Trúin á tímum hnattvæðingarinnar Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. maí 2015 07:00 Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Sjá meira
Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands.
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar