Jökulsárlón á Breiðamerkursandi - Friðun til óþurftar? Páll Imsland skrifar 4. september 2017 06:00 Umhverfisráðherra hefur friðlýst Jökulsárlón. Engin vitræn umræða hefur farið fram um málið og daginn eftir lýsir ráðherrann því yfir opinberlega að flokkur hans þurfi að gera meira en tala minna. Þegar öllu er á botninn hvolft gerði flokkur hans kannski betur með því gera minna en hugsa meira. Ég tek fram til að forða misskilningi að ég er sjálfur náttúruverndarsinni og einlægur unnandi allrar náttúru, einkum óspilltrar. Ég veit að það þarf að taka traustar ákvarðanir í náttúruverndarmálum þegar slíkar eru teknar, ákvarðanir sem eru ekki byggðar á skammsýni eða óskhyggju einstaklinga, ákvarðanir sem sjá fram í tímann, ákvarðanir sem skila tilætluðum árangri, en eru ekki lína í upptalningaskrá ráðherra í friðunarmálum eða viðleitni hans til þess eins að gera meira. Jökulsárlón og Breiðamerkurjökull eru náttúrufyrirbæri í afar örri náttúrufarslegri þróun og friðlýsing á slíkum stöðum er vandasamari en ella. Í slíkum málum þarf að huga vel að öllum þáttum áður en gripið er til ákvarðana og skyndiákvarðanir eru ekki líklegar til að skila góðum árangri. Svona ákvarðanir í pólitík eru þó ekki nýjar af nálinni og voru hér áður fyrr kallaðar pennastriksákvarðanir. Náttúruvernd er afar vandmeðfarið mál og þó flestir viti að náttúruvernd er nauðsynleg þá er ekki sama hvernig að henni er staðið og hvernig hún er síðan framkvæmd. Heimspeki náttúruverndar er flókin og ekki einhlít og kannski er henni ekki skenktur nægur þanki. Í náttúruvernd er meira að segja fólgin alvarleg þversögn og hún hljóðar svona: Verndun náttúru hefur þann tilgang að spara viðkomandi náttúru handa óbornum kynslóðum til þess að njóta hennar. Þetta felur í sér, að ef við nútímafólk njótum hennar þá spillist hún og verður ekki söm í framtíðinni. Þetta felur líka í sér, að þegar hinar óbornu kynslóðir sem náttúran var friðuð handa, taka sig til og fara að njóta hennar þá spillist hún og verður ekki lengur söm. Friðunin ber þannig aldrei einfaldan tilætlaðan árangur. Það er í raun alls ekki hægt að friða náttúruna með þeim árangri sem til er ætlast.Tilgangurinn virðist óskýr Það ætti að vera ljóst að ég er ekki sérlega hlynntur umræddri friðlýsingu austur á söndum. Hvers vegna? Í stuttu máli, vegna þess að málin hafa ekki verið skoðuð nægilega vítt og framsætt. Tilgangurinn virðist vera óskýr og er kannski í raun marklaus. Til hvers leiðir þessi friðun? Það er oft búið að ræða náttúrufar og þróun þess á þessum slóðum, bæði almennt og einstaka þætti þess og oftast af miklum vanskilningi á eðli náttúrunnar þarna. Fáir virðast sjá og skilja djúpum skilningi hvað þarna er að gerast, það flókna samspil margra og ólíkra náttúrufarsþátta sem þarna eru virkir, hvernig þetta gerist og til hvers það getur leitt. Og svo eru hliðarsporin. Hvaða áhrif hefur friðlýsingin t.d. á möguleika til mannvirkjagerðar á svæðinu? Verður kannski ekki leyfilegt að aðhafast neitt, þegar að því kemur að bregðast þarf við sjávarrofinu á ströndinni við ós Jökulsár, þegar það ógnar að setja af stað lokaþáttinn í því að rjúfa þetta mjóa haft sem er á milli sjávar og lóns? Verðum við vegna þessarar friðunar að búa við það á næstu áratugum og í fjarlægari framtíð að ekki verði vegasamgöngur og línulagnir á milli Suðurlands og Austurlands vegna þess að ekki má verja eina hugsanlega vegar- og línustæðið fyrir rofi sjávar? Eða verður að afturkalla friðunina og lýsa hana markleysu til þess að geta brugðist við. Ef svo fer þá hverfur traust manna til friðunar á náttúrunni, ekki bara þarna, heldur almennt. Þessi framtíðarsýn er ekki langsótt ímyndun, heldur er þetta óhjákvæmileg uppákoma í náinni framtíð. Nær hefði ráðherrum líklega verið að taka þetta varnarmál á dagskrá núna heldur en að rikka þess í stað upp óþarfri pennastriksskyndiráðstöfun fyrir svæðið, sem alls ekki mun hafa nein áhrif á þjóðnauðsynlega landnýtingu á svæðinu en setur hins vegar varnir vegar og lagna í uppnám. Að því viðkvæma máli verður nánar vikið í næsta hluta greinarinnar.Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun Skoðun Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Umhverfisráðherra hefur friðlýst Jökulsárlón. Engin vitræn umræða hefur farið fram um málið og daginn eftir lýsir ráðherrann því yfir opinberlega að flokkur hans þurfi að gera meira en tala minna. Þegar öllu er á botninn hvolft gerði flokkur hans kannski betur með því gera minna en hugsa meira. Ég tek fram til að forða misskilningi að ég er sjálfur náttúruverndarsinni og einlægur unnandi allrar náttúru, einkum óspilltrar. Ég veit að það þarf að taka traustar ákvarðanir í náttúruverndarmálum þegar slíkar eru teknar, ákvarðanir sem eru ekki byggðar á skammsýni eða óskhyggju einstaklinga, ákvarðanir sem sjá fram í tímann, ákvarðanir sem skila tilætluðum árangri, en eru ekki lína í upptalningaskrá ráðherra í friðunarmálum eða viðleitni hans til þess eins að gera meira. Jökulsárlón og Breiðamerkurjökull eru náttúrufyrirbæri í afar örri náttúrufarslegri þróun og friðlýsing á slíkum stöðum er vandasamari en ella. Í slíkum málum þarf að huga vel að öllum þáttum áður en gripið er til ákvarðana og skyndiákvarðanir eru ekki líklegar til að skila góðum árangri. Svona ákvarðanir í pólitík eru þó ekki nýjar af nálinni og voru hér áður fyrr kallaðar pennastriksákvarðanir. Náttúruvernd er afar vandmeðfarið mál og þó flestir viti að náttúruvernd er nauðsynleg þá er ekki sama hvernig að henni er staðið og hvernig hún er síðan framkvæmd. Heimspeki náttúruverndar er flókin og ekki einhlít og kannski er henni ekki skenktur nægur þanki. Í náttúruvernd er meira að segja fólgin alvarleg þversögn og hún hljóðar svona: Verndun náttúru hefur þann tilgang að spara viðkomandi náttúru handa óbornum kynslóðum til þess að njóta hennar. Þetta felur í sér, að ef við nútímafólk njótum hennar þá spillist hún og verður ekki söm í framtíðinni. Þetta felur líka í sér, að þegar hinar óbornu kynslóðir sem náttúran var friðuð handa, taka sig til og fara að njóta hennar þá spillist hún og verður ekki lengur söm. Friðunin ber þannig aldrei einfaldan tilætlaðan árangur. Það er í raun alls ekki hægt að friða náttúruna með þeim árangri sem til er ætlast.Tilgangurinn virðist óskýr Það ætti að vera ljóst að ég er ekki sérlega hlynntur umræddri friðlýsingu austur á söndum. Hvers vegna? Í stuttu máli, vegna þess að málin hafa ekki verið skoðuð nægilega vítt og framsætt. Tilgangurinn virðist vera óskýr og er kannski í raun marklaus. Til hvers leiðir þessi friðun? Það er oft búið að ræða náttúrufar og þróun þess á þessum slóðum, bæði almennt og einstaka þætti þess og oftast af miklum vanskilningi á eðli náttúrunnar þarna. Fáir virðast sjá og skilja djúpum skilningi hvað þarna er að gerast, það flókna samspil margra og ólíkra náttúrufarsþátta sem þarna eru virkir, hvernig þetta gerist og til hvers það getur leitt. Og svo eru hliðarsporin. Hvaða áhrif hefur friðlýsingin t.d. á möguleika til mannvirkjagerðar á svæðinu? Verður kannski ekki leyfilegt að aðhafast neitt, þegar að því kemur að bregðast þarf við sjávarrofinu á ströndinni við ós Jökulsár, þegar það ógnar að setja af stað lokaþáttinn í því að rjúfa þetta mjóa haft sem er á milli sjávar og lóns? Verðum við vegna þessarar friðunar að búa við það á næstu áratugum og í fjarlægari framtíð að ekki verði vegasamgöngur og línulagnir á milli Suðurlands og Austurlands vegna þess að ekki má verja eina hugsanlega vegar- og línustæðið fyrir rofi sjávar? Eða verður að afturkalla friðunina og lýsa hana markleysu til þess að geta brugðist við. Ef svo fer þá hverfur traust manna til friðunar á náttúrunni, ekki bara þarna, heldur almennt. Þessi framtíðarsýn er ekki langsótt ímyndun, heldur er þetta óhjákvæmileg uppákoma í náinni framtíð. Nær hefði ráðherrum líklega verið að taka þetta varnarmál á dagskrá núna heldur en að rikka þess í stað upp óþarfri pennastriksskyndiráðstöfun fyrir svæðið, sem alls ekki mun hafa nein áhrif á þjóðnauðsynlega landnýtingu á svæðinu en setur hins vegar varnir vegar og lagna í uppnám. Að því viðkvæma máli verður nánar vikið í næsta hluta greinarinnar.Höfundur er jarðfræðingur.
Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun