Lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði Vilhjálmur Birgisson skrifar 30. maí 2022 13:01 Eins og flestir vita renna kjarasamningar verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði út í haust og því er undirbúningur að kröfugerð Starfsgreinasambands Íslands á lokametrunum. Það liggur fyrir að í lífskjarasamningnum voru stigin nokkuð jákvæð skref í að lagfæra kjör þeirra tekjulægstu með því að semja í formi krónutöluhækkana og með svokölluðum hagvaxtarauka. Hugmyndafræðin í kringum lífskjarasamninginn var að auka ráðstöfunartekjur launafólks með fleiri þáttum en beinum launahækkunum, t.d með aðkomu stjórnvalda og að skapa forsendur fyrir lækkun vaxta. Þetta tókst í lífskjarasamningnum en aðgerðapakki stjórnvalda til að liðka fyrir samningnum var metinn á 80 milljarða og stýrivextir Seðlabankans lækkuðu úr 4,25% í 0,75% en þúsundir heimila endurfjármögnuðu húsnæðislán sín í kjölfarið á lækkandi vaxtakjörum. Það er rétt að geta þess að nokkrum dögum áður en lífskjarasamningurinn var undirritaður eða nánar tiltekið 28. mars varð WOW Air gjaldþrota sem klárlega hafði áhrif á gang kjaraviðræðna enda ljóst að með falli WOW Air voru útflutningstekjur þjóðarinnar að dragast verulega saman. Einnig lá fyrir að fall flugfélagsins myndi hafa slæm áhrif á afkomu og atvinnuöryggi í ferðaþjónustunni. Í kjarasamningunum 2019 sá hinsvegar enginn fyrir sér Covid faraldurinn né stríðsástandið í Úkraínu og þær afleiðingar sem það hafði. Það þarf ekkert að fjölyrða um að Covid faraldurinn hafði neikvæð áhrif á efnahagslífið tímabundið og þá sérstaklega ferðaþjónustuna en í dag sýna allar hagtölur að það eru bjartari tímar framundan þótt meiri óvissa ríki vegna áhrifa af stríðinu í Úkraínu. Þessir atburðir hafa leitt til aukinnar verðbólgu og hækkandi vaxta sem og hækkandi leiguverðs og eins og alltaf koma þessir efnahagsþættir hvað verst við verkafólk og tekjulágt fólk og við þessu þarf svo sannarlega að bregðast í komandi kjarasamningum. En hið ánægjulega í þessu er að það horfir til betri vegar í íslensku efnahagslífi og nægir þar að nefna að Útflutningsverðmæti á fyrsta fjórðungi ársins nam 355,6 mö.kr. borið saman við 226,7 ma.kr. á sama tímabili í fyrra. Aukningin nemur 128,9 mö.kr. eða 57%. Útflutningsverðmæti allra stoðanna þriggja; ferðaþjónustu, sjávarútvegs og stóriðju jókst verulega milli ára. Mesta aukningin varð í útflutningsverðmæti ferðaþjónustunnar en það jókst um 44,3 ma.kr. eða 560%. Það má því segja að hægt og bítandi sé ferðaþjónustan að ná vopnum sínum á nýjan leik enda hafa útflutningsverðmæti hennar aukist um 560% á milli ára. Það má klárlega velta því fyrir sér hvort skilyrði til kjarasamningsgerðar núna séu ekki betri heldur en þegar við sömdum um lífskjarasamninginn á sama tíma og WOW Air var að sigla í gjaldþrot. Það er hinsvegar morgunljóst að í komandi kjarasamningum verðum við að stíga þétt skref í átt að því að halda áfram að lagfæra kjör lágtekjufólks á hinum almenna vinnumarkaði, annað er ekki í boði. Enda liggur fyrir að lágtekjufólk á ennþá í umtalsverðum erfiðleikum við að framfleyta sér frá mánuði til mánaðar og halda mannlegri reisn. Nægir að nefna rannsókn sem Varða sem er rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins gerði fyrir Starfsgreinasamband Íslands og var kynnt fyrir formönnum SGS á kjaramálaráðstefnu nýverið. En þar kom meðal annars fram að 38% félagsmanna innan SGS eiga mjög eða nokkuð erfitt með að ná endum saman. Það kom einnig fram að 25% félagsmanna SGS hafa þurft að fá fjárhagsaðstoð í formi mataraðstoðar, eða hjá félags- eða hjálparsamtökum, ættingjum og vinum eða hjá sínu sveitarfélagi á síðastliðnum 12 mánuðum. Það kom einnig fram að um 40% félagsmanna SGS eru á leigumarkaði en eins og allir vita hefur leiguverð hækkað gríðarlega að undanförnu sem veikir stöðu lágtekjufólks innan SGS enn frekar. Það var einnig sláandi að 19% félagsmanna SGS hafa neitað sér vegna efnahags um almenna heilbrigðisþjónustu og 37% um tannlæknisþjónustu og það var einnig skelfilegt að sjá að 33% félagsmanna SGS segjast búa við slæma andlega heilsu samkvæmt PHQ-9 skalanum. Á þessari rannsókn hjá Vörðu sést að það er lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði enda ólíðandi með öllu að fólk búi við þannig kjör að það nái alls ekki endum saman og þurfi að hafna almennri læknisþjónustu vegna bágrar efnahagsstöðu. Afleiðingar af þessu öllu eru sorglegar því nú liggur fyrir að verkafólk sem er með grunnskólamenntun og ástundar erfiðisvinnu lifir 3 til 4 árum skemur en háskólamenntaðir skv. grein sem Þorsteinn Sveinsson skrifaði og birtist á vef Seðlabankans. Hjá körlum eru lífslíkur 4 árum styttri og hjá konum 3 árum. Þessi munur á lífslíkum milli menntunar er sláandi og ljóst að þeir sem eru með minni menntun vinna erfiðisvinnu sem klárlega hefur áhrif á lífslíkur fólks. Það er því algerlega ljóst að aðildarfélögum Starfsgreinasambands Íslands ber siðferðisleg skylda til þess að berjast af alefli við að lagfæra stöðu lágtekjufólks á íslenskum vinnumarkaði. Við getum ekki látið það átölulaust að lágtekjufólk búi við slæma andlega heilsu, þurfi að neita sér um sjálfsagða heilbrigðisþjónustu og lifi 3 til 4 árum skemur m.a. vegna þess eins að vera verkafólk. Núna verður verkalýðshreyfingin, Samtök atvinnulífsins og stjórnvöld að taka höndum saman og vinna bug á þessu þjóðfélagslega meini sem íslensku lágtekjufólki er boðið upp á og það í einu af ríkasta landi í heimi. Í komandi kjarasamningum verðum við því að stíga þétt og kröftug skref í því að lagfæra kjör verkafólks þannig að það geti framfleytt sér frá mánuði til mánaðar og haldið mannlegri reisn, enda ótækt að bjóða verkafólki upp á launakjör sem skapa þessar aðstæður sem fjallað hefur verið um í þessari grein. Munum að bág staða lágtekjufólks er ekkert náttúrulögmál heldur mannanna verk sem hægt er að lagfæra. Allt sem þarf er vilji stjórnvalda og Samtaka atvinnulífsins. Höfundur er formaður Verkalýðsfélag Akraness og Starfsgreinasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vilhjálmur Birgisson Vinnumarkaður Kjaramál Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Skoðun Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Sjá meira
Eins og flestir vita renna kjarasamningar verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði út í haust og því er undirbúningur að kröfugerð Starfsgreinasambands Íslands á lokametrunum. Það liggur fyrir að í lífskjarasamningnum voru stigin nokkuð jákvæð skref í að lagfæra kjör þeirra tekjulægstu með því að semja í formi krónutöluhækkana og með svokölluðum hagvaxtarauka. Hugmyndafræðin í kringum lífskjarasamninginn var að auka ráðstöfunartekjur launafólks með fleiri þáttum en beinum launahækkunum, t.d með aðkomu stjórnvalda og að skapa forsendur fyrir lækkun vaxta. Þetta tókst í lífskjarasamningnum en aðgerðapakki stjórnvalda til að liðka fyrir samningnum var metinn á 80 milljarða og stýrivextir Seðlabankans lækkuðu úr 4,25% í 0,75% en þúsundir heimila endurfjármögnuðu húsnæðislán sín í kjölfarið á lækkandi vaxtakjörum. Það er rétt að geta þess að nokkrum dögum áður en lífskjarasamningurinn var undirritaður eða nánar tiltekið 28. mars varð WOW Air gjaldþrota sem klárlega hafði áhrif á gang kjaraviðræðna enda ljóst að með falli WOW Air voru útflutningstekjur þjóðarinnar að dragast verulega saman. Einnig lá fyrir að fall flugfélagsins myndi hafa slæm áhrif á afkomu og atvinnuöryggi í ferðaþjónustunni. Í kjarasamningunum 2019 sá hinsvegar enginn fyrir sér Covid faraldurinn né stríðsástandið í Úkraínu og þær afleiðingar sem það hafði. Það þarf ekkert að fjölyrða um að Covid faraldurinn hafði neikvæð áhrif á efnahagslífið tímabundið og þá sérstaklega ferðaþjónustuna en í dag sýna allar hagtölur að það eru bjartari tímar framundan þótt meiri óvissa ríki vegna áhrifa af stríðinu í Úkraínu. Þessir atburðir hafa leitt til aukinnar verðbólgu og hækkandi vaxta sem og hækkandi leiguverðs og eins og alltaf koma þessir efnahagsþættir hvað verst við verkafólk og tekjulágt fólk og við þessu þarf svo sannarlega að bregðast í komandi kjarasamningum. En hið ánægjulega í þessu er að það horfir til betri vegar í íslensku efnahagslífi og nægir þar að nefna að Útflutningsverðmæti á fyrsta fjórðungi ársins nam 355,6 mö.kr. borið saman við 226,7 ma.kr. á sama tímabili í fyrra. Aukningin nemur 128,9 mö.kr. eða 57%. Útflutningsverðmæti allra stoðanna þriggja; ferðaþjónustu, sjávarútvegs og stóriðju jókst verulega milli ára. Mesta aukningin varð í útflutningsverðmæti ferðaþjónustunnar en það jókst um 44,3 ma.kr. eða 560%. Það má því segja að hægt og bítandi sé ferðaþjónustan að ná vopnum sínum á nýjan leik enda hafa útflutningsverðmæti hennar aukist um 560% á milli ára. Það má klárlega velta því fyrir sér hvort skilyrði til kjarasamningsgerðar núna séu ekki betri heldur en þegar við sömdum um lífskjarasamninginn á sama tíma og WOW Air var að sigla í gjaldþrot. Það er hinsvegar morgunljóst að í komandi kjarasamningum verðum við að stíga þétt skref í átt að því að halda áfram að lagfæra kjör lágtekjufólks á hinum almenna vinnumarkaði, annað er ekki í boði. Enda liggur fyrir að lágtekjufólk á ennþá í umtalsverðum erfiðleikum við að framfleyta sér frá mánuði til mánaðar og halda mannlegri reisn. Nægir að nefna rannsókn sem Varða sem er rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins gerði fyrir Starfsgreinasamband Íslands og var kynnt fyrir formönnum SGS á kjaramálaráðstefnu nýverið. En þar kom meðal annars fram að 38% félagsmanna innan SGS eiga mjög eða nokkuð erfitt með að ná endum saman. Það kom einnig fram að 25% félagsmanna SGS hafa þurft að fá fjárhagsaðstoð í formi mataraðstoðar, eða hjá félags- eða hjálparsamtökum, ættingjum og vinum eða hjá sínu sveitarfélagi á síðastliðnum 12 mánuðum. Það kom einnig fram að um 40% félagsmanna SGS eru á leigumarkaði en eins og allir vita hefur leiguverð hækkað gríðarlega að undanförnu sem veikir stöðu lágtekjufólks innan SGS enn frekar. Það var einnig sláandi að 19% félagsmanna SGS hafa neitað sér vegna efnahags um almenna heilbrigðisþjónustu og 37% um tannlæknisþjónustu og það var einnig skelfilegt að sjá að 33% félagsmanna SGS segjast búa við slæma andlega heilsu samkvæmt PHQ-9 skalanum. Á þessari rannsókn hjá Vörðu sést að það er lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði enda ólíðandi með öllu að fólk búi við þannig kjör að það nái alls ekki endum saman og þurfi að hafna almennri læknisþjónustu vegna bágrar efnahagsstöðu. Afleiðingar af þessu öllu eru sorglegar því nú liggur fyrir að verkafólk sem er með grunnskólamenntun og ástundar erfiðisvinnu lifir 3 til 4 árum skemur en háskólamenntaðir skv. grein sem Þorsteinn Sveinsson skrifaði og birtist á vef Seðlabankans. Hjá körlum eru lífslíkur 4 árum styttri og hjá konum 3 árum. Þessi munur á lífslíkum milli menntunar er sláandi og ljóst að þeir sem eru með minni menntun vinna erfiðisvinnu sem klárlega hefur áhrif á lífslíkur fólks. Það er því algerlega ljóst að aðildarfélögum Starfsgreinasambands Íslands ber siðferðisleg skylda til þess að berjast af alefli við að lagfæra stöðu lágtekjufólks á íslenskum vinnumarkaði. Við getum ekki látið það átölulaust að lágtekjufólk búi við slæma andlega heilsu, þurfi að neita sér um sjálfsagða heilbrigðisþjónustu og lifi 3 til 4 árum skemur m.a. vegna þess eins að vera verkafólk. Núna verður verkalýðshreyfingin, Samtök atvinnulífsins og stjórnvöld að taka höndum saman og vinna bug á þessu þjóðfélagslega meini sem íslensku lágtekjufólki er boðið upp á og það í einu af ríkasta landi í heimi. Í komandi kjarasamningum verðum við því að stíga þétt og kröftug skref í því að lagfæra kjör verkafólks þannig að það geti framfleytt sér frá mánuði til mánaðar og haldið mannlegri reisn, enda ótækt að bjóða verkafólki upp á launakjör sem skapa þessar aðstæður sem fjallað hefur verið um í þessari grein. Munum að bág staða lágtekjufólks er ekkert náttúrulögmál heldur mannanna verk sem hægt er að lagfæra. Allt sem þarf er vilji stjórnvalda og Samtaka atvinnulífsins. Höfundur er formaður Verkalýðsfélag Akraness og Starfsgreinasambands Íslands.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun