Ég vantreysti öllum Benedikt Jóhannesson skrifar 24. apríl 2023 10:01 Fyrir tæplega 20 árum sagði gamall kennari minn frá ráði sem prestur nokkur gaf henni ráð þegar hún var ung stúlka á leiðinni út í lífið: „Mundu að það er engum að treysta.“ Ekki dró það úr þunga sögunnar að bæði kennarinn og presturinn voru vel þekkt á sinni tíð. Kennarinn var Jenna Jensdóttir, kunnur barnabókahöfundur. Presturinn var séra Árelíus Níelsson sem þjónaði í Langholtssókn í áratugi. Vissulega umdeildur maður, en vel þekktur. Þessi ráðlegging olli mér heilabrotum. Var ástandið virkilega þannig á árum áður að prestur gat ekki gefið betri ráð en þetta? Eiga þessi orð kannski við á öllum tímum? Væri lífið ekki skelfilegt ef maður velti því stöðugt fyrir sér hvort viðmælandinn sæti á svikráðum við sig? Þegar ég horfi á stjórnmálalífið finnst mér oft að þar gildi þetta gamla boðorð prestsins. Virðingin fyrir andstæðingnum er engin og öllum meðulum beitt til þess að klekkja á honum. Enginn segir að ekki megi benda á það sem miður fer, en aðferðirnar sem notaðar eru jafnast oft á við að nota sleggju til þess að festa upp teiknibólu. Líklega eru tillögurnar um ákæru á hendur fjórum fyrrverandi ráðherrum einhver mesta lágkúra í stjórnmálasögu Íslendinga. Ráðherrar bera auðvitað pólitíska ábyrgð, en að vilja setja þá á sakabekk eins og ótínda glæpamenn var lýðskrum af verstu tegund. Meðal þeirra sem greiddu atkvæði með því að ákæra Geir H. Haarde voru fjórir núverandi ráðherrar: Katrín Jakobsdóttir, Sigurður Ingi Jóhannsson, Svandís Svavarsdóttir og Ásmundur Einar Daðason. Sú atkvæðagreiðsla mun alla tíð vera óafmáanlegur blettur á þeirra ferli. Oft hef ég talað um þá tilfinningu mína að þingsalurinn kalli fram hið versta í fólki. Vænstu menn, karlar og konur, rjúka upp í heilagri vandlætingu í þingsal yfir smáu sem stóru. Þetta vekur upp spurninguna: Bera alþingismenn virðingu hver fyrir öðrum og stofnuninni sem þeir skipa? Ef ekki, hví skyldu aðrir treysta henni? Traust þjóðarinnar til Alþingis var 25% í síðustu mælingu. Oftar en ekki breytist vænsta fólk til hins verra þegar það kemst í áhrifastöðu. Á örfáum vikum verða allt of margir ráðherrar hrokagikkir, jafnvel sumir sem áður voru hvers manns hugljúfi. Þeir telja sig vaxa með því að gera lítið úr öðrum. Í stjórnarandstöðu er málefnaleg umræða talin ólíkleg til árangurs. Málflutningur minnihlutans virðist að mestu byggður á spælingum og nöldri í garð ráðherra, en óvenjulegt að heyra upplýsandi rökræður, byggðar á reynslu og þekkingu þingmanna, enda fækkar sífellt í hópi þeirra þingmanna sem búa að reynslu úr atvinnulífi eða forystu í félagasamtökum, svo dæmi séu tekin af þekkingu sem nýst gæti við lagasetningu eða stjórn landsins. Fjölmiðlar eiga eflaust sína sök. Lítið fútt þykir í því að segja frá því að borin hafi verið upp skynsamleg frumvörp sem líkleg séu til þess að efla þjóðarhag. Síðast var sæmileg ró yfir þingfundi í beinni útsendingu, þegar þingmenn sátu í sínu fínasta pússi undir 40 milljóna lýsingu um mitt sumar á afmæli fullveldisins og hlýddu á heiðursgest VG, Piu Kjærsgaard, fyrrverandi formann Danska þjóðarflokksins. Á árum áður var sagt frá skemmtilegum tilsvörum eða snjöllum málflutningi einstakra þingmanna og ráðherra. Nú er hún Snorrabúð stekkur og fátt um mælskumenn eða orðsnillinga á þingi. Stóryrði og hneykslun ná helst eyrum fjölmiðla. En mikil umfjöllun þýðir ekki endilega meiri stuðningur við stefnuna. Á sínum tíma vakti yfirvegaður málflutningur Helga Hrafns Gunnarssonar Pírata athygli og fylgi flokksins rauk upp í skoðanakönnunum. Þegar fleiri fulltrúar þeirra töluðu og Helgi hafði hægar um sig minnkaði fylgið. Ég hef lengi verið þeirrar skoðunar að meðal þjóðarinnar sé hljómgrunnur fyrir ábyrgum, frjálslyndum flokki sem forðist upphrópanir og lýðskrum, hafi raunverulega stefnu og lofi ekki að gera allt fyrir alla. Stefnuræður stjórnmálaforingja virðast aftur á móti byggðar á sama gátlistanum þar sem þess er gætt að snerta á öllu, án þess að segja neitt sem hönd er á festandi. Almennir þingmenn eru í keppni um hver er hneykslaðastur, óháð því um hvaða mál á að ræða. Sjaldgæft er að borið sé upp vantraust á einstaka ráðherra. Á lýðveldistímanum hefur það aðeins gerst þrisvar. Þegar vantraust var borið upp á Bjarna Benediktsson fyrir embættisveitingar árið 1954 svaraði hann öllum ávirðingum lið fyrir lið í vel rökstuddri ræðu. Árið 2018 var lögð fram vantrauststillaga á Sigríði Andersen vegna skipunar Landsréttardómara, en Hæstiréttur hafði dæmt að ráðherrann hefði ekki sinnt rannsóknarskyldu sinni áður er dómarar voru skipaðir. Sigríði fannst erfitt að nota þau rök, að ekki hefði verið forsvaranlegt að skipa dómstól á 21. öldinni þar sem 2/3 hlutar væru karlmenn. Hún beitti heldur ekki formlegri einkunnagjöf við sitt mat, en það hefði nægt, skilji ég sjónarmið Hæstaréttar rétt. Vantraustið var fellt, en Sigríður sagði af sér ári síðar eftir að hliðstæður dómur féll í Mannréttindadómstól Evrópu. Í vor var svo borin upp vantrauststillaga á Jón Gunnarsson dómsmálaráðherra. Þessi tillaga var ólík hinum tveimur því nú virðist almenningur ekki hafa hugmynd um á hverju tillagan byggði. Flestir þeir sem ég spurði um málið töldu að móðgun í garð Jóns fyrir að hafa komið í gegn frumvarpi um flóttamenn eða klaufalegt orðalag að væri rótin að vantraustinu. Vantraust á að vera alvarlegt mál, en ekki dægurupphlaup til þess að fá umfjöllun í fréttum. Þó að deilt sé um embættisfærslur og skoðanir Jóns, þá er öllum ljóst að hann mun láta af embætti í vor eða sumar. Vantrauststillagan virtist flaustursleg, jafnvel illkvittin, en vakti í raun litla athygli. Ýmsir tóku þó eftir því að Tómas í Tommaborgurum sat hjá og Guðrún Hafsteinsdóttir greiddi atkvæði á móti. Vinnubrögð af þessu tagi minnka virðingu fyrir þungavopnum stjórnarandstöðunnar sem helst getur sameinast heilshugar um tillögu sem fáir utan þingsins skilja. Hafi tillagan verið málefnaleg mistókst að koma því til skila til almennings. Eftir situr þing sem er klofnara en áður, heiftin ræður ríkjum og fleiri vantreysta Alþingi. Höfundur er stofnandi Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Benedikt Jóhannesson Alþingi Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Fyrir tæplega 20 árum sagði gamall kennari minn frá ráði sem prestur nokkur gaf henni ráð þegar hún var ung stúlka á leiðinni út í lífið: „Mundu að það er engum að treysta.“ Ekki dró það úr þunga sögunnar að bæði kennarinn og presturinn voru vel þekkt á sinni tíð. Kennarinn var Jenna Jensdóttir, kunnur barnabókahöfundur. Presturinn var séra Árelíus Níelsson sem þjónaði í Langholtssókn í áratugi. Vissulega umdeildur maður, en vel þekktur. Þessi ráðlegging olli mér heilabrotum. Var ástandið virkilega þannig á árum áður að prestur gat ekki gefið betri ráð en þetta? Eiga þessi orð kannski við á öllum tímum? Væri lífið ekki skelfilegt ef maður velti því stöðugt fyrir sér hvort viðmælandinn sæti á svikráðum við sig? Þegar ég horfi á stjórnmálalífið finnst mér oft að þar gildi þetta gamla boðorð prestsins. Virðingin fyrir andstæðingnum er engin og öllum meðulum beitt til þess að klekkja á honum. Enginn segir að ekki megi benda á það sem miður fer, en aðferðirnar sem notaðar eru jafnast oft á við að nota sleggju til þess að festa upp teiknibólu. Líklega eru tillögurnar um ákæru á hendur fjórum fyrrverandi ráðherrum einhver mesta lágkúra í stjórnmálasögu Íslendinga. Ráðherrar bera auðvitað pólitíska ábyrgð, en að vilja setja þá á sakabekk eins og ótínda glæpamenn var lýðskrum af verstu tegund. Meðal þeirra sem greiddu atkvæði með því að ákæra Geir H. Haarde voru fjórir núverandi ráðherrar: Katrín Jakobsdóttir, Sigurður Ingi Jóhannsson, Svandís Svavarsdóttir og Ásmundur Einar Daðason. Sú atkvæðagreiðsla mun alla tíð vera óafmáanlegur blettur á þeirra ferli. Oft hef ég talað um þá tilfinningu mína að þingsalurinn kalli fram hið versta í fólki. Vænstu menn, karlar og konur, rjúka upp í heilagri vandlætingu í þingsal yfir smáu sem stóru. Þetta vekur upp spurninguna: Bera alþingismenn virðingu hver fyrir öðrum og stofnuninni sem þeir skipa? Ef ekki, hví skyldu aðrir treysta henni? Traust þjóðarinnar til Alþingis var 25% í síðustu mælingu. Oftar en ekki breytist vænsta fólk til hins verra þegar það kemst í áhrifastöðu. Á örfáum vikum verða allt of margir ráðherrar hrokagikkir, jafnvel sumir sem áður voru hvers manns hugljúfi. Þeir telja sig vaxa með því að gera lítið úr öðrum. Í stjórnarandstöðu er málefnaleg umræða talin ólíkleg til árangurs. Málflutningur minnihlutans virðist að mestu byggður á spælingum og nöldri í garð ráðherra, en óvenjulegt að heyra upplýsandi rökræður, byggðar á reynslu og þekkingu þingmanna, enda fækkar sífellt í hópi þeirra þingmanna sem búa að reynslu úr atvinnulífi eða forystu í félagasamtökum, svo dæmi séu tekin af þekkingu sem nýst gæti við lagasetningu eða stjórn landsins. Fjölmiðlar eiga eflaust sína sök. Lítið fútt þykir í því að segja frá því að borin hafi verið upp skynsamleg frumvörp sem líkleg séu til þess að efla þjóðarhag. Síðast var sæmileg ró yfir þingfundi í beinni útsendingu, þegar þingmenn sátu í sínu fínasta pússi undir 40 milljóna lýsingu um mitt sumar á afmæli fullveldisins og hlýddu á heiðursgest VG, Piu Kjærsgaard, fyrrverandi formann Danska þjóðarflokksins. Á árum áður var sagt frá skemmtilegum tilsvörum eða snjöllum málflutningi einstakra þingmanna og ráðherra. Nú er hún Snorrabúð stekkur og fátt um mælskumenn eða orðsnillinga á þingi. Stóryrði og hneykslun ná helst eyrum fjölmiðla. En mikil umfjöllun þýðir ekki endilega meiri stuðningur við stefnuna. Á sínum tíma vakti yfirvegaður málflutningur Helga Hrafns Gunnarssonar Pírata athygli og fylgi flokksins rauk upp í skoðanakönnunum. Þegar fleiri fulltrúar þeirra töluðu og Helgi hafði hægar um sig minnkaði fylgið. Ég hef lengi verið þeirrar skoðunar að meðal þjóðarinnar sé hljómgrunnur fyrir ábyrgum, frjálslyndum flokki sem forðist upphrópanir og lýðskrum, hafi raunverulega stefnu og lofi ekki að gera allt fyrir alla. Stefnuræður stjórnmálaforingja virðast aftur á móti byggðar á sama gátlistanum þar sem þess er gætt að snerta á öllu, án þess að segja neitt sem hönd er á festandi. Almennir þingmenn eru í keppni um hver er hneykslaðastur, óháð því um hvaða mál á að ræða. Sjaldgæft er að borið sé upp vantraust á einstaka ráðherra. Á lýðveldistímanum hefur það aðeins gerst þrisvar. Þegar vantraust var borið upp á Bjarna Benediktsson fyrir embættisveitingar árið 1954 svaraði hann öllum ávirðingum lið fyrir lið í vel rökstuddri ræðu. Árið 2018 var lögð fram vantrauststillaga á Sigríði Andersen vegna skipunar Landsréttardómara, en Hæstiréttur hafði dæmt að ráðherrann hefði ekki sinnt rannsóknarskyldu sinni áður er dómarar voru skipaðir. Sigríði fannst erfitt að nota þau rök, að ekki hefði verið forsvaranlegt að skipa dómstól á 21. öldinni þar sem 2/3 hlutar væru karlmenn. Hún beitti heldur ekki formlegri einkunnagjöf við sitt mat, en það hefði nægt, skilji ég sjónarmið Hæstaréttar rétt. Vantraustið var fellt, en Sigríður sagði af sér ári síðar eftir að hliðstæður dómur féll í Mannréttindadómstól Evrópu. Í vor var svo borin upp vantrauststillaga á Jón Gunnarsson dómsmálaráðherra. Þessi tillaga var ólík hinum tveimur því nú virðist almenningur ekki hafa hugmynd um á hverju tillagan byggði. Flestir þeir sem ég spurði um málið töldu að móðgun í garð Jóns fyrir að hafa komið í gegn frumvarpi um flóttamenn eða klaufalegt orðalag að væri rótin að vantraustinu. Vantraust á að vera alvarlegt mál, en ekki dægurupphlaup til þess að fá umfjöllun í fréttum. Þó að deilt sé um embættisfærslur og skoðanir Jóns, þá er öllum ljóst að hann mun láta af embætti í vor eða sumar. Vantrauststillagan virtist flaustursleg, jafnvel illkvittin, en vakti í raun litla athygli. Ýmsir tóku þó eftir því að Tómas í Tommaborgurum sat hjá og Guðrún Hafsteinsdóttir greiddi atkvæði á móti. Vinnubrögð af þessu tagi minnka virðingu fyrir þungavopnum stjórnarandstöðunnar sem helst getur sameinast heilshugar um tillögu sem fáir utan þingsins skilja. Hafi tillagan verið málefnaleg mistókst að koma því til skila til almennings. Eftir situr þing sem er klofnara en áður, heiftin ræður ríkjum og fleiri vantreysta Alþingi. Höfundur er stofnandi Viðreisnar.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar