Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson og Halldóra Mogensen skrifa 5. september 2025 09:02 Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Borgarstjórn Píratar Skóla- og menntamál Grunnskólar Halldóra Mogensen Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun