Eurovision er ekki hlutlaus tónlistarhátíð. Þetta er vettvangur þar sem opinberir fjölmiðlar kynna lönd sín fyrir heiminum. Þegar sá vettvangur verður hluti af áróðursmaskínu ríkisstjórnar sem sætir rannsókn ICC og harkalegri gagnrýni alþjóðlegra mannúðarstofnana þarf að grípa inn í. Þetta eru ekki „mjúk völd“—þetta er pólitískur hvítþvottur og nakinn áróður. Við sem erum innan EBU, erum notuð sem tæki til að löghelga glæpi.

Krafa um ábyrgð

Enginn vill banna ísraelskum listamönnum að skapa tónlist og þetta mál snýst hvorki um gyðingdóm né gyðinga sem slíka. Fjöldi gyðinga víða um heim, þar á meðal í Ísrael, mótmælir stefnu ríkisstjórnar Ísraels á Gasa.

Viðmiðið er skýrt: Þátttaka í Eurovision verður að samræmast gildum keppninnar; það á við um fleira eins og íslensku landsliðskonurnar sýndu þegar þær sögðu í reynd: ,,Við munum ekki þegja”. Þetta snýst um að koma í veg fyrir að menningaratburðir séu notaðir til að löghelga stjórnir sem eru bersýnilega sekar um fjöldaglæpi. Þetta snýst líka um það hver við viljum vera. Skilgreinum við mannleg siðferðisgildi og fylgjum þeim? Eða látum við stríðsglæpamenn skilgreina okkur sem sína nánustu með gestrisni á gleðistundum?

Á fyrsta fundi nýrrar stjórnar RÚV í maí bókaði meirihluti svona:,,Komi fram tillaga á vettvangi EBU um að vísa ísraelska ríkisútvarpinu úr samtökunum og/eða söngvakeppninni vegna framgöngu ísraelskra stjórnvalda gagnvart íbúum á Gasa-svæðinu beinir stjórn RÚV þeim tilmælum til Ríkisútvarpsins að styðja slíka tillögu að höfðu samráði við stjórn.” Samkvæmt lögum fer stjórnin með æðsta vald í málefnum RÚV milli aðalfunda.

Það sem EBU verður að gera

Það er ekki til of mikils mælst að EBU taki nú málið til endurskoðunar í opnu og gangsæju ferli þar sem raddir allra þátttökuríkja fá að hljóma. Um eftirfarandi tillögur ætti að ræða, með fullri virðingu:

  • Fresta þátttöku Ísraels þar til alþjóðlegar rannsóknir liggja fyrir með óyggjandi niðurstöðum.
  • Í mesta lagi leyfa sjálfstæðum ísraelskum listamönnum að keppa undir hlutlausum fána að því gefnu að þeir lýsi yfir stuðningi við grunngildi Eurovision, þar á meðal mannréttindi allra.
  • Fylgja mannréttindaviðmiðum í reglum Eurovision, í anda alþjóðlegra íþrótta og stjórnmála og með fordæmið um Rússland til hliðsjónar.

Stund sannleikans fyrir Eurovision

Fyrir tveimur árum vonuðust margir til að ástandið í Gasa myndi lagast og gripu ekki til aðgerða gegn Ísrael. Í staðinn hefur eyðileggingin aukist dag frá degi, lík eftir lík. Yfir 15.000 börn eru látin.

Ef EBU leyfir Ísrael að taka áfram þátt við þessar aðstæður sendir það þau skilaboð að gildi Eurovision—friðhelgi, þátttaka og samstaða—séu valkvæð. Valin eftir hentugleikum.

Það er óviðunandi. Keppnin verður að standa fyrir meira en ljós og lög og gleðihopp á meðan sprengjur falla og fólk deyr unnvörpum - líka meðan söngvarar standa á sviði.

Að hafna þátttöku Ísraels núna er ekki að enda partýið heldur að krefjast þess að það endurspegli þau gildi sem við segjumst trúa á.

Stefán J ó n Hafstein er rith ö fundur, greinandi og formaður stj ó rnar Ríkisútvarpsins (RÚV). Skoðanir í greininni eru hans eigin og settar fram sem slíkar.




Skoðun

Sjá meira


×