Siðferðisvandi stjórnsýslunnar Ólína Þorvarðardóttir skrifar 7. mars 2011 09:52 Að hafa hlutverk og bera ábyrgð hefur hingað til þótt vegsemd. En vandi fylgir vegsemd hverri, og í okkar litla samfélagi höfum við full mörg dæmi um að þeir sem hlotið hafa vegsemdina hafa ekki vandað sig nóg til að valda henni. Óvandvirkni er siðferðisskortur af sömu rót og agaleysi og ótrúmennska. Afleiðingin birtist í því að menn axla ekki þá hlutverkabundnu ábyrgð sem starfi þeirra fylgir, þ.e. að sjá til þess að ákveðnir hlutir gerist eða gerist ekki í krafti þess að þeir gegna tiltekinni stöðu og hafa umsjón með tilteknu starfssviði. Í opinberri stjórnsýslu skiptir miklu að siðferði og starfshættir séu svo vel samofnir að ekki verði sundur skilið. Á ráðuneytum og opinberum stofnunum velta fjárreiður hins opinbera. Þaðan streyma milljarðar af almannafé til ýmissa verkefna úti í samfélaginu. Þeir sem trúað er fyrir ráðstöfun almannafjár bera á því samfélagslega ábyrgð að fjármunir nýtist sem best. Það á ekki aðeins við um stjórnmálamenn heldur alla opinbera starfsmenn. Hvernig er íslensk stjórnsýsla að standast þetta próf? Nokkrar nýlegar úttektir Ríkisendurskoðunar tala einu máli: Skortur á eftirliti, slæleg umsýsla og pólitískt ábyrðarleysi hefur einkennt meðferð opinberra fjármuna um langt árabil. Virðist einu gilda hvort litið er til nýsköpunar í atvinnulífi, búvörusamninga eða menntakerfisins. Nýlega kom til umræðu í þinginu skýrsla Ríkisendurskoðunar um framkvæmd þjónustusamnings menntamálaráðuneytisins við Menntaskólann Hraðbraut. Sú skýrsla er þungur áfellisdómur. Hún sýnir eftir litslausan fjáraustur til skólans á árunum 2004-2007 þegar hundruð milljóna króna streymdu til skólans á grundvelli áætlana en ekki raunverulegra upplýsinga um nemendafjölda. Þá hefur Ríkisendurskoðun gagnrýnt ógagnsæi og ómarkvissa meðferð fjármuna í háskólastarfi og bent á mikilvægi þess að fjármögnunarkerfi háskólanna stuðli að því að stefna stjórnvalda nái fram að ganga og skattfé nýtist á hagkvæman og árangursríkan hátt. Má af skýrslunni skilja að núverandi fjármögnunarkerfi háskólanna skapi óeðlilegan aðstöðumun milli þeirra og hamli samstarfi þeirra í kennslu og rannsóknum. En ónákvæmni og fjáraustur er ekki eini vandi stjórnsýslunnar. Úttekt Ríkisendurskoðunar á starfsemi stofnana sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun í landinu leiðir einnig í ljós ógagnsæi og óljósa verkaskiptingu. Á þessu ári verður 1100 milljónum króna varið til þessa málaflokks af fjárlögum ríkisins. Fram kemur í úttektinni að skipulagi og eftirliti með þessum málaflokki sé verulega ábótavant og kerfið bæði flókið og ógagnsætt; samvinna aðila sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun sé ekki næg og verkaskipting á milli þeirra sé óljós. Stuðningskerfið fær þann dóm að vera flókið. Ófullnægjandi skráning fjárhagsupplýsinga torveldi skýra heildarsýn yfir ráðstöfun fjármuna. Ríkisendurskoðun leggur til að úr þessu verði bætt og telur að í kjölfarið verði að greina kostnað og ávinning af stuðningi við atvinnu- og byggðaþróun til að hægt sé að meta hvort fjármagn sem veitt er til málaflokksins hafi verið nýtt með hagkvæmum og árangursríkum hætti. Annað dæmi um vanhöld á eftirliti birtist okkur í nýlegri úttekt Ríkisendurskoðunar á framkvæmd búvörusamninga 2001-2007. Þar kemur fram að eftirlit er slælegt, ónákvæmni í bókhaldi, háar upphæðir hafa verið rangfærðar milli liða og ára (150 m.kr) og greiðslur inntar af hendi fyrir umsýslu án þess að tilhlýðilegir þjónustusamningar liggi þar að baki. Telur Ríkisendurskoðun brýnt að ráðuneytið sinni betur eftirlitsskyldu sinni, gagnsæi útreikninga verði aukið og þjónustusamningar gerðir vegna umsýsluþóknana. Eldri úttektir Ríkisendurskoðunar sýna ennfremur að framkvæmd búvörusamninga hefur lengi verið ábótavant. Á árabilinu 1988-1991 kostuðu slík vanhöld ríkissjóð 4,5 milljarða króna í viðbótarkostnað vegna greiðslna umfram áætlaðar forsendur við framleiðslustjórnun landbúnaðarvara. Þau dæmi sem hér hafa verið tilfærð eiga sér öll upphaf og rót í pólitískum vilja valdhafanna, sum geta jafnvel kallast gæluverkefni. Það er umhugsunarefni hver áhrif það hefur á framkvæmd og eftirlit með verkefnum þegar starfsmenn ráðuneyta og vörslumenn opinbers fjár vita af pólitískum vilja á bak við tjöldin. Því fylgir ábyrgð að hafa hlutverk. Pólitísk markmið verða lítils virði ef ekki fylgja efndir, en efndirnar velta á heilindum og getu stjórnkerfisins til þess að fylgja málum eftir. Og hvað eru heilindi í stjórnun? Það er hinn samþætti strengur siðferðis og starfshátta sem þarf að vera svo þétt ofinn að ekki verði sundur skilið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir Mest lesið Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ný tegund svika Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Stytting námstíma til stúdentsprófs: Sjónarhorn menntarannsókna Elsa Eiríksdóttir,Guðrún Ragnarsdóttir,María Jónasdóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson Skoðun Búum til börn - án aukinna útgjalda Hildur Sverrisdóttir Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson Skoðun Samfélagslögregla á „sterum“ Davíð Bergmann Skoðun Treystandi fyrir stjórn landsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Skoðun Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Stytting námstíma til stúdentsprófs: Sjónarhorn menntarannsókna Elsa Eiríksdóttir,Guðrún Ragnarsdóttir,María Jónasdóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Tækifæri til að efla Kötlu jarðvang Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Samfélagslögregla á „sterum“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ný tegund svika Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Treystandi fyrir stjórn landsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Búum til börn - án aukinna útgjalda Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Stórar breytingar framundan Arnar Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er skortur á orku en ekki orkuskortur Hörður Arnarson skrifar Skoðun ....og þá var eins og blessuð skepan skildi..... Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Nýir vendir sópa best Arnar Þór Jónsson,Kári Allansson,Sveinn Hjörtur Guðfinnsson skrifar Skoðun Lausn húsnæðisvandans Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Staða evrunnar í Evrópusambandinu árið 2024 Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Áfengisstefnu breytt með lögbrotum Einar Ólafsson skrifar Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar Skoðun Þreytt dæmi Fjóla Blandon skrifar Skoðun Ríkiseftirlit með öllum börnum Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Viðreisn er tilbúin Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Ert þú að leita að okkur?“ Elías Ýmir Larsen skrifar Skoðun Höfum við efni á þessu Stríðsbrölti? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisstofnun Norðurlands tíu ára í dag Jón Helgi Björnsson skrifar Skoðun Lægsta raforkuverð heimila í Evrópu Haukur Ásberg Hilmarsson skrifar Skoðun Hugsum út fyrir rammann til að leysa húsnæðisvandann Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlingsson skrifar Sjá meira
Að hafa hlutverk og bera ábyrgð hefur hingað til þótt vegsemd. En vandi fylgir vegsemd hverri, og í okkar litla samfélagi höfum við full mörg dæmi um að þeir sem hlotið hafa vegsemdina hafa ekki vandað sig nóg til að valda henni. Óvandvirkni er siðferðisskortur af sömu rót og agaleysi og ótrúmennska. Afleiðingin birtist í því að menn axla ekki þá hlutverkabundnu ábyrgð sem starfi þeirra fylgir, þ.e. að sjá til þess að ákveðnir hlutir gerist eða gerist ekki í krafti þess að þeir gegna tiltekinni stöðu og hafa umsjón með tilteknu starfssviði. Í opinberri stjórnsýslu skiptir miklu að siðferði og starfshættir séu svo vel samofnir að ekki verði sundur skilið. Á ráðuneytum og opinberum stofnunum velta fjárreiður hins opinbera. Þaðan streyma milljarðar af almannafé til ýmissa verkefna úti í samfélaginu. Þeir sem trúað er fyrir ráðstöfun almannafjár bera á því samfélagslega ábyrgð að fjármunir nýtist sem best. Það á ekki aðeins við um stjórnmálamenn heldur alla opinbera starfsmenn. Hvernig er íslensk stjórnsýsla að standast þetta próf? Nokkrar nýlegar úttektir Ríkisendurskoðunar tala einu máli: Skortur á eftirliti, slæleg umsýsla og pólitískt ábyrðarleysi hefur einkennt meðferð opinberra fjármuna um langt árabil. Virðist einu gilda hvort litið er til nýsköpunar í atvinnulífi, búvörusamninga eða menntakerfisins. Nýlega kom til umræðu í þinginu skýrsla Ríkisendurskoðunar um framkvæmd þjónustusamnings menntamálaráðuneytisins við Menntaskólann Hraðbraut. Sú skýrsla er þungur áfellisdómur. Hún sýnir eftir litslausan fjáraustur til skólans á árunum 2004-2007 þegar hundruð milljóna króna streymdu til skólans á grundvelli áætlana en ekki raunverulegra upplýsinga um nemendafjölda. Þá hefur Ríkisendurskoðun gagnrýnt ógagnsæi og ómarkvissa meðferð fjármuna í háskólastarfi og bent á mikilvægi þess að fjármögnunarkerfi háskólanna stuðli að því að stefna stjórnvalda nái fram að ganga og skattfé nýtist á hagkvæman og árangursríkan hátt. Má af skýrslunni skilja að núverandi fjármögnunarkerfi háskólanna skapi óeðlilegan aðstöðumun milli þeirra og hamli samstarfi þeirra í kennslu og rannsóknum. En ónákvæmni og fjáraustur er ekki eini vandi stjórnsýslunnar. Úttekt Ríkisendurskoðunar á starfsemi stofnana sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun í landinu leiðir einnig í ljós ógagnsæi og óljósa verkaskiptingu. Á þessu ári verður 1100 milljónum króna varið til þessa málaflokks af fjárlögum ríkisins. Fram kemur í úttektinni að skipulagi og eftirliti með þessum málaflokki sé verulega ábótavant og kerfið bæði flókið og ógagnsætt; samvinna aðila sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun sé ekki næg og verkaskipting á milli þeirra sé óljós. Stuðningskerfið fær þann dóm að vera flókið. Ófullnægjandi skráning fjárhagsupplýsinga torveldi skýra heildarsýn yfir ráðstöfun fjármuna. Ríkisendurskoðun leggur til að úr þessu verði bætt og telur að í kjölfarið verði að greina kostnað og ávinning af stuðningi við atvinnu- og byggðaþróun til að hægt sé að meta hvort fjármagn sem veitt er til málaflokksins hafi verið nýtt með hagkvæmum og árangursríkum hætti. Annað dæmi um vanhöld á eftirliti birtist okkur í nýlegri úttekt Ríkisendurskoðunar á framkvæmd búvörusamninga 2001-2007. Þar kemur fram að eftirlit er slælegt, ónákvæmni í bókhaldi, háar upphæðir hafa verið rangfærðar milli liða og ára (150 m.kr) og greiðslur inntar af hendi fyrir umsýslu án þess að tilhlýðilegir þjónustusamningar liggi þar að baki. Telur Ríkisendurskoðun brýnt að ráðuneytið sinni betur eftirlitsskyldu sinni, gagnsæi útreikninga verði aukið og þjónustusamningar gerðir vegna umsýsluþóknana. Eldri úttektir Ríkisendurskoðunar sýna ennfremur að framkvæmd búvörusamninga hefur lengi verið ábótavant. Á árabilinu 1988-1991 kostuðu slík vanhöld ríkissjóð 4,5 milljarða króna í viðbótarkostnað vegna greiðslna umfram áætlaðar forsendur við framleiðslustjórnun landbúnaðarvara. Þau dæmi sem hér hafa verið tilfærð eiga sér öll upphaf og rót í pólitískum vilja valdhafanna, sum geta jafnvel kallast gæluverkefni. Það er umhugsunarefni hver áhrif það hefur á framkvæmd og eftirlit með verkefnum þegar starfsmenn ráðuneyta og vörslumenn opinbers fjár vita af pólitískum vilja á bak við tjöldin. Því fylgir ábyrgð að hafa hlutverk. Pólitísk markmið verða lítils virði ef ekki fylgja efndir, en efndirnar velta á heilindum og getu stjórnkerfisins til þess að fylgja málum eftir. Og hvað eru heilindi í stjórnun? Það er hinn samþætti strengur siðferðis og starfshátta sem þarf að vera svo þétt ofinn að ekki verði sundur skilið.
Stytting námstíma til stúdentsprófs: Sjónarhorn menntarannsókna Elsa Eiríksdóttir,Guðrún Ragnarsdóttir,María Jónasdóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson Skoðun
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Skoðun Stytting námstíma til stúdentsprófs: Sjónarhorn menntarannsókna Elsa Eiríksdóttir,Guðrún Ragnarsdóttir,María Jónasdóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar
Stytting námstíma til stúdentsprófs: Sjónarhorn menntarannsókna Elsa Eiríksdóttir,Guðrún Ragnarsdóttir,María Jónasdóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson Skoðun