Orð­ræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll

Orð skipta máli. Þau eru ekki aðeins hljóð eða tákn á blaði heldur spegill á menninguna sem við sköpum, ekki síst á vinnustaðnum. Innan karllægra iðngreina hefur lengi ríkt sú hugmynd að þau sem vilja ná árangri þurfi að vera hörkutól sem aðlagast — í stað þess að umhverfið aðlagist fjölbreytileikanum. Raunverulegt jafnrétti næst aðeins þegar öll upplifa að þau tilheyri hópnum. Fyrsta skrefið er jafn einfalt og það er áhrifaríkt: orðræðan.

Orðræða nær yfir það hvernig tungumálið er notað til að skapa merkingu, móta viðhorf, styrkja vald eða hafa áhrif á hugsun og samfélag. Hún endurspeglar ekki bara það sem við segjum, heldur líka hvaða hugmyndir og gildi liggja þar að baki. Orðræða getur t.d. verið pólitísk, fagleg, fræðileg eða kynbundin. – en hún hefur alltaf áhrif á það hvernig við skiljum heiminn og hvert annað.

Ég hef margoft upplifað hvernig útilokandi orðræða læðist inn í daglegt tal. Hún birtist í setningum sem virðast saklausar en hafa þó áhrif: „Jæja strákar…eruð þið búnir?“ þótt hópurinn sé ekki eingöngu skipaður körlum. Orðin eru sjaldnast sögð af illvilja, en þau skilja engu að síður eftir sig skýr skilaboð. Þau draga ósýnilegan hring utan um hópinn sem flestir tilheyra í dag, meðan önnur þurfa stöðugt að sanna rétt sinn til að vera með.

Í samtölum við konur sem starfa í karllægum iðngreinum hef ég oftar en ekki heyrt að þær sækist eftir samstarfi fremur en samkeppni við karla. Margar tala líka um að þær vilji helst láta koma fram við sig eins og eina af strákunum. Slíkt viðhorf gæti einfaldlega sprottið af ótta við að tilheyra ekki. Við setjum okkur í ákveðnar stellingar og látum útilokandi orðræðu eins og vind um eyru þjóta, fremur en að krefjast þess að hún breytist því við viljum síður beina athygli að okkur. Það sem kann að virðast saklaust orðalag getur þannig haft mikil áhrif á tilfinningu fólks fyrir því hvort það tilheyri eða ekki – og þá vaknar spurningin: hver ber ábyrgð á því að breyta orðræðunni?

Til að skapa inngildandi menningu þurfum við öll að taka ábyrgð og huga að okkar orðræðu. Ábyrgðin hvílir þó sérstaklega á þeim sem mynda meirihlutann. Í flestum tilvikum innan iðngreina: körlum. Það er auðvelt að velta byrðinni yfir á konur og kvár, og ætlast til þess að þau leiðrétti, útskýri og berjist fyrir breytingum. Staðreyndin er að marktækar breytingar eiga sér aðeins stað þegar meirihlutinn tekur virkan þátt. Þegar karlar ákveða að orða sig öðruvísi, standa með inngildingu og skapa rými þar sem öll upplifa sig velkomin – þá fyrst sjáum við menninguna breytast.

Rannsóknir sýna skýrt að fjölbreytt teymi skila betri árangri. Fyrirtæki sem hafa jafnvægi í kynjahlutföllum standa sterkar að vígi: þau eru lausnamiðuð, árangursrík og efla nýsköpun. Þetta er ekki tilviljun. Þegar ólík sjónarhorn mætast verða ákvarðanir betri og menningin heilbrigðari. Fjölbreytni er ekki byrði sem þarf að bera – hún er styrkur sem skapar verðmæti fyrir okkur öll.

Innan iðngreina er þetta sérstaklega mikilvægt. Verkefnin sem við vinnum eru fjölbreytt og krefjast ólíkra hæfileika. Það er því ekki eingöngu spurning um réttlæti að öll fái jöfn tækifæri – það er líka spurning um gæði vinnunnar. Þegar fjölbreytt teymi fagaðila vinna saman verða lausnirnar betri – fyrir starfsfólk, viðskiptavini og samfélagið í heild.

Ef við ætlum að tryggja að iðngreinar séu vettvangur þar sem öll geta upplifað sig sem hluta af hópnum, þurfum við að leggja okkur fram. Hvert og eitt getum við lagt okkar af mörkum. Það byrjar með orðunum sem við veljum og heldur svo áfram í menningunni sem við mótum saman, dag eftir dag. Við verðum að vakna og vekja hvort annað til umhugsunar.

Ábyrgðin er ekki bara mín eða þín – Hún er okkar allra.

Hvaða orð velur þú næst?

Höfundur er rafveitu- og rafvirkja og formann Félags fagkvenna.