Af hverju þetta hik? Guðmundur Andri Thorsson skrifar 8. febrúar 2016 09:00 Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Halldór 31.05.2025 Halldór Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun