Veiran og vísindin Henry Alexander Henrysson skrifar 9. janúar 2021 14:00 Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Henry Alexander Henrysson Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun