Jafnrétti barna til umönnunar beggja forelda Guðný Björk Eydal og Sigrún Júlíusdóttir skrifa 1. október 2020 08:01 Jafn réttur barna til beggja foreldra sinna Lang flest börn eiga tvo foreldra við fæðingu. Löggjafin hefur um áratuga skeið lagt áherslu á að börn eigi rétt á umönnun beggja foreldra. Í fyrstu grein barnalaga segir „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína“. Margvíslegar breytingar hafa verið gerðar á barnalögum á liðnum áratugum til að tryggja betur rétt barna til beggja foreldra, sameiginleg forsjá var gerð möguleg og síðar gerð að meginreglu. og dómurum heimilað að dæma foreldra til sameiginlegrar forsjár. Í Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna, sem Ísland hefur lögleitt segir: „Aðildarríki skulu gera það sem í þeirra valdi stendur til að tryggja að sú meginregla sé virt að foreldrar beri sameiginlega ábyrgð á að ala upp barn og koma því til þroska.“ Lög um fæðingarorlof frá 2000 hafa það að markmiði að tryggja börnum samvistir við báða foreldra. Skv. þeim eiga öll börn rétt á jafnlöngu fæðingarorlofi því ef eingöngu er um eitt foreldri er að ræða þá fær það heildarfjölda mánuða. Þá er einnig gert ráð fyrir því að ef foreldri getur ekki sinnt barni, t.d. vegna sjúkdóms eða afleiðinga slyss eða afplánunar refsivistar, þá sé því heimilt að framselja rétt sinn til fæðingarorlofs til hins foreldrisins. Þessi áhersla á mikilvægi umönnunar beggja foreldra er vel studd rannsóknum sem sýna að það er barni fyrir bestu að eiga góð og örugg tengsl við báða foreldra en slík tengsl verða sterkust ef þau fá að mótast strax í frumbernsku. Þetta á ekki síst við um börn sem ekki deila heimili með báðum foreldrum. Fjöldi erlendra rannsókna, m.a. um velferð barna í kjölfar skilnaðar, sýnir glögglega að börnum sem eiga vísa umönnun beggja foreldra, þó að foreldrar þeirra séu ekki í parsambandi, farnast betur en börnum sem eiga brotið eða lítið samband við foreldri sem það býr ekki með. Jafn réttur foreldra til uppeldistengsla, ábyrgðar og samfélagsþátttöku Það er mjög krefjandi fyrir eitt foreldri að sjá um alla umönnun, það dregur t.d. úr möguleikum þeirra til að helga sig starfi og vinna langan vinnudag enda eru fjárhagserfiðleikar einstæðra foreldra alla jafna meiri en foreldra sem búa saman. Það er því afar mikilvægt að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra og búa þannig um hnútana að foreldrar sem ekki búa saman við fæðingu barns, eða eftir skilnað, eigi greiðan aðgang að foreldra- og fjölskylduráðgjöf til að geta sem best tekist saman á við nýtt hlutverk sem foreldrar barns og myndað með sér virkt og ábyrgt foreldrasamband. Mikilvægt er að foreldrar fái stuðning til að takast saman á við stærsta verkefni sem nokkur einstaklingur tekur sér fyrir hendur, uppeldi og forsjá barns til 18 ára aldurs. Sýnt hefur verið fram á gildi jafnrar foreldra ábyrgðar og þátttöku beggja á meðgöngu og í umönnun barnsins fyrstu tvö árin. Það styrkir parsambandið barninu til heilla. Sömuleiðis styrkir það tilfinningatengsl föður og barns og ábyrgðarstöðu föður ef til skilnaðar kemur, barninu til heilla. Löggjöf getur stýrt þróun Skv. lögum fara mæður einar með forsjá barns ef þær búa ekki með föður við fæðingu og faðir getur ekki tekið fæðingarorlof nema með samþykki þeirra.Tölur frá Fæðingarorlofssjóði sýna að feður sem búa með börnum sínum taka frekar fæðingarorlof en feður sem deila ekki lögheimili með börnum sínum. Áhugavert er þessir hópar taka næstum jafn marga daga í orlof, en feður sem ekki búa með börnum sínum taka að meðaltali örlítið fleiri daga í fæðingarorlof en feður sem búa með börnum sínum. Megindlegar rannsóknir á hvernig foreldrar skipta með sér umönnun barna sinna sýna að umönnun beggja foreldra hefur aukist á í kjölfar orlofstöku feðra. Feður taka æ ríkari þátt í umönnun barna sem þeir deila ekki lögheimili með og það færist í aukanna að börn dvelji jafnt hjá báðum foreldrum eftir skilnað eða sambúðarslit. Hér má sjá áhrif fæðingarorlofs feðra fyrir sterkara tilfinningasambandi þeirra og barnanna ásamt sterkari ábyrgðarhvöt gagnvart uppeldi og umönnun þeirra. Eigindleg viðtalsrannsókn, um hvernig foreldrar sem ekki bjuggu saman höguðu umönnun barna og skiptingu orlofs, sýndi vel fjölbreytileika þeirra atriða sem huga þarf að. Sum lýstu deilum vegna parsambands og hvernig þær komu í veg fyrir samvinnu við foreldra um umönnun barns á fyrstu ævimánuðum. Það er ekki í hag barns að deilur foreldra geti orðið til þess að foreldrar nýti ekki fæðingarorlof sem barn myndi njóta góðs af. Í rannsókninni lýstu foreldrar einnig mjög góðri samvinnu og hvernig fæðingarorlof hefði orðið til þess að þeim tókst báðum að mynda góð tengsl við barn á fyrsta æviári. Foreldrar leituðu leiða til að mynda sem allra best tengsl. Til að tryggja öllum börnum sem eiga tvo foreldra möguleika á umönnun þeirra beggja er nauðsynlegt að ryðja úr vegi hindrunum sem einstæðir foreldrar kunna að mæta og þurfa að takast á við í foreldrasamstarfi. Það næst með bættum formlegum úrræðum og markvissri foreldraráðgjöf Lokaorð Jafn sjálfstæður réttur foreldra til fæðingarorlofs er mikilvægur til að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra. Slíkur réttur er mikilvægur fyrir börn sem búa með báðum foreldrum frá fæðingu, en hann er enn mikilvægari fyrir börn sem eiga foreldra sem ekki eru í parsambandi við fæðingu. Þeim og foreldrum þeirra þarf að veita stuðning til að réttur þeirra til fæðingarorlofs nýtist barni til að tryggja því besta mögulega veganesti til farsældar í lífinu, en það er góð tengsl við báða foreldra. Guðný Björk Eydal, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla ÍslandsSigrún Júlíusdóttir, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölskyldumál Fæðingarorlof Jafnréttismál Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið Halldór 28.09.2024 Halldór Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Sjá meira
Jafn réttur barna til beggja foreldra sinna Lang flest börn eiga tvo foreldra við fæðingu. Löggjafin hefur um áratuga skeið lagt áherslu á að börn eigi rétt á umönnun beggja foreldra. Í fyrstu grein barnalaga segir „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína“. Margvíslegar breytingar hafa verið gerðar á barnalögum á liðnum áratugum til að tryggja betur rétt barna til beggja foreldra, sameiginleg forsjá var gerð möguleg og síðar gerð að meginreglu. og dómurum heimilað að dæma foreldra til sameiginlegrar forsjár. Í Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna, sem Ísland hefur lögleitt segir: „Aðildarríki skulu gera það sem í þeirra valdi stendur til að tryggja að sú meginregla sé virt að foreldrar beri sameiginlega ábyrgð á að ala upp barn og koma því til þroska.“ Lög um fæðingarorlof frá 2000 hafa það að markmiði að tryggja börnum samvistir við báða foreldra. Skv. þeim eiga öll börn rétt á jafnlöngu fæðingarorlofi því ef eingöngu er um eitt foreldri er að ræða þá fær það heildarfjölda mánuða. Þá er einnig gert ráð fyrir því að ef foreldri getur ekki sinnt barni, t.d. vegna sjúkdóms eða afleiðinga slyss eða afplánunar refsivistar, þá sé því heimilt að framselja rétt sinn til fæðingarorlofs til hins foreldrisins. Þessi áhersla á mikilvægi umönnunar beggja foreldra er vel studd rannsóknum sem sýna að það er barni fyrir bestu að eiga góð og örugg tengsl við báða foreldra en slík tengsl verða sterkust ef þau fá að mótast strax í frumbernsku. Þetta á ekki síst við um börn sem ekki deila heimili með báðum foreldrum. Fjöldi erlendra rannsókna, m.a. um velferð barna í kjölfar skilnaðar, sýnir glögglega að börnum sem eiga vísa umönnun beggja foreldra, þó að foreldrar þeirra séu ekki í parsambandi, farnast betur en börnum sem eiga brotið eða lítið samband við foreldri sem það býr ekki með. Jafn réttur foreldra til uppeldistengsla, ábyrgðar og samfélagsþátttöku Það er mjög krefjandi fyrir eitt foreldri að sjá um alla umönnun, það dregur t.d. úr möguleikum þeirra til að helga sig starfi og vinna langan vinnudag enda eru fjárhagserfiðleikar einstæðra foreldra alla jafna meiri en foreldra sem búa saman. Það er því afar mikilvægt að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra og búa þannig um hnútana að foreldrar sem ekki búa saman við fæðingu barns, eða eftir skilnað, eigi greiðan aðgang að foreldra- og fjölskylduráðgjöf til að geta sem best tekist saman á við nýtt hlutverk sem foreldrar barns og myndað með sér virkt og ábyrgt foreldrasamband. Mikilvægt er að foreldrar fái stuðning til að takast saman á við stærsta verkefni sem nokkur einstaklingur tekur sér fyrir hendur, uppeldi og forsjá barns til 18 ára aldurs. Sýnt hefur verið fram á gildi jafnrar foreldra ábyrgðar og þátttöku beggja á meðgöngu og í umönnun barnsins fyrstu tvö árin. Það styrkir parsambandið barninu til heilla. Sömuleiðis styrkir það tilfinningatengsl föður og barns og ábyrgðarstöðu föður ef til skilnaðar kemur, barninu til heilla. Löggjöf getur stýrt þróun Skv. lögum fara mæður einar með forsjá barns ef þær búa ekki með föður við fæðingu og faðir getur ekki tekið fæðingarorlof nema með samþykki þeirra.Tölur frá Fæðingarorlofssjóði sýna að feður sem búa með börnum sínum taka frekar fæðingarorlof en feður sem deila ekki lögheimili með börnum sínum. Áhugavert er þessir hópar taka næstum jafn marga daga í orlof, en feður sem ekki búa með börnum sínum taka að meðaltali örlítið fleiri daga í fæðingarorlof en feður sem búa með börnum sínum. Megindlegar rannsóknir á hvernig foreldrar skipta með sér umönnun barna sinna sýna að umönnun beggja foreldra hefur aukist á í kjölfar orlofstöku feðra. Feður taka æ ríkari þátt í umönnun barna sem þeir deila ekki lögheimili með og það færist í aukanna að börn dvelji jafnt hjá báðum foreldrum eftir skilnað eða sambúðarslit. Hér má sjá áhrif fæðingarorlofs feðra fyrir sterkara tilfinningasambandi þeirra og barnanna ásamt sterkari ábyrgðarhvöt gagnvart uppeldi og umönnun þeirra. Eigindleg viðtalsrannsókn, um hvernig foreldrar sem ekki bjuggu saman höguðu umönnun barna og skiptingu orlofs, sýndi vel fjölbreytileika þeirra atriða sem huga þarf að. Sum lýstu deilum vegna parsambands og hvernig þær komu í veg fyrir samvinnu við foreldra um umönnun barns á fyrstu ævimánuðum. Það er ekki í hag barns að deilur foreldra geti orðið til þess að foreldrar nýti ekki fæðingarorlof sem barn myndi njóta góðs af. Í rannsókninni lýstu foreldrar einnig mjög góðri samvinnu og hvernig fæðingarorlof hefði orðið til þess að þeim tókst báðum að mynda góð tengsl við barn á fyrsta æviári. Foreldrar leituðu leiða til að mynda sem allra best tengsl. Til að tryggja öllum börnum sem eiga tvo foreldra möguleika á umönnun þeirra beggja er nauðsynlegt að ryðja úr vegi hindrunum sem einstæðir foreldrar kunna að mæta og þurfa að takast á við í foreldrasamstarfi. Það næst með bættum formlegum úrræðum og markvissri foreldraráðgjöf Lokaorð Jafn sjálfstæður réttur foreldra til fæðingarorlofs er mikilvægur til að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra. Slíkur réttur er mikilvægur fyrir börn sem búa með báðum foreldrum frá fæðingu, en hann er enn mikilvægari fyrir börn sem eiga foreldra sem ekki eru í parsambandi við fæðingu. Þeim og foreldrum þeirra þarf að veita stuðning til að réttur þeirra til fæðingarorlofs nýtist barni til að tryggja því besta mögulega veganesti til farsældar í lífinu, en það er góð tengsl við báða foreldra. Guðný Björk Eydal, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla ÍslandsSigrún Júlíusdóttir, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun