Hagræðing eða þjónusta? Þröstur Friðfinnsson skrifar 15. október 2019 14:00 Þingsályktunartillaga um málefni sveitarfélaga, grein II. Ný skýrsla með hraði Nú nýverið kom út skýrsla sem unnin var að ósk samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis, Öflugri sveitarfélög – væntur ávinningur við sameiningu sveitarfélaga m.v. 1000 íbúa að lágmarki. Ekkert er óljóst um tilganginn með skýrslunni, hann er að byggja enn frekar undir stefnu stjórnvalda um stækkun sveitarfélaga. Enda hefur megin niðurstaðan þegar verið notuð í þeirri umræðu og það án allra fyrirvara. Fyrirvarar eru hins vegar þó nokkrir í skýrslunni sjálfri. Hér fer á sama veg og áður, skýrslur eru unnar og niðurstaðan (jafnvel fyrirfram gefin) notuð síðan sem hrein og klár staðreynd, þó við lestur skýrslunnar komi síðan ýmislegt annað í ljós. Í skýrslunni kemur nefnilega skýrt fram, að um er að ræða „tækifæri til hagræðingar“ og „mögulegan ávinning“ en alls ekki sé á vísan að róa. Því hún bendir á að rannsóknir sýni að slík hagræðing hafi hreint ekki náðst eftir sameiningar sveitarfélaga á Íslandi til þessa. Í henni kemur fram að kostnaður sveitarfélaga með 1.000 til 5.000 íbúa vegna almennrar þjónustu, sé hlutfallslega óverulega lægri en þeirra sem eru með innan við 1.000 íbúa. Ekki er heldur sýnilegur munur á kostnaði við t.d. æskulýðs-, íþrótta- og menningarmál eftir stærð sveitarfélaganna. Samt sem áður ákveða skýrsluhöfundar að möguleikar séu þó nokkrir í þessum málaflokkum til hagræðingar, eða 1,7 til 2,7 milljarðar á ári. Nokkur hagræðing ætti að vera möguleg í stjórnsýslu, kannski er það hvað augljósast. Þó er það heldur ekki sjálfgefið, einkum þar sem fjarlægðir eru miklar og fleiri byggðakjarnar í sama sveitarfélagi. Ekki er t.d. vænst mikils sparnaðar við sameiningu Fljótsdalshérðaðs, Djúpavogs, Seyðisfjarðar og Borgarfjarðar, enda lagt upp með að góð grunnþjónusta verði áfram veitt í öllum byggðakjörnunum. Þá er stjórnsýsla minni sveitarfélaga fámenn og einföld en við sameiningar vilja bætast við störf millistjórnenda og sérfræðinga í stað þeirra yfirmannsstarfa sem niður falla. Eins eru kjör fulltrúa og nefndarfólks í minni sveitarfélögum almennt afar hógvær og þó verulega fækki í þeim hópi við sameiningu, hækka kjörin gjarna mikið við breytinguna.Heita kartaflan Langstærsti útgjaldaliður sveitarfélaga er fræðslumálin, þ.e. leikskólar og grunnskólar. Enda er það svo að þegar á reynir eftir sameiningar sveitarfélaga, líður almennt ekki langur tími þar til farið er að skoða sameiningar skóla. Skýrslan tekur þó varfærna nálgun á skólamálin sem er skynsamlegt, enda styttast vegalengdir ekki við sameiningu og miklar tilfinningar fylgja þegar hrófla á við skólum. Þá eru skólarnir sú grunnþjónusta sem búsetu fjölskyldufólks fylgir, þannig að með lokun skóla er lífsgrundvelli jafnvel kippt undan viðkomandi byggð. Þegar skýrslan er þannig lesin í heild með öllum fyrirvörum, verður að telja ansi hraustslegt að tala um mögulega hagræðingu sem orðinn hlut, eða sjálfgefinn. Trúlega væri jafn auðvelt að skrifa skýrslu um stjórnkerfi sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu og sýna fram á jafnvel enn meiri hagræðingu í krónum talið, með eða þess vegna án sameininga. Það má t.d. spyrja hvort það sé eðlilegt að á skrifstofu borgarstjóra einni saman, vinni fleiri starfsmenn en hjá öllum Grýtubakkahreppi. Það er á skrifstofu, í grunnskóla, leikskóla, á hjúkrunarheimili, í heimaþjónustu, áhaldahúsi, hjá veitum, slökkviliði og íþróttamiðstöð. Það er þó ekki mitt að gagnrýna það og ég geri heldur engar tillögur um breytingar hjá sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu. Stóru sveitarfélögin telja sig hins vegar hafa fullan rétt, ekki bara til að leggja til, heldur nánast að ákveða hvað sé hinum minni fyrir bestu.Grenivík í Grýtubakkahreppi.Grenivík.Jöfnunarsjóður, eðlileg framlög? Nýverið voru unnar tillögur um framlög Jöfnunarsjóðs til sveitarfélaga sem sameinast. Þær voru kynntar rétt fyrir aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga, nánast sem samþykktar reglur væru. Tímasetningin engin tilviljun, en í tillögunum er veifað stórum fjárhæðum einkum framan í stærri sveitarfélög sem myndu sameinast litlum nágrönnum sínum. Eðllega líst mörgum vel á að fá myndarleg framlög, en ekkert hefur komið fram um fjármögnun, hvort yrði dregið af öðrum framlögum Jöfnunarsjóðs að hluta, eða hvort um ný framlög frá ríki yrði að ræða. Það er hins vegar í hróplegu ósamræmi við allt tal um hagræðingu og tal um að farið skuli vel með fjármuni hins opinbera, að ausa þannig fé á báðar hendur óháð kostnaði við sameiningar. Að lofa Skagfirðingum tæpum 800 milljónum fyrir að sameinast, þegar það blasir við að sáralítill kostnaður fylgir. Eða Norðurþingi vel yfir 600 milljónum fyrir að sameinast Tjörneshreppi. Í þingsályktunartillögu sem lögð hefur verið fram um málefni sveitarfélaga verður þessi þversögn enn augljósari. Þar er megintilgangurinn að tryggja íbúum landsins jafna og góða þjónustu, einkanlega íbúum minni sveitarfélaga. Hins vegar er stefnt að því um leið að sveitarfélagastigið í heild verði hagkvæmara. Það er öllum ljóst sem til þekkja að kostnaður við þjónustu sveitarfélaga mun lítið minnka nema með því að skerða hana. Hér þarf því að ákveða hvora leiðina menn ætla í raun að fara, að tryggja þjónustu út um allt land, eða sameina sveitarfélög í hagræðingarskyni. Ráðherra hefur boðað að það sé sveitarstjórna í stórum sameinuðum sveitarfélögum að tryggja að hagsmunum jaðarbyggða verði vel sinnt eftir sameiningar. Þá fer illa saman að fullyrða um leið að hagræðing af þessum sameiningum muni nema allt að 5 milljörðum á ári. Raunar fylgir með að þá hagræðingu megi t.d. nota til að efla þjónustu við íbúa. En þá erum við raunar komin í hring með málið!Traust og vantraust Í inngangi skýrslunnar sem nefnd var í upphafi greinarinnar segir svo: „Hins vegar treystir ríkisvaldið ekki minnstu sveitarfélögunum til að standa faglega að rekstri ýmissa málaflokka og þess vegna hefur verið hvatt til sameininga.“ Þetta eru útaf fyrir sig fréttir fyrir okkur sem rekum minni sveitarfélög. En auðvitað verður að ætla að með fjölgun hæfra sérfræðinga, eins og fyrr var komið inn á, aukist fagmennska hjá sveitarfélögum. Ekki má samt gleyma þeirri hættu sem virðist fylgja stærðinni, þegar menn tapa yfirsýn og skrifræðið nær völdum. Það eru örugglega til dæmi um ófaglega vinnu, jafnvel skandala, en ekki síður er það hjá stærri sveitarfélögum en þeim minni. Það er nefnilega mikils virði að hafa yfirsýn og rekstrareiningar séu ekki of stórar og flóknar. Minni sveitarfélög hafa sýnt ráðdeild í rekstri og búa velflest við sterkan fjárhag. Raunar standa þau á flesta fjárhagsmælikvarða almennt betur en hin stærri. Getur verið að stærri sveitarfélög ásælist tekjur og eignir minni sveitarfélaga? Eða býr undir einungis hrein umhyggja fyrir íbúum minni sveitarfélaga, sá góði vilji að þeir megi njóta betri þjónustu til framtíðar? Hver getur svarað því? Af hverju er svo hart keyrt á sameiningar um þessar mundir að vilji íbúa á jafnvel ekki að skipta neinu? Traust er mikilvægt, ekki síst þurfa íbúar jaðarsvæða að treysta því að þeirra hagur verði ekki fyrir borð borinn í hagræðingarskyni. Þeir þurfa að treysta stórum nágrannasveitarfélögum, þeir þurfa að treysta stjórnvöldum. Það að kynna hagræðingu sem eingöngu næst fram með skerðingu þjónustu (þó talað sé um að hagræðinguna megi svo nota til að bæta aftur hina skertu þjónustu) vekur ekki traust íbúa. Það að skylda sveitarfélög til sameiningar með lagaboði, þar sem íbúum er ekki treyst til að vita hvað þeim sjálfum er fyrir bestu, er heldur ekki til þess fallið að auka traust. Traust þarf nefnilega að vera gagnkvæmt.Höfundur er sveitarstjóri Grýtubakkahrepps. Fyrstu grein Þrastar um málið má finna hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grýtubakkahreppur Sveitarstjórnarmál Þröstur Friðfinnsson Tengdar fréttir Rétt og rangt um þjónustu Það er grafalvarlegt mál fyrir okkur sem stöndum að rekstri lítilla sveitarfélaga, þegar ráðamenn fullyrða margítrekað að við séum ekki að veita íbúum okkar þá þjónustu sem okkur ber að gera að lögum. 11. október 2019 12:52 Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Verður pláss fyrir börnin? Hörður Svavarsson Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Þegar fórnarlamb verður böðull Sigurður Skúlason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Þingsályktunartillaga um málefni sveitarfélaga, grein II. Ný skýrsla með hraði Nú nýverið kom út skýrsla sem unnin var að ósk samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis, Öflugri sveitarfélög – væntur ávinningur við sameiningu sveitarfélaga m.v. 1000 íbúa að lágmarki. Ekkert er óljóst um tilganginn með skýrslunni, hann er að byggja enn frekar undir stefnu stjórnvalda um stækkun sveitarfélaga. Enda hefur megin niðurstaðan þegar verið notuð í þeirri umræðu og það án allra fyrirvara. Fyrirvarar eru hins vegar þó nokkrir í skýrslunni sjálfri. Hér fer á sama veg og áður, skýrslur eru unnar og niðurstaðan (jafnvel fyrirfram gefin) notuð síðan sem hrein og klár staðreynd, þó við lestur skýrslunnar komi síðan ýmislegt annað í ljós. Í skýrslunni kemur nefnilega skýrt fram, að um er að ræða „tækifæri til hagræðingar“ og „mögulegan ávinning“ en alls ekki sé á vísan að róa. Því hún bendir á að rannsóknir sýni að slík hagræðing hafi hreint ekki náðst eftir sameiningar sveitarfélaga á Íslandi til þessa. Í henni kemur fram að kostnaður sveitarfélaga með 1.000 til 5.000 íbúa vegna almennrar þjónustu, sé hlutfallslega óverulega lægri en þeirra sem eru með innan við 1.000 íbúa. Ekki er heldur sýnilegur munur á kostnaði við t.d. æskulýðs-, íþrótta- og menningarmál eftir stærð sveitarfélaganna. Samt sem áður ákveða skýrsluhöfundar að möguleikar séu þó nokkrir í þessum málaflokkum til hagræðingar, eða 1,7 til 2,7 milljarðar á ári. Nokkur hagræðing ætti að vera möguleg í stjórnsýslu, kannski er það hvað augljósast. Þó er það heldur ekki sjálfgefið, einkum þar sem fjarlægðir eru miklar og fleiri byggðakjarnar í sama sveitarfélagi. Ekki er t.d. vænst mikils sparnaðar við sameiningu Fljótsdalshérðaðs, Djúpavogs, Seyðisfjarðar og Borgarfjarðar, enda lagt upp með að góð grunnþjónusta verði áfram veitt í öllum byggðakjörnunum. Þá er stjórnsýsla minni sveitarfélaga fámenn og einföld en við sameiningar vilja bætast við störf millistjórnenda og sérfræðinga í stað þeirra yfirmannsstarfa sem niður falla. Eins eru kjör fulltrúa og nefndarfólks í minni sveitarfélögum almennt afar hógvær og þó verulega fækki í þeim hópi við sameiningu, hækka kjörin gjarna mikið við breytinguna.Heita kartaflan Langstærsti útgjaldaliður sveitarfélaga er fræðslumálin, þ.e. leikskólar og grunnskólar. Enda er það svo að þegar á reynir eftir sameiningar sveitarfélaga, líður almennt ekki langur tími þar til farið er að skoða sameiningar skóla. Skýrslan tekur þó varfærna nálgun á skólamálin sem er skynsamlegt, enda styttast vegalengdir ekki við sameiningu og miklar tilfinningar fylgja þegar hrófla á við skólum. Þá eru skólarnir sú grunnþjónusta sem búsetu fjölskyldufólks fylgir, þannig að með lokun skóla er lífsgrundvelli jafnvel kippt undan viðkomandi byggð. Þegar skýrslan er þannig lesin í heild með öllum fyrirvörum, verður að telja ansi hraustslegt að tala um mögulega hagræðingu sem orðinn hlut, eða sjálfgefinn. Trúlega væri jafn auðvelt að skrifa skýrslu um stjórnkerfi sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu og sýna fram á jafnvel enn meiri hagræðingu í krónum talið, með eða þess vegna án sameininga. Það má t.d. spyrja hvort það sé eðlilegt að á skrifstofu borgarstjóra einni saman, vinni fleiri starfsmenn en hjá öllum Grýtubakkahreppi. Það er á skrifstofu, í grunnskóla, leikskóla, á hjúkrunarheimili, í heimaþjónustu, áhaldahúsi, hjá veitum, slökkviliði og íþróttamiðstöð. Það er þó ekki mitt að gagnrýna það og ég geri heldur engar tillögur um breytingar hjá sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu. Stóru sveitarfélögin telja sig hins vegar hafa fullan rétt, ekki bara til að leggja til, heldur nánast að ákveða hvað sé hinum minni fyrir bestu.Grenivík í Grýtubakkahreppi.Grenivík.Jöfnunarsjóður, eðlileg framlög? Nýverið voru unnar tillögur um framlög Jöfnunarsjóðs til sveitarfélaga sem sameinast. Þær voru kynntar rétt fyrir aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga, nánast sem samþykktar reglur væru. Tímasetningin engin tilviljun, en í tillögunum er veifað stórum fjárhæðum einkum framan í stærri sveitarfélög sem myndu sameinast litlum nágrönnum sínum. Eðllega líst mörgum vel á að fá myndarleg framlög, en ekkert hefur komið fram um fjármögnun, hvort yrði dregið af öðrum framlögum Jöfnunarsjóðs að hluta, eða hvort um ný framlög frá ríki yrði að ræða. Það er hins vegar í hróplegu ósamræmi við allt tal um hagræðingu og tal um að farið skuli vel með fjármuni hins opinbera, að ausa þannig fé á báðar hendur óháð kostnaði við sameiningar. Að lofa Skagfirðingum tæpum 800 milljónum fyrir að sameinast, þegar það blasir við að sáralítill kostnaður fylgir. Eða Norðurþingi vel yfir 600 milljónum fyrir að sameinast Tjörneshreppi. Í þingsályktunartillögu sem lögð hefur verið fram um málefni sveitarfélaga verður þessi þversögn enn augljósari. Þar er megintilgangurinn að tryggja íbúum landsins jafna og góða þjónustu, einkanlega íbúum minni sveitarfélaga. Hins vegar er stefnt að því um leið að sveitarfélagastigið í heild verði hagkvæmara. Það er öllum ljóst sem til þekkja að kostnaður við þjónustu sveitarfélaga mun lítið minnka nema með því að skerða hana. Hér þarf því að ákveða hvora leiðina menn ætla í raun að fara, að tryggja þjónustu út um allt land, eða sameina sveitarfélög í hagræðingarskyni. Ráðherra hefur boðað að það sé sveitarstjórna í stórum sameinuðum sveitarfélögum að tryggja að hagsmunum jaðarbyggða verði vel sinnt eftir sameiningar. Þá fer illa saman að fullyrða um leið að hagræðing af þessum sameiningum muni nema allt að 5 milljörðum á ári. Raunar fylgir með að þá hagræðingu megi t.d. nota til að efla þjónustu við íbúa. En þá erum við raunar komin í hring með málið!Traust og vantraust Í inngangi skýrslunnar sem nefnd var í upphafi greinarinnar segir svo: „Hins vegar treystir ríkisvaldið ekki minnstu sveitarfélögunum til að standa faglega að rekstri ýmissa málaflokka og þess vegna hefur verið hvatt til sameininga.“ Þetta eru útaf fyrir sig fréttir fyrir okkur sem rekum minni sveitarfélög. En auðvitað verður að ætla að með fjölgun hæfra sérfræðinga, eins og fyrr var komið inn á, aukist fagmennska hjá sveitarfélögum. Ekki má samt gleyma þeirri hættu sem virðist fylgja stærðinni, þegar menn tapa yfirsýn og skrifræðið nær völdum. Það eru örugglega til dæmi um ófaglega vinnu, jafnvel skandala, en ekki síður er það hjá stærri sveitarfélögum en þeim minni. Það er nefnilega mikils virði að hafa yfirsýn og rekstrareiningar séu ekki of stórar og flóknar. Minni sveitarfélög hafa sýnt ráðdeild í rekstri og búa velflest við sterkan fjárhag. Raunar standa þau á flesta fjárhagsmælikvarða almennt betur en hin stærri. Getur verið að stærri sveitarfélög ásælist tekjur og eignir minni sveitarfélaga? Eða býr undir einungis hrein umhyggja fyrir íbúum minni sveitarfélaga, sá góði vilji að þeir megi njóta betri þjónustu til framtíðar? Hver getur svarað því? Af hverju er svo hart keyrt á sameiningar um þessar mundir að vilji íbúa á jafnvel ekki að skipta neinu? Traust er mikilvægt, ekki síst þurfa íbúar jaðarsvæða að treysta því að þeirra hagur verði ekki fyrir borð borinn í hagræðingarskyni. Þeir þurfa að treysta stórum nágrannasveitarfélögum, þeir þurfa að treysta stjórnvöldum. Það að kynna hagræðingu sem eingöngu næst fram með skerðingu þjónustu (þó talað sé um að hagræðinguna megi svo nota til að bæta aftur hina skertu þjónustu) vekur ekki traust íbúa. Það að skylda sveitarfélög til sameiningar með lagaboði, þar sem íbúum er ekki treyst til að vita hvað þeim sjálfum er fyrir bestu, er heldur ekki til þess fallið að auka traust. Traust þarf nefnilega að vera gagnkvæmt.Höfundur er sveitarstjóri Grýtubakkahrepps. Fyrstu grein Þrastar um málið má finna hér.
Rétt og rangt um þjónustu Það er grafalvarlegt mál fyrir okkur sem stöndum að rekstri lítilla sveitarfélaga, þegar ráðamenn fullyrða margítrekað að við séum ekki að veita íbúum okkar þá þjónustu sem okkur ber að gera að lögum. 11. október 2019 12:52
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun