Börnin eru ekki tölur Bryngeir Valdimarsson skrifar 19. september 2025 08:02 Menntun snýst ekki aðeins um árangur í prófum heldur fyrst og fremst um að rækta einstaklinga. Skólinn er samfélag þar sem börn læra að hugsa, skapa, vinna með öðrum og takast á við lífið sjálft. Umræða um námsmat snýst oft um hvort betra sé að nota tölur eða bókstafi. Hvorugt hefur þó raunverulegt gildi ef ekki liggur skýrt fyrir hvað matsniðurstöðurnar eiga að segja. Táknin sjálf, 8 eða B, eru merkingarlaus nema við skiljum hvaða hæfni og framfarir liggja þar að baki. Aðalnámskrá grunnskólanna og rannsóknir Aðalnámskrá grunnskólanna er leiðarljós fyrir allt skólastarf í landinu og kennarar eru skuldbundnir til að vinna eftir henni. Þar segir meðal annars: „Á kennurum hvílir ekki aðeins sú skylda að miðla þekkingu til nemenda heldur einnig að veita þeim tækifæri til að afla sér þekkingar og leikni, örva starfsgleði þeirra og frjóa hugsun.“ Í námskránni er lögð áhersla á hæfniviðmið. Þetta er ekki tilviljun. Alþjóðlegar rannsóknir, meðal annars hjá OECD og John Hattie, sýna að nemendur læra mest þegar þeir fá skýr viðmið, raunhæfa endurgjöf og tækifæri til að prófa sig áfram. Þekking er mikilvæg, en ekki síður hæfnin til að hugsa gagnrýnið, vinna með öðrum og nýta kunnáttu í ólíkum aðstæðum. Rannsóknir sýna einnig að bókstafakerfi gefur skýrari og hvetjandi skilaboð en hefðbundinn töluskali. Í Visible Learning bendir Hattie á að endurgjöf sem tengist hæfni og framvindu hefur meiri áhrif en nákvæm tölugildi. OECD hefur ítrekað bent á að matskerfi sem byggja á skýrum flokkum (A, B, C, D) falli betur að hæfniviðmiðum en smávægilegur munur milli 6,9 og 7,1. Eru tölur skýrari? Margir telja að tölur séu skýrari en bókstafir. Þær virðast nákvæmar og 6,9 virðist segja meira en „B“. En tölur segja aðeins hluta sögunnar. Hvað þýðir 6,9 í raun? Hvernig er hún fengin? Á hvaða viðmið byggir hún? Talan gefur ekki svör við þessum spurningum nema hún sé brotin niður í ítarleg viðmið sem útskýra hæfni nemandans. Bókstafir geta hins vegar verið tengdir lýsandi viðmiðum. „B“ í stærðfræði getur þýtt að nemandi ráði við ákveðin verkefni en eigi enn eftir að ná tökum á öðrum. Þá er skýrara fyrir foreldra að fá heildarmynd í stað þess að horfa á eina tölu án samhengi. Það sem virðist einfalt er því oft villandi. Daglegt skólastarf Í skólastofunni sjáum við hvað liggur að baki matsniðurstöðum. Nemandi sem tekur ábyrgð í hópvinnu lærir að hlusta, útskýra og deila hugmyndum. Nemandi sem loksins þorir að spyrja sýnir hugrekki sem engin einkunn fangar. Nemandi sem heldur áfram að prófa þótt verkefni sé erfitt sýnir úthald og útsjónarsemi sem verða honum styrkur til framtíðar. Þetta eru augnablik sem tölur ná ekki að mæla en skipta öllu máli. Hvers vegna þetta skiptir máli? Ef við festumst í tölunum hættum við að sjá manneskjuna á bak við þær. Þá fer námið að snúast meira um að standast próf en að byggja upp hæfni til að takast á við nýjar aðstæður. Við þurfum að spyrja okkur: viljum við að börnin okkar séu góð í að muna rétt svar á prófi eða góð í að leysa vandamál sem enginn hefur séð áður? Niðurstaða Menntun er meira en mælanlegar niðurstöður. Hún á að rækta hæfileika, forvitni og styrk hvers barns. Þegar við sjáum nemendur í heild og gefum þeim tækifæri til að vaxa verður skólinn vettvangur þar sem börn öðlast trú á sjálfum sér og hæfni til að takast á við lífið. Það er sú framtíð sem við eigum að leggja rækt við og sem við getum verið stolt af að byggja saman. Höfundur er kennari. Hlutverk aðalnámskrár: https://www.adalnamskra.is/grunnskoli/kafli-1-hlutverk-adalnamskrar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bryngeir Valdimarsson Grunnskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Skoðun Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Menntun snýst ekki aðeins um árangur í prófum heldur fyrst og fremst um að rækta einstaklinga. Skólinn er samfélag þar sem börn læra að hugsa, skapa, vinna með öðrum og takast á við lífið sjálft. Umræða um námsmat snýst oft um hvort betra sé að nota tölur eða bókstafi. Hvorugt hefur þó raunverulegt gildi ef ekki liggur skýrt fyrir hvað matsniðurstöðurnar eiga að segja. Táknin sjálf, 8 eða B, eru merkingarlaus nema við skiljum hvaða hæfni og framfarir liggja þar að baki. Aðalnámskrá grunnskólanna og rannsóknir Aðalnámskrá grunnskólanna er leiðarljós fyrir allt skólastarf í landinu og kennarar eru skuldbundnir til að vinna eftir henni. Þar segir meðal annars: „Á kennurum hvílir ekki aðeins sú skylda að miðla þekkingu til nemenda heldur einnig að veita þeim tækifæri til að afla sér þekkingar og leikni, örva starfsgleði þeirra og frjóa hugsun.“ Í námskránni er lögð áhersla á hæfniviðmið. Þetta er ekki tilviljun. Alþjóðlegar rannsóknir, meðal annars hjá OECD og John Hattie, sýna að nemendur læra mest þegar þeir fá skýr viðmið, raunhæfa endurgjöf og tækifæri til að prófa sig áfram. Þekking er mikilvæg, en ekki síður hæfnin til að hugsa gagnrýnið, vinna með öðrum og nýta kunnáttu í ólíkum aðstæðum. Rannsóknir sýna einnig að bókstafakerfi gefur skýrari og hvetjandi skilaboð en hefðbundinn töluskali. Í Visible Learning bendir Hattie á að endurgjöf sem tengist hæfni og framvindu hefur meiri áhrif en nákvæm tölugildi. OECD hefur ítrekað bent á að matskerfi sem byggja á skýrum flokkum (A, B, C, D) falli betur að hæfniviðmiðum en smávægilegur munur milli 6,9 og 7,1. Eru tölur skýrari? Margir telja að tölur séu skýrari en bókstafir. Þær virðast nákvæmar og 6,9 virðist segja meira en „B“. En tölur segja aðeins hluta sögunnar. Hvað þýðir 6,9 í raun? Hvernig er hún fengin? Á hvaða viðmið byggir hún? Talan gefur ekki svör við þessum spurningum nema hún sé brotin niður í ítarleg viðmið sem útskýra hæfni nemandans. Bókstafir geta hins vegar verið tengdir lýsandi viðmiðum. „B“ í stærðfræði getur þýtt að nemandi ráði við ákveðin verkefni en eigi enn eftir að ná tökum á öðrum. Þá er skýrara fyrir foreldra að fá heildarmynd í stað þess að horfa á eina tölu án samhengi. Það sem virðist einfalt er því oft villandi. Daglegt skólastarf Í skólastofunni sjáum við hvað liggur að baki matsniðurstöðum. Nemandi sem tekur ábyrgð í hópvinnu lærir að hlusta, útskýra og deila hugmyndum. Nemandi sem loksins þorir að spyrja sýnir hugrekki sem engin einkunn fangar. Nemandi sem heldur áfram að prófa þótt verkefni sé erfitt sýnir úthald og útsjónarsemi sem verða honum styrkur til framtíðar. Þetta eru augnablik sem tölur ná ekki að mæla en skipta öllu máli. Hvers vegna þetta skiptir máli? Ef við festumst í tölunum hættum við að sjá manneskjuna á bak við þær. Þá fer námið að snúast meira um að standast próf en að byggja upp hæfni til að takast á við nýjar aðstæður. Við þurfum að spyrja okkur: viljum við að börnin okkar séu góð í að muna rétt svar á prófi eða góð í að leysa vandamál sem enginn hefur séð áður? Niðurstaða Menntun er meira en mælanlegar niðurstöður. Hún á að rækta hæfileika, forvitni og styrk hvers barns. Þegar við sjáum nemendur í heild og gefum þeim tækifæri til að vaxa verður skólinn vettvangur þar sem börn öðlast trú á sjálfum sér og hæfni til að takast á við lífið. Það er sú framtíð sem við eigum að leggja rækt við og sem við getum verið stolt af að byggja saman. Höfundur er kennari. Hlutverk aðalnámskrár: https://www.adalnamskra.is/grunnskoli/kafli-1-hlutverk-adalnamskrar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun