Þjóðtunga á köldum klaka Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir skrifar 16. september 2022 12:00 „Að búa á Íslandi án þess að tala íslensku er meistaranám í höfnun, bæði félagslega og á atvinnumarkaðnum, með enga prófgráðu í sjónmáli” segir Michelle Spinei í áhugaverðri grein sem hún birti nýlega á visir.is. Þar lýsir hún af eigin raun þrautagöngu einstaklings af erlendum uppruna við að ná tökum á íslensku máli. Það lærdómsferðalag var „hlykkjóttur og grýttur malarvegur fullur af slæmum fallbeygingum”, eins og hún orðar það. Grein Spinei vekur verðuga athygli á þeirri brýnu þörf sem orðin er á því að bæta móttöku fólks af erlendum uppruna og styðja það til þátttöku í samfélaginu. Í því sambandi er góð og markviss íslenskukennsla lykilatriði, því ekki er nóg að henda fólki inn í 50 tíma grunnnámskeið og ætlast svo til að það spjari sig sjálft án eftirfylgni. Tryggja þarf gott framboð viðeigandi íslenskukennslu í framhaldinu, til að styrkja orðaforða og gera fólki kleift að stunda störf og nám á íslensku. Þeirri íslenskukennslu sem Spinei stóð til boða við komuna til landsins lýsir hún sem málfræði sem hún segir að hafi verið „kennd illa og af áhugaleysi”, byggða á úreltu kennsluefni. Síðan bætir höfundur við „það sem verra er, þegar þú áttar þig á því að „besta námið“ á landinu, „Íslenska sem annað tungumál“, kennt í Háskóla Íslands, er þriggja ára fullt nám sem kennir þér akademíska íslensku.” Háskólinn á Bifröst ryður braut Hér er vert að staldra við. Háskóli Íslands er nefnilega ekki eini háskólinn sem býður erlendum nemendum íslenskunám – það gerir Háskólinn á Bifröst einnig, en þar er munur á. Fyrir tveimur árum tók Háskólinn á Bifröst upp þá nýjung að þróa nám í íslensku fyrir erlenda nemendur, ekki akademískt nám heldur tungumálanám, í því skyni að styðja þá og þjálfa til þátttöku í samfélaginu. Þetta nýja námsframboð tekur við af byrjendakennslunni sem símenntunarstöðvarnar veita. Það fer fram í háskólagáttinni, en hún býr nemendur undir grunnnám á háskólastigi við allar deildir Háskólans á Bifröst. Námið er skipulagt þannig að nemendur í fullu námi ljúka því á einu skólaári, en geta valið að taka það á lengri tíma, til dæmis samhliða vinnu. Grunnhugmyndin að baki er sú að mæta nemendum af erlendum uppruna þar sem þeir eru – með tilliti til þarfa þeirra og aðstæðna. Þess vegna er námið boðið í fjarkennslu með staðlotum, því vinnandi fólk á þess yfirleitt ekki kost að beygja sig undir stíft skipulag í staðnámi. Ókeypis íslenskunám? Þessa dagana ríður húsum sú dægurþræta hvort íslenskukennsla fyrir fólk með annað móðurmál skuli verða liður í kröfugerð verkalýðsfélaga eða ekki, og er spjótum beint í ýmsar áttir, aðallega að einu stéttarfélagi. Fólk af erlendum uppruna þarf sannarlega að geta gengið til starfa í íslensku málsamfélagi og aðlagast því. Þeir hagsmunir varða þó fleiri en stéttarfélögin, því allur vinnumarkaðurinn á mikið undir, ekki síst atvinnurekendur, og samfélagið í heild sinni. Sú hugmynd að fólk eigi þess kost að læra íslensku í vinnutímanum er gott innlegg í þá umræðu. En betur má ef duga skal. Æskilegast væri að bjóða fólki þetta nám sér að kostnaðarlausu, eða mikið niðurgreitt. Í raun ætti það að vera grunnkrafan, óháð því á hvaða tímum sólarhringsins námið er stundað. Ókeypis eða vel niðurgreidd íslenskukennsla væri trúverðugur vitisburður um að stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins væri alvara með að bjóða fólk af erlendum uppruna velkomið inn í íslenskt samfélag. Vel heppnuð aðlögun að íslensku samfélagi er allra hagur og „allir vinna”. Vinnumarkaðurinn, einstaklingarnir sem njóta námsins, og síðast en ekki síst myndi íslensk tunga njóta góðs af því að fleiri tali hana. Ekki vörn heldur sókn Ábyrgðin í þessu máli liggur víða, ekki síst hjá stjórnvöldum, en skóla- og fræðasamfélagið sem slíkt hefur líka skyldur í þessu sambandi. Þar hefur stundum orðið þverbrestur, því að á síðustu árum hafa ýmsir áhugamenn um íslenska tungu orðið skotspónn áskanana – innan úr fræðasamfélaginu – um þjóðrembu og málfarslegt yfirlæti. Er nóg komið af svo góðu, því nú þarf allar hendur til verka. Íslensk tunga þarf ekki á því að halda að unnendur hennar haldi aftur af sér. Um það vitnar sjónmengunin af auglýsingaskiltum og textum á ensku, sama hvert litið er og inn á hvaða veitingahús sem gengið er. Víðast hvar er íslenskan að kafna undir ofurþunga enskunnar og innreið hennar inn í hvern krók og kima málsamfélags okkar. Við þessu verðum við að sporna. Það er skylda okkar allra sem tölum og eigum þetta tungumál – þetta ómetanlega menningarverðmæti – að gæta þess, efla það og rækta með ráðum og dáð. Veldur hver á heldur. Liður í endurreisn íslenskunnar væri að virkja íslenska málstefnu, raungera hana og fylgja eftir í reynd til dæmis með hertri löggjöf. Ekki síst þarf þó að stórefla framboð á viðeigandi íslenskukennslu fyrir fólk af erlendum uppruna, því að kostnaðarlausu. Háskólinn á Bifröst gæti sem best verið móðurskóli þannig námsframboðs. Til þess hefur hann alla burði og verðmæta þekkingu eftir þróunarstarf sitt á þessu sviði undanfarin ár. Við stöndum á ákveðnum tímamótum gagnvart þjóðtungu okkar. Sú stund er runnin upp að hver og einn líti í eigin barm og spyrji sig þeirrar spurningar hvort við viljum yfirleitt eiga móðurmál til framtíðar. Sé svarið við þeirri spurning játandi, þá er ekki seinna vænna að hefjast handa í sókn fyrir hönd íslenskunnar, því eins og staðan er orðin, þá er sókn ekki aðeins besta heldur eina vörnin. Höfundur er þjóðfræðingur og forseti Félagsvísindadeildar Háskólans á Bifröst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir Íslensk tunga Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
„Að búa á Íslandi án þess að tala íslensku er meistaranám í höfnun, bæði félagslega og á atvinnumarkaðnum, með enga prófgráðu í sjónmáli” segir Michelle Spinei í áhugaverðri grein sem hún birti nýlega á visir.is. Þar lýsir hún af eigin raun þrautagöngu einstaklings af erlendum uppruna við að ná tökum á íslensku máli. Það lærdómsferðalag var „hlykkjóttur og grýttur malarvegur fullur af slæmum fallbeygingum”, eins og hún orðar það. Grein Spinei vekur verðuga athygli á þeirri brýnu þörf sem orðin er á því að bæta móttöku fólks af erlendum uppruna og styðja það til þátttöku í samfélaginu. Í því sambandi er góð og markviss íslenskukennsla lykilatriði, því ekki er nóg að henda fólki inn í 50 tíma grunnnámskeið og ætlast svo til að það spjari sig sjálft án eftirfylgni. Tryggja þarf gott framboð viðeigandi íslenskukennslu í framhaldinu, til að styrkja orðaforða og gera fólki kleift að stunda störf og nám á íslensku. Þeirri íslenskukennslu sem Spinei stóð til boða við komuna til landsins lýsir hún sem málfræði sem hún segir að hafi verið „kennd illa og af áhugaleysi”, byggða á úreltu kennsluefni. Síðan bætir höfundur við „það sem verra er, þegar þú áttar þig á því að „besta námið“ á landinu, „Íslenska sem annað tungumál“, kennt í Háskóla Íslands, er þriggja ára fullt nám sem kennir þér akademíska íslensku.” Háskólinn á Bifröst ryður braut Hér er vert að staldra við. Háskóli Íslands er nefnilega ekki eini háskólinn sem býður erlendum nemendum íslenskunám – það gerir Háskólinn á Bifröst einnig, en þar er munur á. Fyrir tveimur árum tók Háskólinn á Bifröst upp þá nýjung að þróa nám í íslensku fyrir erlenda nemendur, ekki akademískt nám heldur tungumálanám, í því skyni að styðja þá og þjálfa til þátttöku í samfélaginu. Þetta nýja námsframboð tekur við af byrjendakennslunni sem símenntunarstöðvarnar veita. Það fer fram í háskólagáttinni, en hún býr nemendur undir grunnnám á háskólastigi við allar deildir Háskólans á Bifröst. Námið er skipulagt þannig að nemendur í fullu námi ljúka því á einu skólaári, en geta valið að taka það á lengri tíma, til dæmis samhliða vinnu. Grunnhugmyndin að baki er sú að mæta nemendum af erlendum uppruna þar sem þeir eru – með tilliti til þarfa þeirra og aðstæðna. Þess vegna er námið boðið í fjarkennslu með staðlotum, því vinnandi fólk á þess yfirleitt ekki kost að beygja sig undir stíft skipulag í staðnámi. Ókeypis íslenskunám? Þessa dagana ríður húsum sú dægurþræta hvort íslenskukennsla fyrir fólk með annað móðurmál skuli verða liður í kröfugerð verkalýðsfélaga eða ekki, og er spjótum beint í ýmsar áttir, aðallega að einu stéttarfélagi. Fólk af erlendum uppruna þarf sannarlega að geta gengið til starfa í íslensku málsamfélagi og aðlagast því. Þeir hagsmunir varða þó fleiri en stéttarfélögin, því allur vinnumarkaðurinn á mikið undir, ekki síst atvinnurekendur, og samfélagið í heild sinni. Sú hugmynd að fólk eigi þess kost að læra íslensku í vinnutímanum er gott innlegg í þá umræðu. En betur má ef duga skal. Æskilegast væri að bjóða fólki þetta nám sér að kostnaðarlausu, eða mikið niðurgreitt. Í raun ætti það að vera grunnkrafan, óháð því á hvaða tímum sólarhringsins námið er stundað. Ókeypis eða vel niðurgreidd íslenskukennsla væri trúverðugur vitisburður um að stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins væri alvara með að bjóða fólk af erlendum uppruna velkomið inn í íslenskt samfélag. Vel heppnuð aðlögun að íslensku samfélagi er allra hagur og „allir vinna”. Vinnumarkaðurinn, einstaklingarnir sem njóta námsins, og síðast en ekki síst myndi íslensk tunga njóta góðs af því að fleiri tali hana. Ekki vörn heldur sókn Ábyrgðin í þessu máli liggur víða, ekki síst hjá stjórnvöldum, en skóla- og fræðasamfélagið sem slíkt hefur líka skyldur í þessu sambandi. Þar hefur stundum orðið þverbrestur, því að á síðustu árum hafa ýmsir áhugamenn um íslenska tungu orðið skotspónn áskanana – innan úr fræðasamfélaginu – um þjóðrembu og málfarslegt yfirlæti. Er nóg komið af svo góðu, því nú þarf allar hendur til verka. Íslensk tunga þarf ekki á því að halda að unnendur hennar haldi aftur af sér. Um það vitnar sjónmengunin af auglýsingaskiltum og textum á ensku, sama hvert litið er og inn á hvaða veitingahús sem gengið er. Víðast hvar er íslenskan að kafna undir ofurþunga enskunnar og innreið hennar inn í hvern krók og kima málsamfélags okkar. Við þessu verðum við að sporna. Það er skylda okkar allra sem tölum og eigum þetta tungumál – þetta ómetanlega menningarverðmæti – að gæta þess, efla það og rækta með ráðum og dáð. Veldur hver á heldur. Liður í endurreisn íslenskunnar væri að virkja íslenska málstefnu, raungera hana og fylgja eftir í reynd til dæmis með hertri löggjöf. Ekki síst þarf þó að stórefla framboð á viðeigandi íslenskukennslu fyrir fólk af erlendum uppruna, því að kostnaðarlausu. Háskólinn á Bifröst gæti sem best verið móðurskóli þannig námsframboðs. Til þess hefur hann alla burði og verðmæta þekkingu eftir þróunarstarf sitt á þessu sviði undanfarin ár. Við stöndum á ákveðnum tímamótum gagnvart þjóðtungu okkar. Sú stund er runnin upp að hver og einn líti í eigin barm og spyrji sig þeirrar spurningar hvort við viljum yfirleitt eiga móðurmál til framtíðar. Sé svarið við þeirri spurning játandi, þá er ekki seinna vænna að hefjast handa í sókn fyrir hönd íslenskunnar, því eins og staðan er orðin, þá er sókn ekki aðeins besta heldur eina vörnin. Höfundur er þjóðfræðingur og forseti Félagsvísindadeildar Háskólans á Bifröst.
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar