Hveljusúpan árlega Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. janúar 2016 07:00 Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun