Hvaðan kom öll þessi heimska? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar 11. apríl 2014 14:06 Í ljósi nýlegra ummæla forsætisráðherra um væntanlegan gróða Íslendinga á loftslagsbreytingunum, eða öllu heldur umhverfiskrísunni sem nú þegar dregur fjölda manns til dauða ár hvert, og athugasemda nettrölla þar af leiðandi um að það sé gleðilegt að hann sjái björtu hliðarnar í myrkrinu, verð ég að horfast í augu við staðreynd sem ég hef vitað um stund en ekki viljað horfast í augu við: Við Íslendingar erum margir hverjir heimskir. Ég tala þá ekki um greindarvísitölu eða slíkt, heldur um uppruna orðsins, höfum verið of mikið heima. Að sjá ekki heildarmyndina, heimsmyndina. Að vanta samkennd, víðsýni, skilning, og framar öllu að vanta alla samstöðu. Ég sló upp orðinu solidarity á Wikipedia til að finna íslenska merkingu orðsins (magnað að ég þurfti að slá því upp, hér í Noregi heyri ég orðið solidaritet notað að minnsta kosti vikulega), en fann enga íslenska síðu yfir orðið. Það kom svo sem ekki mikið á óvart, enda hugtak sem sjaldan er notað í íslenskri samfélagsumræðu. Ég vel að þýða orðið sem samstaða. Þetta er gamalt hugtak sem hægt að rekja til Rómar hinnar fornu, og stóð þá fyrir skuldbindingu einstaklingsins til að borga, eða vinna fyrir heildina. Þetta stendur líka fyrir að hver einstaklingur sem er hluti af heild, ber ábyrgð á loforðum heildarinnar, ekki bara eigin loforðum. Fjarvera samstöðunnar flæddi eftir hrunið þegar orðin «ég neita að borga fyrir skuldir óreiðmanna» bergmáluðu í björgum landsins. Það gleymdist að við höfðum kosið þá yfir okkur án nokkurs aðhalds, og svo lengi sem við græddum svo mikið að peningarnir láku út úr endaþarminum í sætin á sex milljón króna jeppanum var okkur skítsama um hvernig góðærið varð til. Svo notuðum við bara hinn jeppann á meðan sætin fóru í hreinsun. Nei nei, ég segi svona, en þið vitið hvað ég meina. Það var ekki fyrr enn að borguninni kom að við urðum brjáluð. Í dag gerist þetta aftur í endurgreiðslum til fólks sem tók húsnæðislán á sínum tíma, fólk sem þá á íbúðir og vinnur sennilega fulla vinnu. Ég er stúdent, ég á ekkert, en ég tapaði mörgumhundruð þúsundum króna af sparifénu mínu sem var bundið í svokölluðum tryggum verðbréfum Eimskips. Ekki fæ ég krónu af þessu til baka. Það vantar alla hugmynd um samstöðu í íslenskt samfélag. Kannski er það vegna þess að við höfum svo mikið pláss, það var lengi vel langt á milli allra jarða. Þá er kannski þægilegt að hver hugsi bara um sig og engan annan. En gengur þetta til lengdar? Grunnstoðir velferðarsamfélaga er þessi hugmynd um samstöðu. Við grípum þig þegar þú hrasar, og þú grípur okkur. Og þetta virkar. Mest velferð er í þeim ríkjum í heiminum þar sem þessi hugmynd fær að ríkja í stjórnmálunum. Samstaða er til dæmis rótgróið hugtak í norsku þjóðarsálinni, sem ég kynntist fyrst þegar ég kom hingað í fyrsta sinn fyrir átta árum síðan og fannst sjálfsagt að troða mér framarlega í röð fyrir utan skemmtistað. Norska samferðarfólkinu mínu þótti þessi hegðun skammarleg og þrátt fyrir að þetta hafi komið mér inn á undan hinum þar sem ég gat keypt drykki sem voru tilbúnir á okkar eigin borði þegar hin komu inn fékk ég spurninguna: Hvernig heldur þú að samfélagið væri ef allir myndu alltaf reyna að troðast fremst í röðina? Siðfræðingurinn Immanuel Kant skrifaði um að siðferðileg hegðun byggðist á að koma fram við allar manneskjur sem markmið í sjálfu sér, með eigin drauma, vonir og þrár, sem þær vildu sækjast eftir. Með því að troðast fremst í röðina yfirsást mér að allir í röðinni vilja komast inn sem fyrst, allir eru að sækjast eftir mörgu af því sama. Hvaða rétt hafði ég til að troðast? Ég var svo hissa á þessari gagnrýni að ég hugsa enn um hana. Mér þótti sjálfsagt að troðast. Mér þótti sjálfsagt að taka eins mikið og ég gat borið ef eitthvað var ókeypis, mér þótti sjálfsagt að mínir hagsmunir kæmu á undan öðrum, alltaf. Ég var heimskur Íslendingur. En í hverskonar heimi myndum við lifa í ef allir hugsuðu svona, og öll lönd létu sér standa á sama um þróunarlöndin? Þróunarlöndin þar sem fátæktin er á margan hátt afurð misnotkunar vesturlandabúa og óréttlátrar heimsverslunar, en það er önnur saga. Er það heimur sem við viljum lifa í? Í heimi þar sem Ísland, eitt af ríkustu löndum í heimi, sker niður í þróunaraðstoð og græðir á þjáningum annarra í umhverfiskrísu sem getur endað með tortýmingu plánetunnar? Hvað með komandi kynslóðir og samstöðu með þeim? Okkur Íslendingum er svo sem skítsama. Við verðum löngu dauð svo það kemur ekki niður á okkur. Tilvistarstefnuheimspekingurinn Søren Kierkegaard var upptekinn af skilyrðunum sem þarf að uppfylla til að geta kallast manneskja, frjáls einstaklingur. Til að vera frjáls manneskja þarft þú að taka ígrundaðar ákvarðanir sem þú berð ábyrgð á. Þú þarft að lifa með afleiðingunum og horfast í augu við þær. Þú þarft að skilja að þú getir breytt einhverju. Þetta er andhverfa þess að fljóta með straumnum, neita ábyrgð og vera tækifærissinni. Mér finnst vera kominn tími til að Íslendingar verði að ábyrgum manneskjum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dóra Björt Guðjónsdóttir Mest lesið Falið heimsveldi Al Thani-fjölskyldunnar Finnur Th. Eiríksson Skoðun Þetta þarftu að vita: 12 atriði Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Samfélag sem týnir sjálfu sér Viðar Halldórsson Skoðun Hið landlæga fúsk Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Krónan er akkeri hagkerfisins! Erna Bjarnadóttir Skoðun Óeðlileg völd og áhrif stórra útgerðarfyrirtækja Oddný G. Harðardóttir Skoðun Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Skoðun Skoðun Framtíð íslensks menntakerfis – lærum af Buffalo og leiðandi háskólum heims Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Öryggismenning – hjartað í ábyrgri ferðaþjónustu Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar Skoðun Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Falið heimsveldi Al Thani-fjölskyldunnar Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare skrifar Skoðun Hið landlæga fúsk Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þetta þarftu að vita: 12 atriði Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Ég frétti af konu Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur ESB-sinna leiðréttar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Eineltið endaði með örkumlun Davíð Bergmann skrifar Skoðun Akademísk kurteisi á tímum þjóðarmorðs Finnur Ulf Dellsén skrifar Skoðun Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson skrifar Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Normið á ekki síðasta orðið Katrín Íris Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ég er eins og ég er, hvernig á ég að vera eitthvað annað? Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hinir miklu lýðræðissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kolefnishlutleysi eftir 15 ár? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Réttmætar áhyggjur eða ósanngjarnar alhæfingar? Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun „Þótt náttúran sé lamin með lurk!“ Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Í ljósi nýlegra ummæla forsætisráðherra um væntanlegan gróða Íslendinga á loftslagsbreytingunum, eða öllu heldur umhverfiskrísunni sem nú þegar dregur fjölda manns til dauða ár hvert, og athugasemda nettrölla þar af leiðandi um að það sé gleðilegt að hann sjái björtu hliðarnar í myrkrinu, verð ég að horfast í augu við staðreynd sem ég hef vitað um stund en ekki viljað horfast í augu við: Við Íslendingar erum margir hverjir heimskir. Ég tala þá ekki um greindarvísitölu eða slíkt, heldur um uppruna orðsins, höfum verið of mikið heima. Að sjá ekki heildarmyndina, heimsmyndina. Að vanta samkennd, víðsýni, skilning, og framar öllu að vanta alla samstöðu. Ég sló upp orðinu solidarity á Wikipedia til að finna íslenska merkingu orðsins (magnað að ég þurfti að slá því upp, hér í Noregi heyri ég orðið solidaritet notað að minnsta kosti vikulega), en fann enga íslenska síðu yfir orðið. Það kom svo sem ekki mikið á óvart, enda hugtak sem sjaldan er notað í íslenskri samfélagsumræðu. Ég vel að þýða orðið sem samstaða. Þetta er gamalt hugtak sem hægt að rekja til Rómar hinnar fornu, og stóð þá fyrir skuldbindingu einstaklingsins til að borga, eða vinna fyrir heildina. Þetta stendur líka fyrir að hver einstaklingur sem er hluti af heild, ber ábyrgð á loforðum heildarinnar, ekki bara eigin loforðum. Fjarvera samstöðunnar flæddi eftir hrunið þegar orðin «ég neita að borga fyrir skuldir óreiðmanna» bergmáluðu í björgum landsins. Það gleymdist að við höfðum kosið þá yfir okkur án nokkurs aðhalds, og svo lengi sem við græddum svo mikið að peningarnir láku út úr endaþarminum í sætin á sex milljón króna jeppanum var okkur skítsama um hvernig góðærið varð til. Svo notuðum við bara hinn jeppann á meðan sætin fóru í hreinsun. Nei nei, ég segi svona, en þið vitið hvað ég meina. Það var ekki fyrr enn að borguninni kom að við urðum brjáluð. Í dag gerist þetta aftur í endurgreiðslum til fólks sem tók húsnæðislán á sínum tíma, fólk sem þá á íbúðir og vinnur sennilega fulla vinnu. Ég er stúdent, ég á ekkert, en ég tapaði mörgumhundruð þúsundum króna af sparifénu mínu sem var bundið í svokölluðum tryggum verðbréfum Eimskips. Ekki fæ ég krónu af þessu til baka. Það vantar alla hugmynd um samstöðu í íslenskt samfélag. Kannski er það vegna þess að við höfum svo mikið pláss, það var lengi vel langt á milli allra jarða. Þá er kannski þægilegt að hver hugsi bara um sig og engan annan. En gengur þetta til lengdar? Grunnstoðir velferðarsamfélaga er þessi hugmynd um samstöðu. Við grípum þig þegar þú hrasar, og þú grípur okkur. Og þetta virkar. Mest velferð er í þeim ríkjum í heiminum þar sem þessi hugmynd fær að ríkja í stjórnmálunum. Samstaða er til dæmis rótgróið hugtak í norsku þjóðarsálinni, sem ég kynntist fyrst þegar ég kom hingað í fyrsta sinn fyrir átta árum síðan og fannst sjálfsagt að troða mér framarlega í röð fyrir utan skemmtistað. Norska samferðarfólkinu mínu þótti þessi hegðun skammarleg og þrátt fyrir að þetta hafi komið mér inn á undan hinum þar sem ég gat keypt drykki sem voru tilbúnir á okkar eigin borði þegar hin komu inn fékk ég spurninguna: Hvernig heldur þú að samfélagið væri ef allir myndu alltaf reyna að troðast fremst í röðina? Siðfræðingurinn Immanuel Kant skrifaði um að siðferðileg hegðun byggðist á að koma fram við allar manneskjur sem markmið í sjálfu sér, með eigin drauma, vonir og þrár, sem þær vildu sækjast eftir. Með því að troðast fremst í röðina yfirsást mér að allir í röðinni vilja komast inn sem fyrst, allir eru að sækjast eftir mörgu af því sama. Hvaða rétt hafði ég til að troðast? Ég var svo hissa á þessari gagnrýni að ég hugsa enn um hana. Mér þótti sjálfsagt að troðast. Mér þótti sjálfsagt að taka eins mikið og ég gat borið ef eitthvað var ókeypis, mér þótti sjálfsagt að mínir hagsmunir kæmu á undan öðrum, alltaf. Ég var heimskur Íslendingur. En í hverskonar heimi myndum við lifa í ef allir hugsuðu svona, og öll lönd létu sér standa á sama um þróunarlöndin? Þróunarlöndin þar sem fátæktin er á margan hátt afurð misnotkunar vesturlandabúa og óréttlátrar heimsverslunar, en það er önnur saga. Er það heimur sem við viljum lifa í? Í heimi þar sem Ísland, eitt af ríkustu löndum í heimi, sker niður í þróunaraðstoð og græðir á þjáningum annarra í umhverfiskrísu sem getur endað með tortýmingu plánetunnar? Hvað með komandi kynslóðir og samstöðu með þeim? Okkur Íslendingum er svo sem skítsama. Við verðum löngu dauð svo það kemur ekki niður á okkur. Tilvistarstefnuheimspekingurinn Søren Kierkegaard var upptekinn af skilyrðunum sem þarf að uppfylla til að geta kallast manneskja, frjáls einstaklingur. Til að vera frjáls manneskja þarft þú að taka ígrundaðar ákvarðanir sem þú berð ábyrgð á. Þú þarft að lifa með afleiðingunum og horfast í augu við þær. Þú þarft að skilja að þú getir breytt einhverju. Þetta er andhverfa þess að fljóta með straumnum, neita ábyrgð og vera tækifærissinni. Mér finnst vera kominn tími til að Íslendingar verði að ábyrgum manneskjum.
Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun
Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir Skoðun
Skoðun Framtíð íslensks menntakerfis – lærum af Buffalo og leiðandi háskólum heims Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Öryggismenning – hjartað í ábyrgri ferðaþjónustu Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar
Skoðun Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare skrifar
Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar
Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun
Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir Skoðun