Ekki vera geðveik Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar 26. janúar 2021 13:00 Það fólk sem er svo óheppið að upplifa það á lífsleiðinni að fá líkamlega sjúkdóma allt frá beinbroti til greiningar um krabbamein. Þeir einstaklingar fá alla okkar samhygð, stuðning og þjónustu. Auðvitað! Það væri á skjön við það sem við skilgreinum sem mannréttindi ef þau fengju ekki þjónustu við hæfi við beinbroti eða alvarlegum sjúkdómum sem gætu dregið þau til dauða. Það væri á skjön við allt sem við trúum á í okkar samfélagi ef við myndum ekki sinni veikasta fólkinu okkar með bestu meðferð hverju sinni. Þá getum við spurt okkur eru banvænir sjúkdómar mis mikilvægir? Er fólkið sem veikist af alvarlegum sjúkdómum mis mikilvægt? Ef þingmenn væru spurðir að þessu myndu þeir væntanlega svara neitandi. Staðreyndin er þó sú að það skiptir máli. Það má meðal annars sjá með því að velta fyrir sér hvers vegna Heilbrigðisráðherra þyki í lagi að setja einungis 5% af því fjármagni sem áætlað er að þurfi til uppfylla niðurgreiðslu sálfræðiþjónustu í fjárlög þessa árs. Umhverfi og líðan Við sem samfélag endurspeglumst í því hvernig við sinnum okkar viðkvæmustu hópum, öldruðum, börnum, veikum, öryrkjum og fötluðum. Veltum aðeins fyrir okkur hvað umhverfi hefur mikil áhrif á líðan okkar. Geðdeildir spítalanna eru deildir þar sem að veikt fólk kemur til að öðlast hugarró. Því mætti ætla að umhverfið væri fallegt og vel hlúð að því til að notendum liði vel. Það að vera í góðu umhverfi hefur áhrif á líðan okkar. Raunin á Íslandi er sú að geðdeildin á Hringbraut er eins og hún hafi seinast verið innréttuð 1953 og Kleppsspítali sem er endurhæfingar geðdeild er nú ekki skárri. Starfsfólkið reynir sitt besta í ómögulegum aðstæðum í fjársveltu kerfi. Þar sem að búsetuúrræði fyrir geðfatlaða eru mjög takmörkuð þá er raunin sú að margir eru alltof lengi inni á spítala í óásættanlegu umhverfi. Búseta geðfatlaðra Fólk sem þarf að komast út í lífið og í sína eigin íbúð eða annað er oft bent á að fara á leigumarkaðinn þar sem að skortur á íbúðum fyrir þennan hóp er algjör. Jafnvel þó að einstaklingurinn sé metinn sem svo að besta meðferðin fyrir hann væri að fara í þjónustuíbúð eða búsetukjarna þá er biðin eftir þeim úrræðum oft eitt til tvö ár eða jafnvel lengur. Fólki er þó vísað út af spítalanum þar sem að endurhæfing er búin en hvað tekur við? Einstaklingar fara á leigumarkaðinn og margir flytja heim til foreldra eða annarra aðstandenda. Langar einhverjum fullorðnum einstakling að búa á sófanum hjá foreldrum sínum? Ekki langar mig það en þér? Sú lausn ef lausn skal kalla er ekki neinum til bóta. Þá sérstaklega ekki manneskju sem er að reyna að byggja sig upp og hafa trú á eigin getu að fóta sig í samfélaginu. Löng innlögn á spítala getur haft slæm áhrif á sjálfsmynd okkar. Þegar að spítalinn og sveitarfélögin sjá sér ekki fært um að sinna endurhæfingu veikasta fólksins okkar á réttan hátt þá spyr maður sig, hvers konar samfélagi búum við í? Hvað er það sem að skiptir máli? Ætlum við öll að horfa framhjá þeirri eymd sem að margir upplifa vegna skorts á þjónustu í geðheilbrigðiskerfinu og öllum mannslífum sem við missum vegna geðsjúkdóma. Það eru dæmi um að fólk sé inni á geðdeildum í hátt í tvö ár vegna skorts á búsetuúrræðum. Finnst okkur þetta bara allt í lagi? Vindum rétt og örugglega ofan af margra áratuga vanrækslu Heilbrigðisráðherra hefur komið fram og sagt frá öllum þeim peningum sem að farið hafa í geðheilbrigðiskerfið og hversu langt við erum komin. Við skulum ekki gleyma því að Íslendingar eru að nota mun meira að geðlyfjum en nágrannaþjóðir okkar. Inni á hjúkrunarheimilum árið 2018 þá var geðlyfjanotkunin 54,5% samkvæmt heimildum úr Læknablaðinu í grein eftir Pál Biering. Árið 2017 voru börnin okkar að nota margfalt meira magn af lyfjum en börn nágrannaþjóða en þá heimild má nálgast á heimasíðu Embætti landlæknis. Þar má sjá að íslensk börn fimm ára og yngri nota þrefalt meira af róandi og kvíðastillandi lyfjum borið saman við hin norðurlöndin. Þegar horft er til eldri barna frá fimm til níu ára þá kemur í ljós að tuttugufalt fleiri börn á Íslandi fá ávísað þunglyndislyfjum í þessum aldurflokk en á öðrum norðurlöndum. Árið 2018 var fimmta hver kona á Íslandi á þunglyndislyfjum og ellefu þúsund einstaklingar á svefnlyfjum. Finnst okkur þetta ásættanlegt? Aldraðir, börn og við hin séum á lyfjum við hinum ýmsa tilfinningavanda kannski allt okkar líf. Þegar að vitað er að besta og fyrsta meðferð við mörgum kvíðaröskunum er til dæmis er samtalsmeðferð en ekki lyf. Stundum þarf fólk lyf sem hækju á meðan unnið er í ákveðnum vanda en við erum á rangri leið þegar að Íslendingar eru að setja met í geðlyfja og svefnlyfjanotkun á norðurlöndunum. Horfumst í augu við vandann Getum við virkilega ekki veitt fólkinu okkar og þá sérstaklega viðkvæmustu hópunum betri geðheilbrigðisþjónustu. Kæru Íslendingar fjármagnið sem fer í geðheilbrigðiskerfið og niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu er einungis dropi í hafið til að vinda ofan af margra ára vanrækslu á geðheilbrigðisþjónustu. Vandinn er greinilegur, við þurfum í sameiningu að finna lausn á honum en svarið er klárlega ekki það að auka lyfjaskammtinn eða senda fólk á sófann hjá foreldrum. Ef við gerum þetta rétt þá munum við án efa bjarga mannslífum sem að skipta jafn miklu máli og önnur mannslíf. Höfundur er sálfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Eva Sjöfn Helgadóttir Mest lesið Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna Skoðun Halldór 02.11.24 Halldór Baldursson Halldór Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir skrifar Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna skrifar Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr skrifar Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller skrifar Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen skrifar Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvenær nær Bitcoin $1,000,000? Víkingur Hauksson skrifar Skoðun „Hækkar bara og hækkar“ Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Kveðja, nýútskrifaði kennarinn Hugrún Stefánsdóttir skrifar Skoðun Veljum stöðugleika og fyrirsjáanleika Ester Straumberg Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ábending um dagskrárefni til RUV ohf. Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Á að skipta máli hverra manna þú ert? Logi Einarsson skrifar Skoðun Hvers virði er líf kvenna? Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Að mæta ástandinu Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Þarf alltaf að vera svín 2024 Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Þrælar bankanna, lykiltölur Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Þriðji orkupakkinn: Almannahagsmunir á krossgötum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir í húsnæðismálum strax! Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun xD frelsi til að halda ungu fólki niðri Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Afstöðuleysi Íslands óþolandi – Stöndum með vistkerfum sjávar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Þess vegna talar ChatGPT íslensku Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar Skoðun Gleðilega töfrandi kosningabaráttu Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samfylkingin óspjallaða Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Árás á fátækasta fólkið í borginni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Fjármögnum háskólana til jafns við hin Norðurlöndin Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Það fólk sem er svo óheppið að upplifa það á lífsleiðinni að fá líkamlega sjúkdóma allt frá beinbroti til greiningar um krabbamein. Þeir einstaklingar fá alla okkar samhygð, stuðning og þjónustu. Auðvitað! Það væri á skjön við það sem við skilgreinum sem mannréttindi ef þau fengju ekki þjónustu við hæfi við beinbroti eða alvarlegum sjúkdómum sem gætu dregið þau til dauða. Það væri á skjön við allt sem við trúum á í okkar samfélagi ef við myndum ekki sinni veikasta fólkinu okkar með bestu meðferð hverju sinni. Þá getum við spurt okkur eru banvænir sjúkdómar mis mikilvægir? Er fólkið sem veikist af alvarlegum sjúkdómum mis mikilvægt? Ef þingmenn væru spurðir að þessu myndu þeir væntanlega svara neitandi. Staðreyndin er þó sú að það skiptir máli. Það má meðal annars sjá með því að velta fyrir sér hvers vegna Heilbrigðisráðherra þyki í lagi að setja einungis 5% af því fjármagni sem áætlað er að þurfi til uppfylla niðurgreiðslu sálfræðiþjónustu í fjárlög þessa árs. Umhverfi og líðan Við sem samfélag endurspeglumst í því hvernig við sinnum okkar viðkvæmustu hópum, öldruðum, börnum, veikum, öryrkjum og fötluðum. Veltum aðeins fyrir okkur hvað umhverfi hefur mikil áhrif á líðan okkar. Geðdeildir spítalanna eru deildir þar sem að veikt fólk kemur til að öðlast hugarró. Því mætti ætla að umhverfið væri fallegt og vel hlúð að því til að notendum liði vel. Það að vera í góðu umhverfi hefur áhrif á líðan okkar. Raunin á Íslandi er sú að geðdeildin á Hringbraut er eins og hún hafi seinast verið innréttuð 1953 og Kleppsspítali sem er endurhæfingar geðdeild er nú ekki skárri. Starfsfólkið reynir sitt besta í ómögulegum aðstæðum í fjársveltu kerfi. Þar sem að búsetuúrræði fyrir geðfatlaða eru mjög takmörkuð þá er raunin sú að margir eru alltof lengi inni á spítala í óásættanlegu umhverfi. Búseta geðfatlaðra Fólk sem þarf að komast út í lífið og í sína eigin íbúð eða annað er oft bent á að fara á leigumarkaðinn þar sem að skortur á íbúðum fyrir þennan hóp er algjör. Jafnvel þó að einstaklingurinn sé metinn sem svo að besta meðferðin fyrir hann væri að fara í þjónustuíbúð eða búsetukjarna þá er biðin eftir þeim úrræðum oft eitt til tvö ár eða jafnvel lengur. Fólki er þó vísað út af spítalanum þar sem að endurhæfing er búin en hvað tekur við? Einstaklingar fara á leigumarkaðinn og margir flytja heim til foreldra eða annarra aðstandenda. Langar einhverjum fullorðnum einstakling að búa á sófanum hjá foreldrum sínum? Ekki langar mig það en þér? Sú lausn ef lausn skal kalla er ekki neinum til bóta. Þá sérstaklega ekki manneskju sem er að reyna að byggja sig upp og hafa trú á eigin getu að fóta sig í samfélaginu. Löng innlögn á spítala getur haft slæm áhrif á sjálfsmynd okkar. Þegar að spítalinn og sveitarfélögin sjá sér ekki fært um að sinna endurhæfingu veikasta fólksins okkar á réttan hátt þá spyr maður sig, hvers konar samfélagi búum við í? Hvað er það sem að skiptir máli? Ætlum við öll að horfa framhjá þeirri eymd sem að margir upplifa vegna skorts á þjónustu í geðheilbrigðiskerfinu og öllum mannslífum sem við missum vegna geðsjúkdóma. Það eru dæmi um að fólk sé inni á geðdeildum í hátt í tvö ár vegna skorts á búsetuúrræðum. Finnst okkur þetta bara allt í lagi? Vindum rétt og örugglega ofan af margra áratuga vanrækslu Heilbrigðisráðherra hefur komið fram og sagt frá öllum þeim peningum sem að farið hafa í geðheilbrigðiskerfið og hversu langt við erum komin. Við skulum ekki gleyma því að Íslendingar eru að nota mun meira að geðlyfjum en nágrannaþjóðir okkar. Inni á hjúkrunarheimilum árið 2018 þá var geðlyfjanotkunin 54,5% samkvæmt heimildum úr Læknablaðinu í grein eftir Pál Biering. Árið 2017 voru börnin okkar að nota margfalt meira magn af lyfjum en börn nágrannaþjóða en þá heimild má nálgast á heimasíðu Embætti landlæknis. Þar má sjá að íslensk börn fimm ára og yngri nota þrefalt meira af róandi og kvíðastillandi lyfjum borið saman við hin norðurlöndin. Þegar horft er til eldri barna frá fimm til níu ára þá kemur í ljós að tuttugufalt fleiri börn á Íslandi fá ávísað þunglyndislyfjum í þessum aldurflokk en á öðrum norðurlöndum. Árið 2018 var fimmta hver kona á Íslandi á þunglyndislyfjum og ellefu þúsund einstaklingar á svefnlyfjum. Finnst okkur þetta ásættanlegt? Aldraðir, börn og við hin séum á lyfjum við hinum ýmsa tilfinningavanda kannski allt okkar líf. Þegar að vitað er að besta og fyrsta meðferð við mörgum kvíðaröskunum er til dæmis er samtalsmeðferð en ekki lyf. Stundum þarf fólk lyf sem hækju á meðan unnið er í ákveðnum vanda en við erum á rangri leið þegar að Íslendingar eru að setja met í geðlyfja og svefnlyfjanotkun á norðurlöndunum. Horfumst í augu við vandann Getum við virkilega ekki veitt fólkinu okkar og þá sérstaklega viðkvæmustu hópunum betri geðheilbrigðisþjónustu. Kæru Íslendingar fjármagnið sem fer í geðheilbrigðiskerfið og niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu er einungis dropi í hafið til að vinda ofan af margra ára vanrækslu á geðheilbrigðisþjónustu. Vandinn er greinilegur, við þurfum í sameiningu að finna lausn á honum en svarið er klárlega ekki það að auka lyfjaskammtinn eða senda fólk á sófann hjá foreldrum. Ef við gerum þetta rétt þá munum við án efa bjarga mannslífum sem að skipta jafn miklu máli og önnur mannslíf. Höfundur er sálfræðingur.
Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar
Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar