Hitaveitan þarf 1.200 megavött í viðbót Bjarni Bjarnason skrifar 28. nóvember 2022 07:30 Það kemur sumum á óvart, sérstaklega þeim sem halda að orkuskipti snúist bara um rafmagn, að aflið í hitaveitum Veitna er næstum tvöfalt meira en í Kárahnjúkavirkjun. Mælt í megavöttum er afl Fljótsdalsstöðvar 690 MW en samanlagt afl þeirra hitaveitna sem Veitur starfrækja á sunnan- og vestanverðu landinu er nú um 1.200 MW. Og aflþörfin mun vaxa hratt. Uppbygging hitaveitunnar tók hálfa öld Hitaveitan í Reykjavík er orðin 92 ára gömul. Það var snemmvetrar 1930 að Austurbæjarskólinn í Reykjavík var tengdur heitavatnslögn úr Þvottalaugunum og orkuskipti í húshitun voru hafin. Þessi orkuskipti tóku um hálfa öld á höfuðborgarsvæðinu því það var fyrst á áttunda áratug síðustu aldar að segja má að hvert hús í Reykjavík hafi verið tengt hitaveitu. Síðan þá hafa ýmsar byggðir í landinu bæst í hópinn, nú síðast Höfn í Hornafirði. Langmesta viðbótin er þó á höfuðborgarsvæðinu en íbúafjöldinn hefur tvöfaldast frá árinu 1980, úr u.þ.b. 120 þúsund í um 240 þúsund, og öll viljum við hitaveitu. Orkuskiptum í húshitun lýkur ekki meðan fólki fjölgar og nú stendur yfir sérstakt átak ríkisvalds og sveitarfélaganna til að hraða uppbyggingu á nýju íbúðarhúsnæði víða um land. Auðvitað vilja íbúar allra þessara nýju húsa hafa hitaveitu enda er hún mun ódýrari en rafkynding. Hitaveitan eykur lífsgæði allra sem hennar njóta, sérstaklega á Ísalandi þar sem allra veðra er von og veðurfar er hryssingslegt og kalt. Notkun á heitu vatni á bara eftir að aukast. Spá Veitna fram til ársins 2060 gerir ráð fyrir tvöföldun notkunar á heitu vatni. Það þýðir að við þurfum að bæta 1.200 MW við hitaveituna fyrir árið 2060. Þá verða hitaveitur á suðvestanverðu landinu orðnar 2.400 MW að afli sem er ígildi þriggja til fjögurra títtnefndra Kárahnjúkavirkjana. Á efri hluta myndarinnar er afl hitaveitna Veitna og stærstu rafmagnsvirkjunar landsins borið saman. Neðri hlutinn sýnir núverandi hámarksafköst hitaveitnanna og spá um aukna þörf sem byggir á mannfjöldaspá Hagstofu Íslands. Hvar er orkuna að finna? Hvert eigum við að sækja orkuna til að viðhalda orkuskiptum í húshitun? Á höfuðborgarsvæðinu er nærtækt að líta til eldfjallanna í kringum okkur því þar hefur safnast upp varmaorka í þúsundir ára. Við nýtum nú þegar Hengilinn og háhitasvæði þar í kring. Þangað mætti sækja meiri orku, sérstaklega til húshitunar. Lághitasvæðin eru svo annar kostur og sá lang hagkvæmasti. Hitaveitan á höfuðborgarsvæðinu sækir nú vatn frá Reykjum og Reykjahlíð í Mosfellssveit, Laugarnesi og Elliðaárdalnum. Lághitasvæðin sjá höfuðborgarsvæðinu fyrir tæplega helmingi af öllu vatni hitaveitunnar. Rúmur helmingur kemur frá virkjunum OR í Hengli. Það er ljóst að höfuðborgarsvæðið þarf að horfa til allra kosta til þess að auka við hitaveituna. Unnið er að rannsóknum nýrra lághitasvæða og nokkur háhitasvæði í Henglinum eru í nýtingarflokki í Rammaáætlun 3, sem samþykkt var á Alþingi í sumar. Svæðin í Henglinum munu öll fara í að viðhalda afköstum virkjananna á Nesjavöllum og á Hellisheiði og til að auka við afl hitaveitunnar. Lítið sem ekkert nýtt rafmagn mun koma frá þessum svæðum. Háhitasvæðin í Krýsuvík eru einu svæðin í nágrenni höfuðborgarsvæðisins sem eru ónýtt. Rannsóknir eru skammt á veg komnar og því óvissa um niðurstöður. Hitaveitur hafa forgang að jarðhitaauðlindum samkvæmt lögum, enda er um almannaheill að tefla. Því má gera ráð fyrir því að mikið af háhitanum í Krýsuvík fari til hitaveitu. Umframgeta mun nýtast til rafmagnsvinnslu. Einnig er vert að huga að því að Suðurnes kunni að hafa þörf fyrir varaafl í hitaveitu frá Krýsuvík ef virkjunin í Svartsengi verður fyrir truflun í rekstri vegna jarðhræringa eða eldgoss. Varmanýtni virkjana Virkjanir á háhitasvæðum eru af tvennum toga; þær sem einungis vinna rafmagn og þær sem vinna vatn til húshitunar, auk rafmagns. Virkjanir í Svartsengi, Nesjavöllum og Hellisheiði eru af síðari toganum, sem vinna bæði rafmagn og heitt vatn. Nýtni þess varma sem tekinn er úr jarðhitageyminum er einungis 13-16% ef rafmagn er unnið eitt og sér. Nesjavallavirkjun, svo dæmi sé tekið, nýtir hins vegar um 52% þess varma sem tekinn er upp vegna tvívirkni á notkun til húshitunar og rafmagns. Það er því ótvírætt að á háhitasvæðum nærri þéttbýli skuli einnig nýta varmaorkuna til húshitunar. Námavinnsla á háhitasvæðum Ég held að Stefán Arnórsson, prófessor emeritus í jarðefnafræði við Háskóla Íslands, hafi fyrstur manna bent á að nýtingu háhitasvæða mætti líkja við námavinnslu. Jarðhitanáman væri þannig nýtt mun hraðar en endurnýjun hennar úr heitari jarðlögum að neðan gæti staðið undir. Nú hefur komið í ljós að flestar háhitavirkjanir á Íslandi búa við afar þröngan kost þar sem varminn í „námunni“ minnkar hraðar en gert var ráð fyrir. Þetta hefur Orkuveita Reykjavíkur séð á Nesjavöllum en þó einkum á Hellisheiði. Virkjunin þar framleiðir nærri þrefalt meira rafmagn og var byggð upp í núverandi stærð þrefalt hraðar en Nesjavallavirkjun. Enginn tími vannst því til að „hlusta á jarðhitakerfið“ og læra af reynslunni. Það dregur hratt niður í þeim jarðhitasvæðum sem áttu að duga Hellisheiðarvirkjun og við höfum að undanförnu þurft að leiða orku frá öðrum nálægum háhitasvæðum til að halda uppi fullri vinnslugetu virkjunarinnar. Í Rammaáætlun III eru áform um allmikla raforkuvinnslu úr jarðhitanum í kringum höfuðborgarsvæðið. Við Orkuveitufólk teljum að það sé ekki raunhæft og að lítið viðbótarrafmagn muni koma frá þessum svæðum. Forgangur hitaveitna um nýtingu Í lögum um Rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu frá 1998 segir í 13. grein: „Sveitarfélag skal hafa forgangsrétt til nýtingarleyfa vegna jarðhita innan marka sveitarfélagsins vegna hitaveitu sem rekin er í sveitarfélaginu.“ Það er því ljóst að rafmagnsvinnsla á þeim háhitasvæðum sem liggja nálægt byggð verður ekki stunduð nema hitaveita hafi forgang. Umræðan um orkumál snýst nú einkum um hugsanlegan rafmagnsskort í landinu og að það þurfi jafnvel að tvöfalda raforkuvinnsluna. Í nýtingarflokki Rammaáætlunar, sem eðlilegt er að fyrst sé horft til í leit að öllu þessu rafmagni, koma ⅔ hlutar megavattanna frá jarðhita og mikill meirihluti hans er á suðvesturhorninu. Lífsgæði koma ekki að sjálfu sér og enginn orkugjafi kemst nærri jarðhitanum hvað varðar hagkvæmni til húshitunar. Mikilvægt er að hugsa um orkumál til langs tímaog eins og hér hefur verið rakið þurfum við að hugsa um að háhitasvæðin í nágrenni við þéttbýli verði aðgengileg fyrir hitaveiturnar á næstu áratugum ef komandi kynslóðir eiga að njóta þeirra gæða sem við búum nú við. Meira um rafmagnið í næstu grein. Grein 1 af 3 um orkuskipti. Höfundur er forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Bjarni Bjarnason Vatnsaflsvirkjanir Jarðhiti Vindorka Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Skoðun Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Sjá meira
Það kemur sumum á óvart, sérstaklega þeim sem halda að orkuskipti snúist bara um rafmagn, að aflið í hitaveitum Veitna er næstum tvöfalt meira en í Kárahnjúkavirkjun. Mælt í megavöttum er afl Fljótsdalsstöðvar 690 MW en samanlagt afl þeirra hitaveitna sem Veitur starfrækja á sunnan- og vestanverðu landinu er nú um 1.200 MW. Og aflþörfin mun vaxa hratt. Uppbygging hitaveitunnar tók hálfa öld Hitaveitan í Reykjavík er orðin 92 ára gömul. Það var snemmvetrar 1930 að Austurbæjarskólinn í Reykjavík var tengdur heitavatnslögn úr Þvottalaugunum og orkuskipti í húshitun voru hafin. Þessi orkuskipti tóku um hálfa öld á höfuðborgarsvæðinu því það var fyrst á áttunda áratug síðustu aldar að segja má að hvert hús í Reykjavík hafi verið tengt hitaveitu. Síðan þá hafa ýmsar byggðir í landinu bæst í hópinn, nú síðast Höfn í Hornafirði. Langmesta viðbótin er þó á höfuðborgarsvæðinu en íbúafjöldinn hefur tvöfaldast frá árinu 1980, úr u.þ.b. 120 þúsund í um 240 þúsund, og öll viljum við hitaveitu. Orkuskiptum í húshitun lýkur ekki meðan fólki fjölgar og nú stendur yfir sérstakt átak ríkisvalds og sveitarfélaganna til að hraða uppbyggingu á nýju íbúðarhúsnæði víða um land. Auðvitað vilja íbúar allra þessara nýju húsa hafa hitaveitu enda er hún mun ódýrari en rafkynding. Hitaveitan eykur lífsgæði allra sem hennar njóta, sérstaklega á Ísalandi þar sem allra veðra er von og veðurfar er hryssingslegt og kalt. Notkun á heitu vatni á bara eftir að aukast. Spá Veitna fram til ársins 2060 gerir ráð fyrir tvöföldun notkunar á heitu vatni. Það þýðir að við þurfum að bæta 1.200 MW við hitaveituna fyrir árið 2060. Þá verða hitaveitur á suðvestanverðu landinu orðnar 2.400 MW að afli sem er ígildi þriggja til fjögurra títtnefndra Kárahnjúkavirkjana. Á efri hluta myndarinnar er afl hitaveitna Veitna og stærstu rafmagnsvirkjunar landsins borið saman. Neðri hlutinn sýnir núverandi hámarksafköst hitaveitnanna og spá um aukna þörf sem byggir á mannfjöldaspá Hagstofu Íslands. Hvar er orkuna að finna? Hvert eigum við að sækja orkuna til að viðhalda orkuskiptum í húshitun? Á höfuðborgarsvæðinu er nærtækt að líta til eldfjallanna í kringum okkur því þar hefur safnast upp varmaorka í þúsundir ára. Við nýtum nú þegar Hengilinn og háhitasvæði þar í kring. Þangað mætti sækja meiri orku, sérstaklega til húshitunar. Lághitasvæðin eru svo annar kostur og sá lang hagkvæmasti. Hitaveitan á höfuðborgarsvæðinu sækir nú vatn frá Reykjum og Reykjahlíð í Mosfellssveit, Laugarnesi og Elliðaárdalnum. Lághitasvæðin sjá höfuðborgarsvæðinu fyrir tæplega helmingi af öllu vatni hitaveitunnar. Rúmur helmingur kemur frá virkjunum OR í Hengli. Það er ljóst að höfuðborgarsvæðið þarf að horfa til allra kosta til þess að auka við hitaveituna. Unnið er að rannsóknum nýrra lághitasvæða og nokkur háhitasvæði í Henglinum eru í nýtingarflokki í Rammaáætlun 3, sem samþykkt var á Alþingi í sumar. Svæðin í Henglinum munu öll fara í að viðhalda afköstum virkjananna á Nesjavöllum og á Hellisheiði og til að auka við afl hitaveitunnar. Lítið sem ekkert nýtt rafmagn mun koma frá þessum svæðum. Háhitasvæðin í Krýsuvík eru einu svæðin í nágrenni höfuðborgarsvæðisins sem eru ónýtt. Rannsóknir eru skammt á veg komnar og því óvissa um niðurstöður. Hitaveitur hafa forgang að jarðhitaauðlindum samkvæmt lögum, enda er um almannaheill að tefla. Því má gera ráð fyrir því að mikið af háhitanum í Krýsuvík fari til hitaveitu. Umframgeta mun nýtast til rafmagnsvinnslu. Einnig er vert að huga að því að Suðurnes kunni að hafa þörf fyrir varaafl í hitaveitu frá Krýsuvík ef virkjunin í Svartsengi verður fyrir truflun í rekstri vegna jarðhræringa eða eldgoss. Varmanýtni virkjana Virkjanir á háhitasvæðum eru af tvennum toga; þær sem einungis vinna rafmagn og þær sem vinna vatn til húshitunar, auk rafmagns. Virkjanir í Svartsengi, Nesjavöllum og Hellisheiði eru af síðari toganum, sem vinna bæði rafmagn og heitt vatn. Nýtni þess varma sem tekinn er úr jarðhitageyminum er einungis 13-16% ef rafmagn er unnið eitt og sér. Nesjavallavirkjun, svo dæmi sé tekið, nýtir hins vegar um 52% þess varma sem tekinn er upp vegna tvívirkni á notkun til húshitunar og rafmagns. Það er því ótvírætt að á háhitasvæðum nærri þéttbýli skuli einnig nýta varmaorkuna til húshitunar. Námavinnsla á háhitasvæðum Ég held að Stefán Arnórsson, prófessor emeritus í jarðefnafræði við Háskóla Íslands, hafi fyrstur manna bent á að nýtingu háhitasvæða mætti líkja við námavinnslu. Jarðhitanáman væri þannig nýtt mun hraðar en endurnýjun hennar úr heitari jarðlögum að neðan gæti staðið undir. Nú hefur komið í ljós að flestar háhitavirkjanir á Íslandi búa við afar þröngan kost þar sem varminn í „námunni“ minnkar hraðar en gert var ráð fyrir. Þetta hefur Orkuveita Reykjavíkur séð á Nesjavöllum en þó einkum á Hellisheiði. Virkjunin þar framleiðir nærri þrefalt meira rafmagn og var byggð upp í núverandi stærð þrefalt hraðar en Nesjavallavirkjun. Enginn tími vannst því til að „hlusta á jarðhitakerfið“ og læra af reynslunni. Það dregur hratt niður í þeim jarðhitasvæðum sem áttu að duga Hellisheiðarvirkjun og við höfum að undanförnu þurft að leiða orku frá öðrum nálægum háhitasvæðum til að halda uppi fullri vinnslugetu virkjunarinnar. Í Rammaáætlun III eru áform um allmikla raforkuvinnslu úr jarðhitanum í kringum höfuðborgarsvæðið. Við Orkuveitufólk teljum að það sé ekki raunhæft og að lítið viðbótarrafmagn muni koma frá þessum svæðum. Forgangur hitaveitna um nýtingu Í lögum um Rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu frá 1998 segir í 13. grein: „Sveitarfélag skal hafa forgangsrétt til nýtingarleyfa vegna jarðhita innan marka sveitarfélagsins vegna hitaveitu sem rekin er í sveitarfélaginu.“ Það er því ljóst að rafmagnsvinnsla á þeim háhitasvæðum sem liggja nálægt byggð verður ekki stunduð nema hitaveita hafi forgang. Umræðan um orkumál snýst nú einkum um hugsanlegan rafmagnsskort í landinu og að það þurfi jafnvel að tvöfalda raforkuvinnsluna. Í nýtingarflokki Rammaáætlunar, sem eðlilegt er að fyrst sé horft til í leit að öllu þessu rafmagni, koma ⅔ hlutar megavattanna frá jarðhita og mikill meirihluti hans er á suðvesturhorninu. Lífsgæði koma ekki að sjálfu sér og enginn orkugjafi kemst nærri jarðhitanum hvað varðar hagkvæmni til húshitunar. Mikilvægt er að hugsa um orkumál til langs tímaog eins og hér hefur verið rakið þurfum við að hugsa um að háhitasvæðin í nágrenni við þéttbýli verði aðgengileg fyrir hitaveiturnar á næstu áratugum ef komandi kynslóðir eiga að njóta þeirra gæða sem við búum nú við. Meira um rafmagnið í næstu grein. Grein 1 af 3 um orkuskipti. Höfundur er forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun