Aðdróttanir og dylgjur — auglýst eftir kjaftasögum Eva Hauksdóttir skrifar 5. febrúar 2022 08:30 Ærumeiðandi aðdróttanir, í skilningi laga, fela í sér staðhæfingar eða dylgjur um lögbrot eða siðferðislega ámælisverða hegðun. Fyrir þá sem í hefndarskyni eða af illgirni vilja leggja mannorð annarra í rúst, án þess að fara með málið í gegnum réttarkerfið, eru dylgjur sérlega hentug aðferð. Þeir sem dylgjurnar beinast gegn eiga venjulega erfitt með að bera af sér sakir. Ýmist getur gerandinn neitað því að ávirðingunum sé beint gegn þeim sem tekur þær til sín eða neitað því að þær feli í sér ásökun um þá háttsemi sem lesandinn skilur þó að verið er að ýja að. Dylgjur setja gerandann þannig í mun minni hættu á lögsókn en fullyrðingar. Fyrir nokkrum árum skrifaði ég pistil þar sem ég gaf tvenns konar mismunandi „ófrægingartips", byggð á þeim aðferðum sem urðu áberandi í #beauty_tips herferðinni (sem var eitt afsprengi #metoo hreyfingarinnar). Í þeim pistli nefndi ég ekki þann möguleika að auglýsa eftir kjaftasögum. Sú aðferð er skilvirk og áhrifarík, ekki síst vegna þess að latir blaðamenn geta auðveldlega fjöldaframleitt smellvænlegar fréttir sem þeir þurfa ekki að taka neina ábyrgð á, bara með því að endurbirta dylgjurnar með nafni höfundar. Það framlag Eddu Falak til meintrar réttindabaráttu kvenna að auglýsa eftir sögum af kynferðisbrotum er reyndar ekki alveg nýtt af nálinni. Þessu heillaráði var t.d. beitt í #metoo hópi sviðslistakvenna árið 2017. Stjórnandi hópsins gaf vísbendingar um það hvaða mann stæði til að taka niður næst og bauðst til að koma á samtali milli þeirra kvenna sem hefðu eitthvað upp á viðkomandi að klaga. Þeim tilmælum var þó beint til mögulegra þolenda. Ég minnist þess ekki að hafa áður séð auglýst eftir bara einhverjum upplýsingum frá bara hverjum sem er, í þessum tilgangi. Edda toppar svo listina með því að slá úr og í. Fyrst staðfestir hún að auglýsingin beinist ekki gegn Kára Stefánssyni en segir næsta dag að sú yfirlýsing sé marklaus. Í framhaldinu sýnir hún svo fulllkomið skilningsleysi á aðstöðu saklausra sem grunur beinist að. Fólk sem skilur ekki að uppátæki þess geta haft óverðskuldaðar afleiðingar ætti kannski að finna sér eitthvað þarfara að dunda við en að hanna nýtt réttarkerfi. Nú er engin þörf á að kenna Eddu Falak trix til að koma aðdróttunum á framfæri án þess að þurfa að bera ábyrgð á því, þar er hún öllum hnútum kunnug. En fyrir verr sjóaða netníðinga sem vilja nýta sér hundslega þjónkun löggjafa og dómstóla við mannorðsmorð undir merkjum #metoo hreyfingarinnar og álíka herferða, endurbirti ég hér með hluta úr pistli sem ég skrifaði fyrir Kvennablaðið sumarið 2015, undir fyrirsögninni Ófrægingartips. Nefndu nöfn og lýstu atburði en ekki kalla það glæp Segðu frá óþægilegri reynslu, óvönduðum vinnubrögðum eða lélegri framkomu, sem er þó ekki kynferðisbrot. Segðu t.d. frá því að kvensjúkdómalæknir hafi farið með andlitið óþægilega nálægt dýrðinni á þér. Þegar þú segir frá slíkri upplifun í hópi mörg hundruð kvenna sem eru brotnar vegna kynferðisofbeldis eða kynferðislegs yfirgangs, og tuttugu og eitthvað þúsund annarra sem liggja á hleri, eðlilega gagnteknar af viðbjóði, leggja þúsundir þeirra þá merkingu í atburðinn að þarna hafi kynferðisbrot átt sér stað. Maðurinn hafi ekki aðeins verið ófaglegur, heldur hafi hann misnotað aðstöðu sína í kynferðislegum tilgangi. Orðin dónakall og kynferðisafbrot öðlast nýja merkingu. Þessa aðferð má útfæra á ýmsa vegu. Nafngreindu þekktan mann og lýstu því hvernig hann klóraði sér í pungnum í strætó. Nafngreindu mann sem fer í sundlaugina á sama tíma og þú og segðu að þú hafir margsinnis séð hann fara í heita pottinn um leið og nokkrar 12 ára stelpur. Þú ert ekki að lýsa neinu ólöglegu og þar með ekki að bera neitt á hann sem í lögum er skilgreint sem kynferðisglæpur. Þar með er ekki hægt að lögsækja þig fyrir ærumeiðingar en fólk mun túlka atvikið sem þú lýsir sem kynferðislega áreitni. Maðurinn stimplaður og þú stikkfrí. Snilld. Láttu áheyrendum eftir að draga ályktanir Vísbendingaaðferðin er einnig snjallræði til að koma upp um þrjótinn án þess að eiga málsókn á hættu. T.d. má droppa upplýsingum um atvinnu, búsetu eða aðrar aðstæður nauðgarans og láta áheyrandanum eftir að draga ályktanir. Tónlistarmaður sem fyrir nokkrum árum flutti jólalag, er hæfilega ljóst til að beina grun að þröngum hópi manna en þú ert samt ekki að birta persónuupplýsingar. Á sama hátt má koma upp um nauðgara með því að segja að hann sé sjómaður sem gerir út frá Grundarfirði, afreksmaður í íþróttum eða áberandi vegna starfa innan kristilegra samtaka. Í þessum tilvikum ertu að lýsa glæp, en þar sem þú ásakar engan sérstakan er ekki hægt að flokka orð þín sem ærumeiðingar. Þeir sem draga rétta ályktun vita hvern þú átt við. Eini gallinn er sá að sumir draga rangar ályktanir og allir sem lýsingin gæti átt við standa álíka berskjaldaðir og áverkalaust nauðgunarfórnarlamb. Ábyrgðin er þó ekki þess sem talar, heldur þess sem túlkar. Glæsilegt. Þetta eru tvær pottþéttar aðferðir og ef einhver gúterar þær ekki, þá er viðkomandi að beita þig #þöggun, tala óvarlega um viðkvæm mál, sýna samúð með gerandanum og gera lítið úr glæpnum og úr þér sem manneskju og konu. Komdu þá með lausn! Ástæðan fyrir því að við höfum réttarkerfi er sú að það er skárra en að hver og einn hafi sín eigin lög og felli sjálfur dóma. Það gefur augaleið að réttarkerfið ræður ekki við stóran hluta kynferðisbrota. Ég hef fengið athugasemdir eins og „hvað viltu þá gera?“ eða „komdu þá með lausn“ þegar ég held því fram að þrátt fyrir ófullkomleik réttarkerfisins sé lausnin ekki sú að taka menn af lífi á netinu eða að grasrótarhreyfingar og vinahópar stofni sína eigin dómstóla. Ég get því miður ekki bent þolendum kynferðisofbeldis á neina skárri leið en þá að leggja fram kæru. Úrræðaleysi mitt sannar þó ekki að þær aðferðir sem beitt er til að knýja fram réttlæti utan réttarkerfisins séu viðunanlegar. Ég kann heldur ekki að lækna geðveiki en veit samt að það gerir aðeins illt verra að særa út illa anda og taka sjúklingnum blóð. Hugsanlega gæti sáttameðferð gagnast í einhverjum kynferðisbrotamálum en uppgjörið þyrfti þá að vera í höndum fagfólks en ekki vina og vandamanna og því síður fjölmiðla. Það er a.m.k. ekki lausn að búa til fleiri vandamál sem réttarkerfið ræður ekki við. Nei, ég vil ekki skerða tjáningarfrelsið. Ég mæli ekki með því að þolendum kynferðisofbeldis verði bannað að droppa vísbendingum eða að þeim sem misbýður framkoma einhvers verði bannað að nafngreina hann. En þið sem farið þessar leiðir; gömul áföll og sterkar skoðanir gefa ykkur ekki tilkall til meiri tillitssemi en þið sýnið öðrum, svo reiknið með því að þessar aðferðir verði gagnrýndar. Höfundur er lögmaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Eva Hauksdóttir Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Sjá meira
Ærumeiðandi aðdróttanir, í skilningi laga, fela í sér staðhæfingar eða dylgjur um lögbrot eða siðferðislega ámælisverða hegðun. Fyrir þá sem í hefndarskyni eða af illgirni vilja leggja mannorð annarra í rúst, án þess að fara með málið í gegnum réttarkerfið, eru dylgjur sérlega hentug aðferð. Þeir sem dylgjurnar beinast gegn eiga venjulega erfitt með að bera af sér sakir. Ýmist getur gerandinn neitað því að ávirðingunum sé beint gegn þeim sem tekur þær til sín eða neitað því að þær feli í sér ásökun um þá háttsemi sem lesandinn skilur þó að verið er að ýja að. Dylgjur setja gerandann þannig í mun minni hættu á lögsókn en fullyrðingar. Fyrir nokkrum árum skrifaði ég pistil þar sem ég gaf tvenns konar mismunandi „ófrægingartips", byggð á þeim aðferðum sem urðu áberandi í #beauty_tips herferðinni (sem var eitt afsprengi #metoo hreyfingarinnar). Í þeim pistli nefndi ég ekki þann möguleika að auglýsa eftir kjaftasögum. Sú aðferð er skilvirk og áhrifarík, ekki síst vegna þess að latir blaðamenn geta auðveldlega fjöldaframleitt smellvænlegar fréttir sem þeir þurfa ekki að taka neina ábyrgð á, bara með því að endurbirta dylgjurnar með nafni höfundar. Það framlag Eddu Falak til meintrar réttindabaráttu kvenna að auglýsa eftir sögum af kynferðisbrotum er reyndar ekki alveg nýtt af nálinni. Þessu heillaráði var t.d. beitt í #metoo hópi sviðslistakvenna árið 2017. Stjórnandi hópsins gaf vísbendingar um það hvaða mann stæði til að taka niður næst og bauðst til að koma á samtali milli þeirra kvenna sem hefðu eitthvað upp á viðkomandi að klaga. Þeim tilmælum var þó beint til mögulegra þolenda. Ég minnist þess ekki að hafa áður séð auglýst eftir bara einhverjum upplýsingum frá bara hverjum sem er, í þessum tilgangi. Edda toppar svo listina með því að slá úr og í. Fyrst staðfestir hún að auglýsingin beinist ekki gegn Kára Stefánssyni en segir næsta dag að sú yfirlýsing sé marklaus. Í framhaldinu sýnir hún svo fulllkomið skilningsleysi á aðstöðu saklausra sem grunur beinist að. Fólk sem skilur ekki að uppátæki þess geta haft óverðskuldaðar afleiðingar ætti kannski að finna sér eitthvað þarfara að dunda við en að hanna nýtt réttarkerfi. Nú er engin þörf á að kenna Eddu Falak trix til að koma aðdróttunum á framfæri án þess að þurfa að bera ábyrgð á því, þar er hún öllum hnútum kunnug. En fyrir verr sjóaða netníðinga sem vilja nýta sér hundslega þjónkun löggjafa og dómstóla við mannorðsmorð undir merkjum #metoo hreyfingarinnar og álíka herferða, endurbirti ég hér með hluta úr pistli sem ég skrifaði fyrir Kvennablaðið sumarið 2015, undir fyrirsögninni Ófrægingartips. Nefndu nöfn og lýstu atburði en ekki kalla það glæp Segðu frá óþægilegri reynslu, óvönduðum vinnubrögðum eða lélegri framkomu, sem er þó ekki kynferðisbrot. Segðu t.d. frá því að kvensjúkdómalæknir hafi farið með andlitið óþægilega nálægt dýrðinni á þér. Þegar þú segir frá slíkri upplifun í hópi mörg hundruð kvenna sem eru brotnar vegna kynferðisofbeldis eða kynferðislegs yfirgangs, og tuttugu og eitthvað þúsund annarra sem liggja á hleri, eðlilega gagnteknar af viðbjóði, leggja þúsundir þeirra þá merkingu í atburðinn að þarna hafi kynferðisbrot átt sér stað. Maðurinn hafi ekki aðeins verið ófaglegur, heldur hafi hann misnotað aðstöðu sína í kynferðislegum tilgangi. Orðin dónakall og kynferðisafbrot öðlast nýja merkingu. Þessa aðferð má útfæra á ýmsa vegu. Nafngreindu þekktan mann og lýstu því hvernig hann klóraði sér í pungnum í strætó. Nafngreindu mann sem fer í sundlaugina á sama tíma og þú og segðu að þú hafir margsinnis séð hann fara í heita pottinn um leið og nokkrar 12 ára stelpur. Þú ert ekki að lýsa neinu ólöglegu og þar með ekki að bera neitt á hann sem í lögum er skilgreint sem kynferðisglæpur. Þar með er ekki hægt að lögsækja þig fyrir ærumeiðingar en fólk mun túlka atvikið sem þú lýsir sem kynferðislega áreitni. Maðurinn stimplaður og þú stikkfrí. Snilld. Láttu áheyrendum eftir að draga ályktanir Vísbendingaaðferðin er einnig snjallræði til að koma upp um þrjótinn án þess að eiga málsókn á hættu. T.d. má droppa upplýsingum um atvinnu, búsetu eða aðrar aðstæður nauðgarans og láta áheyrandanum eftir að draga ályktanir. Tónlistarmaður sem fyrir nokkrum árum flutti jólalag, er hæfilega ljóst til að beina grun að þröngum hópi manna en þú ert samt ekki að birta persónuupplýsingar. Á sama hátt má koma upp um nauðgara með því að segja að hann sé sjómaður sem gerir út frá Grundarfirði, afreksmaður í íþróttum eða áberandi vegna starfa innan kristilegra samtaka. Í þessum tilvikum ertu að lýsa glæp, en þar sem þú ásakar engan sérstakan er ekki hægt að flokka orð þín sem ærumeiðingar. Þeir sem draga rétta ályktun vita hvern þú átt við. Eini gallinn er sá að sumir draga rangar ályktanir og allir sem lýsingin gæti átt við standa álíka berskjaldaðir og áverkalaust nauðgunarfórnarlamb. Ábyrgðin er þó ekki þess sem talar, heldur þess sem túlkar. Glæsilegt. Þetta eru tvær pottþéttar aðferðir og ef einhver gúterar þær ekki, þá er viðkomandi að beita þig #þöggun, tala óvarlega um viðkvæm mál, sýna samúð með gerandanum og gera lítið úr glæpnum og úr þér sem manneskju og konu. Komdu þá með lausn! Ástæðan fyrir því að við höfum réttarkerfi er sú að það er skárra en að hver og einn hafi sín eigin lög og felli sjálfur dóma. Það gefur augaleið að réttarkerfið ræður ekki við stóran hluta kynferðisbrota. Ég hef fengið athugasemdir eins og „hvað viltu þá gera?“ eða „komdu þá með lausn“ þegar ég held því fram að þrátt fyrir ófullkomleik réttarkerfisins sé lausnin ekki sú að taka menn af lífi á netinu eða að grasrótarhreyfingar og vinahópar stofni sína eigin dómstóla. Ég get því miður ekki bent þolendum kynferðisofbeldis á neina skárri leið en þá að leggja fram kæru. Úrræðaleysi mitt sannar þó ekki að þær aðferðir sem beitt er til að knýja fram réttlæti utan réttarkerfisins séu viðunanlegar. Ég kann heldur ekki að lækna geðveiki en veit samt að það gerir aðeins illt verra að særa út illa anda og taka sjúklingnum blóð. Hugsanlega gæti sáttameðferð gagnast í einhverjum kynferðisbrotamálum en uppgjörið þyrfti þá að vera í höndum fagfólks en ekki vina og vandamanna og því síður fjölmiðla. Það er a.m.k. ekki lausn að búa til fleiri vandamál sem réttarkerfið ræður ekki við. Nei, ég vil ekki skerða tjáningarfrelsið. Ég mæli ekki með því að þolendum kynferðisofbeldis verði bannað að droppa vísbendingum eða að þeim sem misbýður framkoma einhvers verði bannað að nafngreina hann. En þið sem farið þessar leiðir; gömul áföll og sterkar skoðanir gefa ykkur ekki tilkall til meiri tillitssemi en þið sýnið öðrum, svo reiknið með því að þessar aðferðir verði gagnrýndar. Höfundur er lögmaður
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar