Mis­vægi at­kvæða bitnar mest á Kraganum

Dómsmálaráðherra hefur stofnað starfshóp sem koma á með tillögur til breytinga á kosningalögum. Í tilkynningu stjórnarráðsins er haft eftir ráðherra að markmiðið sé að tryggja að atkvæði allra landsmanna vegi sem jafnast en það er í samræmi við stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar.

Ólafur Þ. Harðarson prófessor í stjórnmálafræði við HÍ er formaður starfshópsins og hann segir kosningafyrirkomulagið hér á landi ósanngjarnt varðandi misvægi atkvæði eftir búsetu. Þróunin annars staðar sé að minnka misvægi atkvæða.

„Í flestum nágrannalöndunum er lítið eða ekkert misvægi eftir búsetu, það er svolítið í Noregi en í nágrannalöndum er það langmest hér. Alþjóðlegar stofnanir hafa gert athugasemdir við misvægið hér hvað það er mikið,“ sagði Ólafur í viðtali í kvöldfréttum Sýnar.

„Ein af þessum stofnunum er Fenyjarnefndin sem telur kannski eðlilegt að misvægið geti verið 10%, jafnvel 15% í undantekningatilfellum. Misvægið hjá okkur getur verið 100%.“

Kraginn fengi þingmenn frá landsbyggðinni

Ef litið er til skiptingu þingmanna eftir kjördæmum þá sést að í landsbyggðarkjördæmunum þremur eru nú samtals 27 þingmenn, tíu í Norðausturkjördæmi, sjö í Norðvestur- og tíu í Suðurkjördæmi. 

Í kjördæmunum á höfuðborgarsvæðinu, Reykjavíkurkjördæmunum tveimur og Kraganum eru þingmenn samtals 36. Mun fleiri kjósendur eru á bak við hvern þingmann á Suðvesturhorninu en landsbyggðinni.

Ef fjöldi þingmanna í hverju kjördæmi væri í hlutfalli við íbúa breyttist staðan mjög. Í Kraganum myndi þeim fjölga um fimm en fækka í bæði Norðausturkjördæmi og Norðvesturkjördæmi. Rétt er þó að taka fram að samkvæmt stjórnarskrá geta þingmenn hvers kjördæmis aldrei verið færri en sex.

„Kjósendur af landsbyggðinni íhaldssamari heldur en kjósendur á höfuðborgarsvæðinu“

Ólafi finnst þetta vera mannréttindamál og segir óeðlilegt að sumir kjósendur í landinu hafi eitt atkvæði og aðrir tvö. Hann segir áhyggjur landsbyggðar af nýju fyrirkomulagi eðlilegar en að ef menn vilji efla landsbyggðirnar sé best að vera með sérstakar áætlanir um það í gegnum löggjöf. 

„Hins vegar held ég að renslan sýni nú ekki að of margir þingmenn af landsbyggðinni hafi dugað mjög vel til að tryggja hagsmuni landsbyggðarinnar, þannig að ég er ekki svo viss um að það muni neitt breytast. Það eru heildarhagmsunir landsins að hagsmuna landsbyggðarinnar sé gætt og til þess þurfa þeir ekki að hafa yfirvigt á þinginu.“

Að hans mati myndi jöfnun atkvæða myndi hafa lítil eða engin áhrif á heildarfjölda þingmanna flokkanna. Hins vegar hafi misvægi atkvæða birst í að innan allra flokka séu of margir þingmenn af landsbyggðinni og sjónarmið íbúa landsbyggðarinnar og höfuðborgarsvæðisins séu ekki alltaf þau sömu. Það hafi sést í íslensku kosningarannsókninni og það séu mál sem komi byggðaskiptingu ekki við.

„Til að mynda eru kjósendur af landsbyggðinni íhaldssamari heldur en kjósendur á höfuðborgarsvæðinu og það er auðvitað engin ástæða til að íhaldssamir kjósendur hafi meiri áhrif en fjöldi þeirra gefi til kynna.“

Stendur ekki til að leggja til breytingar á stjórnarskrá

Auk markmiðsins að auka jafnræði í atkvæðavægi mun starfshópurinn skoða þingsætadreifingu sem og leiðir til að fækka atkvæðum sem falla niður dauð í kosningum. Bæði í kosningum 2013 og í desember síðastliðnum fór fjöldi dauðra atkvæða yfir 10%.

„Þetta stafar af því að það er 5% þröskuldur og það stendur ekki til að breyta honum,“ sagði Ólafur en þröskuldurinn sem hann nefnir er sá að flokkar þurfa 5% atkvæða á landsvísu til að eiga rétt á jöfnunarþingmanni. Flokkar geta þó fengið kjördæmakjörinn þingmann þó fylgi á landsvísu nái ekki 5%. 

Stjórnarskrárbreytingar þarf til að breyta 5% viðmiðum en Ólafur segir að starfshópurinn muni skoða hvaða leiðir séu færar í þessum efnum með breytingu á kosningalögum.

Telur alla sammála um að breyta

„Svo er eitt atriði í viðbót sem við þurfum að leiðrétta í þessari vinnu og það er það að þingmannafjöldi flokkanna sé í réttu samræmi við atkvæðafjölda í landinu og ég held að allir séu sammála um að breyta þessu.“ 

Engin skekkja var hvað varðar fjölda þingmanna í síðustu kosningum en í fernum kosningum þar á undan fékk flokkur einum manni fleira heldur en hann hefði átt að fá ef skipt hefði verið eftir atkvæðahlutfölum.

„Þessu er tiltölulega einfalt að breyta í kosningalögunum,“ segir Ólafur að lokum.