Árið 1918 Guðmundur Steingrímsson skrifar 16. júlí 2018 07:00 Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Já, af hverju þarf Landsbankinn byggingu á besta stað í bænum? Páll Jakob Líndal Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun Af „tapi“ Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Blekkingar og gaslýsingar núverandi forsætisráðherra Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Banaslysin eru víðar en við sjáum Sigmar Guðmundsson Skoðun Carbfix – enn og aftur Ari Trausti Guðmundsson Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Við erum öll á raforkumarkaði Jónas Hlynur Hallgrímsson Skoðun Hlustum til að skilja Ingrid Kuhlman Skoðun Skoðun Skoðun Gömul þekking sem fékk ekki athygli þá, en er komin aftur Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Blekkingar og gaslýsingar núverandi forsætisráðherra Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Carbfix – enn og aftur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Við erum öll á raforkumarkaði Jónas Hlynur Hallgrímsson skrifar Skoðun Af „tapi“ Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mennt er máttur Úlfar Darri Lúthersson skrifar Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Banaslysin eru víðar en við sjáum Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hlustum til að skilja Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Já, af hverju þarf Landsbankinn byggingu á besta stað í bænum? Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Myndu H-HH-HHH (hægri) og V-VV-VVV (vinstri) breyta stjórnmálunum? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Aftur fram af hengifluginu? Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir skrifar Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að fara aftur þangað með glóðarauga þegar það er að batna? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hvað er fátækt? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Sjá meira
Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki.
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun
Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun