Tilboð fátæka mannsins Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 21. apríl 2023 11:30 Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Viðreisn Efnahagsmál Fjármál heimilisins Verðlag Skattar og tollar Landbúnaður Veitingastaðir Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun